Читать книгу Ekonomia systemu podatkowego - Friedrich Schneider - Страница 7

W literaturze dotyczącej teorii podatku wszyscy zgodnie uznają, że podatek to jedna z najstarszych kategorii ekonomicznych świata. Na systemowe ujęcie opodatkowania nakłada się: 1) zbiór podatków w określonym miejscu i czasie; 2) podmioty tworzące i wykonujące prawo podatkowe; 3) administracja obsługująca system; 4) obecni i przyszli podatnicy oraz ich postawy wobec opodatkowania; 5) położenie geopolityczne obszaru obejmowanego przez opodatkowanie. Współczesny dorobek nauk ekonomicznych nie kwestionuje nadrzędności celu fiskalnego, natomiast wobec zmian cywilizacyjnych XXI w. kluczowe staje się dopasowanie rozwiązań podatkowych do szybko zmieniających się warunków gospodarczych związanych z globalizacją i cyfryzacją, a także coraz większą rolą międzynarodowych przedsiębiorstw w handlu ogólnoświatowym⁴. Przed międzynarodowym zarządzaniem podatkami (global tax governance) stoi wyzwanie, czy i w jaki sposób dostosować do globalnej sytuacji gospodarczo-politycznej suwerenne systemy podatkowe, które w większościzostały wypracowane w tradycyjnym modelu gospodarki industrialnej. Rasmus C. Christensen i Martin Hearson⁵ mówią o przestarzałości ponadstuletniego globalnego międzynarodowego systemu podatkowego i nieprzydatności obecnie funkcjonujących narzędzi instytucjonalnych, co można np. zaobserwować w zakresie zaawansowanych strategii podatkowych przedsiębiorstw międzynarodowych dotyczących cen transferowych, struktur hybrydowych czy gotowych spółek utworzonych dla celów podatkowych⁶. Szybkie tempo starzenia się nowych technologii, a wraz z nimi modeli gospodarczych przyczyniają się do tego, że ustawodawcy nie mają wystarczająco dużo czasu na aktualizację obowiązującego prawa podatkowego⁷. Systemy podatkowe stają przed wyzwaniem dostosowania się do globalnej gospodarki cyfrowej opartej na usługach i wiedzy, w której gospodarstwa domowe i firmy posiadają szeroki dostęp do nowoczesnych technologii komunikacyjnych oraz nie obawiają się digitalizacji⁸.

Zatem systemy podatkowe, ich początki, kształtowanie i obecne zmiany należy odczytywać jako wyraz dokonujących się przemian w życiu gospodarczym, społecznym i politycznym poszczególnych państw. Są „doskonalone” wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym, związane z ekonomicznym procesem powstawania i użytkowania dochodu, a więc do tych wszystkich wymiarów musi nawiązywać ekonomia opodatkowania. Ekonomia systemu podatkowego wymaga znalezienia odpowiedzi na wyzwania globalizacji związane z aktywnością gospodarczą powiązanych relacjami międzynarodowymi korporacji, międzynarodowych operacji finansowych, globalnego rynku towarów i usług oraz uchylania się od płacenia podatków⁹. Co więcej, powinna budować systemową odporność na globalne ryzyko makroekonomiczne, postępującą redukcję miejsc pracy i zmiany na rynku pracy, wojny handlowe, brak płynności rynku. Zachodzące zmiany geopolityczne i geoekonomiczne na świecie kształtują nowy paradygmat systemu podatkowego XXI w., weryfikując istniejący model regulacyjny państw, stanowiący skumulowany zbiór reakcji prawnych na powstałe w przeszłości kryzysy.

Kluczowym zagadnieniem w zakresie polityki gospodarczej jest dobrobyt państwa, zapewnienie postępu i bezpieczeństwa ekonomicznego tego i przyszłych pokoleń w ramach interakcji między podmiotami kreującymi politykę gospodarczą a podmiotami, na które polityka gospodarcza jest ukierunkowana i oddziałuje. W zakresie polityki społecznej działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierza do zaspokojenia najważniejszych potrzeb, bez których społeczeństwo nie może funkcjonować. Obejmuje to kształtowanie ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych (zastępowalność pokoleń, kształtowanie kapitału ludzkiego) oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej. Idea zrównoważonego rozwoju zakłada, że społeczeństwo i gospodarka mogą i powinny zaspokajać potrzeby obecnego pokolenia bez pomniejszenia dobrobytu przyszłych pokoleń. Warunkiem staje się odpowiednie gospodarowanie, które przekłada się na relacje między wzrostem gospodarczym, ochroną środowiska, jakością życia przez ekonomiczną i środowiskową efektywność. Jakość prowadzenia polityki społeczno-gospodarczej zależy w znacznym stopniu od rozpoznania uwarunkowań, które tworząc ramy, oddziałują na jej cele, kierunki i narzędzia. Pragmatyzm ekonomiczny obejmuje myślenie i działanie w kierowaniu państwem kategoriami ekonomicznymi, jak polityka monetarna i polityka fiskalna, które wyznaczą zrównoważony rachunek zysków i akceptowalnych strat dla polityki społecznej, wymagają reform uszczelniających, zwłaszcza stronę wydatkową, podnosząc znacznie aktywizację zawodową i różnicowanie świadczeniobiorców.

W celu ujęcia wszystkich wskazanych wyżej obszarów proponujemy, aby ekonomię systemu podatkowego definiować jako całościowe gospodarowanie przychodami i wydatkami publicznymi państwa lub ugrupowania integracyjnego państw w celu kreowania mądrej polityki gospodarczej, stymulującej wzrost i rozwój gospodarczy oraz zabezpieczający ryzyko funkcjonalne obecnego i kolejnych pokoleń.

Pozwoli to zrewidować obecnie funkcjonujące i wytyczyć nowe reguły ekonomii opodatkowania dla tak istotnych obszarów nauki, jak finanse publiczne, zarządzanie bezpieczeństwem ekonomicznym państwa i polityką podatkową, które stoją w obliczu nowych wyzwań związanych z postępem naukowo-technicznym budującym podstawy rewolucji przemysłowej 4.0. Wymaga to analizy funkcjonujących w gospodarkach mechanizmów powiązań społeczno-gospodarczych krajowej i międzynarodowej polityki podatkowej uwzględniającej relacje między:

1 1) źródłami przychodów i wydatków podatkowych (krajowy i międzynarodowy dochód, majątek, konsumpcja, transfery społeczne, inwestycje publiczne),

2 2) instytucjami sfery administracji publicznej oraz sektora prywatnego (np. instytucje międzynarodowe, rząd, administracja podatkowa, korporacje, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe),

3 3) wynikami finansowymi (np. dochody i wydatki budżetowe; korzyści i straty podatkowe; mobilny kapitał – oszczędności – inwestycje; socjalne transfery pieniężne; konkurencja podatkowa)10,

4 4) zachowaniem podmiotów – behawioryzm (aktywność zawodowa i osobista: edukacja, emerytura, bezrobocie, małżeństwo i rozwód; energia poświęcona unikaniu płacenia podatków zamiast powiększaniu własnego dobrobytu; racjonalność systemu podatkowego; współpraca międzynarodowa).

Niezbędne ku temu są warunki instytucjonalno-rynkowe, które powinny ze swojej definicji sprzyjać wzrostowi i rozwojowi gospodarczemu.

Takie ujęcie nie odnosi się wąsko jedynie do ekonomiki podatków czy też zbioru podatków, lecz odwołuje się do systemu społecznego, którego elementem jest system gospodarczy i efektywna oraz sprawiedliwa alokacja zasobów.

Wyraża tym samym stanowisko aspirujące do tłumaczenia i pragmatycznego zastosowania polityki podatkowej – jako najważniejszego obok polityki monetarnej instrumentu zarządzania w ramach ogólnej teorii systemów i konieczności budowania oraz stosowania takiego systemu prawnego, który uwzględni pierwszoplanowo konteksty ekonomiczny i społeczny, ograniczające ryzyka systemowe.