Читать книгу Ekonomia systemu podatkowego - Friedrich Schneider - Страница 5

Benjamin Franklin uważał, że na świecie pewne są tylko podatki i śmierć, ale jak się okazuje, nie miał racji. Podatki od zawsze były mniej czy bardziej arbitralne, stanowiąc kompromis między równoważeniem potrzeb społeczeństwa czy też potrzeb przywódców tego społeczeństwa z interesem jednostki i grup społecznych. Jednocześnie problemy podatkowe, wynikające najczęściej z problemów budżetowych danego państwa oraz ograniczonego wzrostu i rozwoju gospodarczego, są jednym z najczęściej dyskutowanych tematów nie tylko w kręgach ekonomicznych. Oznacza to, że o podatkach mówi się powszechnie, gdyż w takiej czy innej formie wszyscy podlegają opodatkowaniu. Nie oznacza to jednak, że wszyscy znamy się na podatkach – wręcz przeciwnie. Jednocześnie nawet najbardziej uczciwe jednostki w społeczeństwie w naturalny sposób mogą dążyć do dobrze rozumianej maksymalizacji użyteczności własnej, co może się przełożyć na mniejsze od oczekiwanych wpływy budżetowe, a nawet trudności gospodarcze, jeżeli w podobny sposób postąpi większość społeczeństwa, a raczej większość podatników. Władztwo podatkowe państw każdego dnia podlega próbie kontestacji i unikania opodatkowania lub uchylania się od opodatkowania, zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i gospodarstwa domowe. Jednocześnie państwa w zależności od posiadanej siły gospodarczej lub kluczowych przewag konkurencyjnych wspierają coraz wyraźniej formalnie bądź mniej oficjalnie narodowe przedsiębiorstwa we wszelkich aktywnościach gospodarczych. Stają się obok przedsiębiorstw beneficjentem rzeczywistym wsparcia, jeżeli w jego wyniku rosną wpływy budżetu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego w państwie wspierającym.

Uważamy, że polityka podatkowa obok polityki monetarnej jest głównym narzędziem kształtowania całej polityki i procesów gospodarczych państwa. Szczególna jej rola została wykazana po kryzysie finansowym 2008+. Okazało się, że przez około 10 lat, stosując niekonwencjonalne miary pieniężne w postaci luzowania ilościowego, a więc dodruku pustego pieniądza, nie można w stopniu pożądanym pobudzić gospodarki i zwiększyć efektywnie wydajności. Nie pomogły też ujemne stopy procentowe, które w ujęciu długoterminowym mogą przynieść więcej szkód niż pożytków. Tym samym miary interwencji w polityce monetarnej znane i szeroko stosowane przez dziesięciolecia zostały zmodyfikowane, a rynek nie zareagował neoklasycznie w modelowo oczekiwany sposób. Równolegle wiele państw świata, dostrzegając pojawiające się oznaki stagnacji gospodarczej, a nawet prognozując recesję w najbliższych latach, wdrożyło istotne zmiany podatkowe, które stały się z jednej strony korzystne w uszczelnianiu systemu podatkowego, z drugiej strony zawierały mechanizmy pobudzania i rozwoju gospodarki, z trzeciej zaś narzucały niechciane władztwo podatkowe głównie dla najlepiej zarabiających. Stany Zjednoczone jako największa gospodarka świata bezpośrednio wykorzystały system podatkowy – zwłaszcza taryf celnych do wojny handlowej nie tylko z Chinami 2018+, przypominając innym państwom, że warunki gry rynkowej mogą być zmienione. Chiny, równoważąc koszty wojny handlowej ze Stanami Zjednoczonymi, zwiększyły popyt konsumpcyjny przez obniżkę w 2019 r. podatków dochodowych dla osób o niskich i średnich dochodach, co przełożyło się in plus na wzrost gospodarczy powyżej oczekiwań z tej składowej PKB. Afryka Południowa zwiększa bazę podatkową i opodatkowuje od 2020 r. de facto najlepiej zarabiających nierezydentów podatkowych jako rezydentów. Indie obniżyły w 2019 r. stawkę podatku od osób prawnych, która zastosowana w oderwaniu od ujęcia systemowego, nie może być skutecznym posunięciem decyzyjnym z gospodarczego punktu widzenia. Z kolei Polska, wprowadzając społeczną politykę transferową, wyeliminowała ubóstwo wśród dzieci, ale nie przyczyniło się to równolegle do oczekiwanego początkowo wzrostu dzietności.

Z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia zabieramy Państwa w tej książce w intelektualną podróż, w której przedstawimy podatki i system podatkowy w kategoriach ekonomicznych. Przez ekonomię systemu podatkowego rozumiemy całościowe gospodarowanie przychodami i wydatkami publicznymi państwa lub ugrupowania integracyjnego państw w celu kreowania mądrej polityki gospodarczej, stymulującej wzrost i rozwój gospodarczy oraz zabezpieczający ryzyko funkcjonalne obecnego i kolejnych pokoleń. Prezentujemy teoretyczny model systemu podatkowego i jego odniesienie w gospodarce globalnej czy podział systemu podatkowego na produktywne i nieproduktywne funkcje fiskalne i redystrybucyjne. Omawiamy poszczególne tytuły podatkowe, najważniejsze w gospodarce, przedstawiając obszerne opracowanie metodyczne i porządkujące na temat ekonomicznej analizy systemu podatkowego, włącznie z ekonomiczną analizą prawa. Wreszcie przedstawiamy ekonomię behawioralną i jej zastosowanie w systemie podatkowym, prezentując schemat kont mentalnych decyzji o zapłacie podatku wg R. Thalera. Uwzględniając dobrobyt społeczny, zaufanie do władzy oraz siłę władzy – przedstawiamy efektywność systemu podatkowego. Na koniec próbujemy przedstawić na kanwie badań innowacyjności i systemu podatkowego przyszłości zderzenie gospodarek rozwiniętych z nową rzeczywistością gospodarek rozwijających się, a także zmiany, które będą musiały przejść systemy podatkowe w procesie postępującej cyfryzacji i robotyzacji.

Mamy nadzieję, że niniejsza książka umożliwi inne spojrzenie na ekonomię systemu podatkowego, kontestując sam system podatkowy jako jedynie zbiór podatków czy tworzonych i interpretowanych przepisów. Uważamy, że teraźniejszości gospodarczej i podatkowej nie sposób zrozumieć bez wyciągania wniosków historycznych, ale jednocześnie odrzucenia w pewnych zakresach kontynuacyjnego charakteru zmian i sposobów myślenia znanych z XX w.

Musimy na koniec zauważyć, iż w chwili złożenia niniejszej książki do druku okazało się, że pandemia koronawirusa 2020 r. prowadzi do recesji w globalnej gospodarce. Koronawirus wprowadził równoczesny szok podażowo-popytowy i ujawnił pełne uzależnienie budżetów poszczególnych państw od długu. Odsłonił strukturalny problem podtrzymywania zadłużenia firm, które dawno temu straciły realną płynność, ale rolują swoje długi tanim pieniądzem polityk monetarnych. W tych okolicznościach mamy nadzieję, że mądre stosowanie ekonomii systemu podatkowego w całej polityce gospodarczej zmniejszy ryzyko globalnej deprywacji finansowej, powstrzymując narastanie kolejnych baniek i zabezpieczając ryzyko funkcjonalne obecnego i przyszłych pokoleń.

Konrad Raczkowski, Friedrich Schneider, Joanna Węgrzyn