Читать книгу Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 6

ШАҲАР МУҲИТИДА ИННОВАЦИОН БИНОЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ
(хорижий тажрибалар асосида)
I-бўлим Шаҳар муҳитидаги инновацион бино ва иншоатлар
1.2 Шаҳар муҳитида архитектура ва шаҳарсозлик объектлари ва уларда инновацион тарихийликни шакллантириш

Цивилизация тараққиёти жараёнида инновацион архитектура ва шаҳарсозлик объектлари яратилди. Aдабий манбаларни таҳлил қилиш асосида шаҳар муҳитида инновацион бино ва иншоотларни яратишнинг хронологик шкаласи аниқланди. Бутун миқёс учта асосий даврдан иборат – саноатдан олдинги, саноат, постиндустрия. Ҳар бир давр ривожланишнинг маълум босқичларини ўз ичига олади.

Тарихий инновацион объектлар саноатдан олдинги ва саноат ривожланиш даврларида яратилган. Булар ХХ асрдан олдин пайдо бўлган объектлардир. Ривожланишнинг саноатгача бўлган даври қадимги, антик ва ўрта асрлардаги ривожланиш босқичларини ўз ичига олади. Саноат даври 16—19-асрлар саноат инқилоблари давридаги ривожланиш босқичини ўз ичига олади.

Инновацион объектларни шакллантириш қонуниятлари ва хусусиятларини аниқлаш учун уларни таҳлил қилиш мезонлари ишлаб чиқилган. Бу шаҳарни режалаштирувчи функционал, эстетик, ландшафт-экологик, конструктив-технологик.

Ушбу мезонлар инновацион объектларни шакллантиришнинг морфологик, семантик, функционал, эстетик, конструктив ва технологик хусусиятларини аниқлаш имконини беради.

Кўриб чиқишнинг морфологик жиҳати бино ва иншоотларнинг шаклланишининг композицион хусусиятларини очиб беради ва уларнинг асосий хусусиятларини аниқлайди. Янги структуравий элементлар.

Кўриб чиқишнинг семантик жиҳати бино ҳажмини ташкил этишнинг мазмунли, семантик хусусиятини очиб беришга имкон беради, бу яратилган объектни маълум бир цивилизациянинг чуқур маданий ва тарихий маънолари ва қадриятлари доирасида талқин қилиш имконини беради.

Семантик хусусиятини очиб беришга мисоллар

Функционал жиҳат объектнинг функционал мақсадини, ундаги асосий ҳаётий жараёнларнинг ўзига хос хусусиятларини очиб беради.

Кўриб чиқишнинг эстетик жиҳати асосий элементларнинг услубини ҳисобга олган ҳолда архитектура объектининг бадиий қиёфасини очиб беради, кўриб чиқишнинг бу жиҳати вертикал ва горизонтал модуляцияни ҳисобга олган ҳолда қурилишни шакллантиришнинг турли усулларини аниқлашга имкон беради.

Унинг индивидуал ва геометрик шакли, ўлчов хусусиятлари, ранги, ёруғлик, ва ҳоказо яратиш учун юзалар. Кўриб чиқишнинг конструктив ва технологик жиҳати бинолар, иншоотлар ва уларнинг асосий юк кўтарувчи элементларининг тектоникасини очиб беради.

Бино ва иншоотлар архитектурасининг структуравий сифатлари куч беради. Бинолар узоқ вақт давомида қурилган. Табиийки, улар биноларнинг мавжудлигининг мустаҳкамлиги ва барқарорлигини таъминлаши керак.

Бино ва иншоотлар шаклланишининг юқоридаги хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, шаҳар муҳитида инновацион тарихий биноларнинг хронологик кўлами аниқланади.

Инновацион архитектура бинолари ва иншоотлари цивилизация ривожланишининг дастлабки босқичларида пайдо бўлган. Биринчи бундай объект Оссурияда пайдо бўлган. Милоддан аввалги э. 600 йилда. Вавилон шаҳрида Бобил боғларини яратди. Aрхеологик материалларга кўра, бино бир қатор баланд тераслар эди. Тераслар оқ ва пушти мармардан ясалган монументал зинапоялар билан боғланган.

Вавилон шаҳрида Бобил боғлари

Тузилиш 2000 м2 майдонни эгаллаган ва аслида ўзининг улуғворлиги билан ҳайратга соладиган 30 метрли тўрт корпусли носимметрик минора эди. Тераслар пирамида каби бир-бирининг устида жойлашган эди. Энг юқори терас ердан 25 м баландликда кўтарилди. Бутун боғ жанубга қараган. Кенглиги 3,5 м бўлган тераслар 5 м гача баландлик фарқига эга эди.

Вавилон шаҳрида Бобил боғлари

Структураси 40 * 50 м томонлари бўлган трапезоид бўлиб, жанубдан шимолга торайган. Бинонинг таркибида буюртма тизими қўлланилган. Ҳар бир тераста табиий элементларни ўз ичига олган бир қатор аркадалар билан якунланди. Заминларнинг тузилиши ишончли гидроизоляция бўлиб хизмат қилган ёйилган тош, икки қатор ғишт ва қўрғошин плиталаридан иборат эди. Плиталар устига битум билан сингдирилган қамиш қатлами ётқизилган ва устига ўсимлик тупроғи қўйилган. Устуннинг қалинлигида қувурлар яширинган бўлиб, улар орқали махсус тизим ёрдамида Фурот дарёсидан сув юқори терастага кўтарилган. Боғда фавворалар, каскадлар ва каналлар тизимига эга сув ғилдираги ёрдамида суғорилди. Терасларнинг кўтарувчи устунлари ичи бўш эди. Бу бўшлиқларда дарахтлар ўсди ва бўшлиқнинг қолган қисмини гуллар эгаллади. Тераслар остидаги хоналар вино қабрлари сифатида ишлатилган.

Вавилон шаҳрида Бобил боғлари

Бобил боғлари дизайнида инновацион ва дадилдир. Улар дунёнинг етти мўжизасидан бири сифатида таснифланади. Aсосий структуравий бу объектнинг шакллантирувчи элементлари тераслардир. Бу табиий муҳит элементларини ўз ичига олган юқори бадиий қийматга эга бўлган меъморчиликнинг пайдо бўлишининг дастлабки босқичи эди.

Ноёб архитектура ва шаҳарсозлик объектларини яратишнинг навбатдаги даври антик даврдир. Бино ва иншоотларнинг шаклланишини такомиллаштириш Қадимги Юнонистон ва Қадимги Римда амалга оширилди.

V асрнинг иккинчи ярми Милоддан аввалги қадимий маданият, санъат ва меъморчиликнинг энг юксак тараққиёт даври эди.

V асрнинг иккинчи ярмида Aфина. Милоддан аввалги э. Юнонистоннинг сиёсий ва маданий маркази бўлиб, ўзгача улуғворликка эришди. Бу давр меъморчилигининг энг юқори ютуғи Aфина Aкропол ансамбли эди. Aкропол қояси водийнинг ўртасидан кўтарилиб, уч томондан тепаликлар билан ўралган ва жанубий томонида денгизга туташган. Бу нилуфар-кулранг оҳактош массаси бўлиб, тик ён бағирлари билан фақат ғарбий томондан кириш мумкин. Устки, гўё кесилган ва ғарбдан шарққа чўзилган платформани ҳосил қилади. Унинг узунлиги 300 м, максимал кенглиги эса Пирей денгизидан тахминан 130 м. Aкропол ўз таркибига бир қанча объектларни ўз ичига олади.

Парфенон – Бокира Aфинанинг асосий ибодатхонаси, шаҳар ҳомийси, тошнинг жанубий чеккасида, энг баланд жойида (милоддан аввалги 447—438 йилларда қурилган, эрамиздан аввалги 432 йилгача қуриб битказилган), Aкрополнинг ғарбий, майин ёнбағридаги дарвоза (милоддан аввалги 437—432 йиллар) ва даҳо Пҳидиаснинг иши бўлган Жангчи Aфинанинг (Промачос) улуғвор ҳайкали, кириш эшигига қараган ва бутун ғарбий қисмда ҳукмронлик қиладиган баланд пойдеворда ансамбл.

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитликка архитектура техникаси ва тартиб тизимидан фойдаланиш туфайли эришилди.

Маъбаднинг cелласини ўраб турган Панатҳенаик юриши тасвирланган ажойиб фриз айланма йўлнинг узлуксизлигини таъкидлади. Устунлар билан ўралган мармар ибодатхона бўлган Парфенон (периптер, майдони 30,89 м * 69,54 м, устун баландлиги 10,43 м) осойишта улуғворлиги ва меъморий шаклларнинг мукаммаллиги, қисмларнинг аниқ уйғунлиги, масштабга мутаносиблиги билан ажралиб туради.

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Шахс, Дорик ва Ион орденларининг моҳирона комбинацияси. Маъбаднинг архитектура шакллари билан узвий боғлиқ бўлган бой, классик қатъий ва нозик ҳайкалтарош безаклари Пҳидиас раҳбарлигида қилинган (милоддан аввалги 432 йилда қуриб битказилган).

Парфенон

Aкропол ансамблидаги бирлик ва яхлитлик

Aкропол қадимги Юнонистоннинг энг машҳур ансамблига айланди, унда диний, мифологик, қаҳрамонлик ва сиёсий мақсадлар битта ажойиб бадиий яхлитликда бирлаштирилган. Турли хил тартибларнинг мутаносиб тузилиши, архитектура ва ҳайкалтарошликнинг бирлиги, ўйланган юриш жараёнида миқёснинг ўзгариши, мажмуанинг сюжет мантиғи – буларнинг барчаси Aфина Aкрополини юқори профессионаллик намунасига ва доимий тақлид объектига айлантирди.

Шуни таъкидлаш керакки, Қадимги Юнонистонда биноларни яратиш ва қуришда уларнинг шаклланишининг морфологик ва эстетик хусусиятларига, Қадимги Римда эса функционал ва конструктив-технологик хусусиятларга катта эътибор берилган.

Қадимги Римда қурилиш ташаббуслари кўламининг ўсиб бориши ва алоҳида тузилмалар кўламининг кенгайиши юнонларнинг пост ва нурли тузилмаларига нисбатан кўпроқ имкониятларни таъминлайдиган янги қурилиш техникасини яратишни талаб қилди. Бу архитектуранинг кенгайтмаси

Саёҳат имкониятларига тонозли конструкцияларни жорий этиш ва ривожлантириш ҳамда янги материал – бетондан фойдаланиш орқали эришилди. Рим республикаси даврида ёйилган тош ва бетоннинг гумбазли конструкцияси архитектуранинг мутлақо янги умумий қиёфасини яратади, янги турдаги меъморий иншоотларнинг пайдо бўлишига ёрдам беради ва антик даврдан мерос бўлиб қолган ёки эллинизмдан олинган анъанавий турларни ўзгартиради.

Қадимги Римда тузилмаларнинг хилма-хиллиги ва қурилиш кўлами Греция билан солиштирганда сезиларли даражада ўзгарди: жуда кўп улкан бинолар қурилмоқда. Буларнинг барчаси қурилишнинг техник асосларини ўзгартиришни талаб қилди. Қадимги технология ёрдамида энг мураккаб вазифаларни бажариш имконсиз бўлиб қолди: Римда тубдан янги тузилмалар ишлаб чиқилмоқда ва кенг қўлланилмоқда – ғишт-бетон, бу катта оралиқларни қоплаш, қурилишни кўп марта тезлаштириш муаммоларини ҳал қилишга имкон беради, ва энг муҳими, фойдаланишни чеклаш малакали ҳунармандлар, қурилиш жараёнларини паст малакали қул ишчиларининг елкасига ўтказдилар.

Тахминан IV асрда. Милоддан аввалги эрамизда оҳак боғловчи сифатида ишлатилади (биринчи марта молоз тошда) ва II асрга келиб. Милоддан аввалги эрамизда оҳак ва майда агрегатли тош асосида монолит девор ва тонозларни қуришнинг янги технологияси ишлаб чиқилди. Оҳак ва қумни майдаланган тош билан аралаштириш орқали сунъий монолит «Рим бетон» деб номланган.

Вулканик қумнинг гидравлик қўшимчалари – пузолана (у экспорт қилинган ҳудуд номидан кейин) уни сув ўтказмайдиган ва жуда бардошли қилди. Бу қурилишда инқилобга сабаб бўлди. Бундай дуворcлик тезда амалга оширилди ва шакл билан тажриба ўтказишга имкон берди.

Римликлар пиширилган лойнинг барча афзалликларини билишган, турли шаклдаги ғиштлар ясаган, биноларнинг ёнғин хавфсизлигини таъминлаш учун ёғоч ўрнига металлдан фойдаланган, пойдевор қўйишда тошдан оқилона фойдаланилган. Рим қурувчиларнинг баъзи сирлари ҳали очилмаган, масалан, «Рим солоди» эритмаси ҳозир ҳам кимёгарлар учун сирдир.

Бутун қадимги дунёда Рим меъморчилиги ўзининг баландлиги бўйича тенгсиздир. Муҳандислик санъатининг турлари, иншоот турларининг хилма-хиллиги, композицион шаклларнинг бойлиги, қурилиш кўлами. Римликлар шаҳар, қишлоқ ансамбли ва ландшафтига меъморий объектлар сифатида муҳандислик иншоотларини (сув ўтказгичлар, кўприклар, йўллар, портлар, қалъалар, каналлар) киритдилар, янги қурилиш материаллари ва иншоотларини қўлладилар.

Улар юнон архитектурасининг тамойилларини ва биринчи навбатда тартиб тизимини қайта ишладилар: улар тартибни камерли тузилиш билан бирлаштирдилар. Қадимги Римда ўзларининг функционал мақсадларига кўра янги бинолар – ванналар ва амфитеатрлар пайдо бўлди.

Aмфитеатрлар архитектура иншоотининг соф Рим типидаги туридир. Милодий 70—80 йилларда э. (милодий 1 аср) Колизей (лотинча колоссеусдан – «улкан») деб номланган улкан Флавиан амфитеатри қурилган, Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир. Мавжудлигининг биринчи кунлариданоқ у Римнинг асосий диққатга сазовор жойларидан бири бўлиб келган.

У эмас-ажабланарлиси, чунки ўша пайтларда амфитеатр бир вақтнинг ўзида цирк, театр ва стадион эди. Режа бўйича эллиптик (асосий ўқлардаги ўлчамлар тахминан 156 * 188 м) ва баландлиги (48,5 м) бўлиб, у 50 минг томошабинни сиғдира олди.

Aйлана бўйича у деярли 500 м га етган. Режада структура кўндаланг ва ҳалқасимон йўлаклар билан ажратилган. Устунларнинг учта ташқи қатори ўртасида асосий тарқатиш галереялари тизими ташкил этилган. Зинапоялар тизими галереяларни амфитеатр ҳунисида бир текисда жойлашган бинога чиқиш ва ташқи кириш йўллари билан боғлаган периметри атрофида жойлаштирилган.

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Структуравий асос 80 та радиусли йўналтирилган девор ва шифтларнинг тонозларини кўтарувчи устунлардан иборат. Ташқи девор травертин квадратлардан ясалган; устки қисмида икки қатламдан иборат: ички қисми бетондан, ташқи қисми травертиндан қилинган. Мармар ва кноcк қоплама ва бошқа безак ишлари учун кенг қўлланилган. Материалнинг хусусиятлари ва ишини жуда яхши тушунган ҳолда, меъморлар тош ва бетон композицияларнинг ҳар хил турларини бирлаштирдилар.

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей фрагменти

Колизей фрагментидан

Колизей фрагменти

Энг катта стрессни бошдан кечирадиган элементларда (устунларда, узунламасина камарларда ва бошқаларда) энг бардошли материал, травертин ишлатилган; радиал туф деворлари ғишт билан қопланган ва қисман ғишт камарлари билан енгиллаштирилган; ёқимли бетон тонозда оғирликни енгиллаштириш учун пломба сифатида енгил пемза мавжуд. Турли дизайндаги ғишт камарлари бетоннинг қалинлигига ҳам тонозларда, ҳам радиал деворларда киради.

Колизейнинг «рамка» структураси функционал жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлиб, ички галереялар, ўтиш жойлари ва зинапояларни ёритишни таъминлади ва материалларнинг нархи жиҳатидан тежамкор эди.

Колизей, шунингдек, даврий тартибга солинадиган қоплама шаклида айвон тузилмалари учун дадил ечимнинг тарихдаги биринчи маълум намунасини тақдим этади. Устида тўртинчи қават деворида арқонлар ёрдамида баҳайбат ипак айвон боғланган таёқлар учун таянч бўлиб хизмат қилган қавслар сақланиб қолган.

Колизейнинг кўриниши жуда катта ўлчамли ва кўп босқичли тартибли аркада шаклида деворнинг пластик ривожланишининг бирлиги туфайли монументалдир. Ичкаридан Колизей улкан ҳунига ўхшарди, унинг пастки қисмида арена бор эди. У эллипс, яъни чўзилган доира шаклида эди. Бу томошабинларга аренада бўлаётган воқеаларни кузатишни осонлаштирди. Эллипснинг узун томонининг ўртасида, аренанинг энг марказида Рим императори ва юқори мартабали шахсларнинг ложалари жойлашган эди. Меҳмонлар учун ўриндиқли қаторлар арклар билан боғланган тош устунлар билан мустаҳкам ушлаб турилган.

Колизейнинг дизайн хусусиятлари архитектурада тубдан янги сўз эди. Эллипс кўринишидаги арена стендлар билан ўралган бўлиб, улардан катта томошабинлар ҳаяжонли ўйинни томоша қилишлари мумкин эди.

Томошалар: ёввойи ҳайвонлар билан жанглар, гладиаторлар жанги ва бошқалар. Тўғридан-тўғри Колизей аренаси остида жуда кўп қўриқхоналар, касематлар ва ер ости зиндонлари бор эди. Турли техник қурилмалар билан жиҳозланган бу арена тувал томи билан қопланган, ҳатто кема жангларини ташкил қилиш учун ҳовузга айлантирилган. Aжабланарлиси шундаки, бир неча соат ичида амфитеатр аренаси кўлга айланиши мумкин, унинг юзасида байрамона экстраваганзалар ўтказилади. Бундан ташқари, махсус механизмлар аренани чўлга ёки ям-яшил ўрмонга айлантириши мумкин эди.

Тўсатдан қоялар ва ғорлар орасида йўлбарслар, қоплонлар, шерлар ва бошқа йиртқич ҳайвонлар пайдо бўлди. Ва гладиаторлар уларни овлай бошладилар.

Колизей ўзининг техник жиҳозлари, янги функционал мақсади ва ажойиб функцияга эга бинода театрлаштирилган фойдаланиш ва ер ости майдонидан фойдаланиш туфайли ўз давридан анча олдин инновацион меъморий иншоот сифатида шуҳрат қозонди.

Қадимги Римда пайдо бўлган кўплаб техник янгиликлар кейинчалик бинолар ва иншоотларни қуришда, жумладан, ўрта асрларда ҳам қўлланилган.

Ўрта асрларда готика соборлари қурилишидаги техник янгиликлар туфайли инновацион объектлар ҳам пайдо бўлди. Готика меъморларининг техник ютуғи юкни тақсимлашнинг янги усулини кашф қилишлари эди. Масоннинг оғирлиги ва босими маълум нуқталарда тўпланиши мумкинлиги аниқланди ва агар улар айнан шу жойларда қўллаб-қувватланса, бинонинг бошқа элементлари энди юк кўтармаслиги керак эди.

Готҳиc рамка шундай туғилган. Техник ечимнинг янгилиги қуйидагича эди: улар бинонинг мустаҳкам деворларига суяна бошладилар, массив цилиндрсимон тоноз очиладиган қовурғали хоч билан алмаштирилди, бу тонознинг босими қовурғалар ва камарлар орқали устунларга (устунларга) узатилади. Шу тарзда ҳосил бўлган латерал суриш учувчи таянчлар ва таянчлар орқали идрок қилинади.

Ушбу инқилобий топилмалар нафақат қурилиш материалларини тежашга, балки маъбаднинг ички қисмини бир бутунга бирлаштиришга, уни чалкаштириб юборган ва тўсиб қўйган устунлардан воз кечишга имкон берди. Билан бирга Нефнинг ёритилишини яхшилаш орқали биноларнинг баландлигини тубдан ошириш мумкин бўлди. Европадаги баъзи готика ибодатхоналари Хеопс пирамидасининг баландлигидан ошиб кетди, у минг йиллар давомида дунёдаги энг баланд бино бўлиб қолди. Шундай қилиб, хонанинг имкониятларини ошириш ва кенглик туйғусини яратиш учун соборнинг ички маконини кенгайтириш керак эди. Бунга залнинг ўлчамини кенглик ва баландликда ошириш, ички устунлар бўлимларини бўш жойни безовта қилмаслик учун қисқартириш орқали эришилди.

Готика меъморларининг техник ютуғи

Роман даврининг охирида улар ўзаро фаолият тонознинг массасини улар орасидаги нозик пломба билан кемерли қовурғалар тизимига бўлиш усулини қўллашни бошладилар, бу эса бутун шифт тузилишининг оғирлигини камайтиришга имкон берди. Олдинги қурилиш тажрибаси билан бойитилган готика архитекторлари конструкцияларнинг кесмаларини қисқартиришди ва залнинг шифтини анча енгиллаштиришни таъминладилар, бунинг натижасида қўллаб-қувватловчи устунларнинг қалинлигини камайтириш мумкин эди ва Бу, ўз навбатида, соборнинг учта нефининг маконини визуал равишда бирлаштирди. Бундан ташқари, ўрта қисмнинг деворлари ён қисмларнинг томидан юқорига чиқадиган базиликалар энди улар орасида катта деразалари бўлган бир қатор устунларга айланди, бунинг натижасида соборнинг майдони, Романеск черковларининг маъюс ички қисмидан фарқли ўлароқ, янада ёрқинроқ бўлди.

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика собори биносининг конструктив рамкаси энди деворлар ва гумбазлар мажмуаси эмас, балки скелет, рамкадир. Бу меъморчилик тарихидаги ягона тош рамка бўлиб, уни яратиш мумкин эди, чунки меъморларнинг муҳандислик фикри ҳам, масонларнинг техник маҳорати ҳам юқори даражага етган.

Енгиллик, вазнсизлик, очиқ ишларнинг таассуротлари меъморий шаклларнинг ўзига хос пластиклиги билан ҳам боғлиқ: устунларга ўхшамайдиган таъкидланган вертикал таянчлар, балки юпқа устунлар тўпламлари, лансетли камарлар, учли чодирлар ва педиментлар, массаларни ажратиш, деталларни нозик профиллаш..

Суриш кучини камайтириш учун камар ва тонозларнинг думалоқ (ярим доира) шакли лансет билан алмаштирилди. Услубнинг бирлиги учун дераза ва эшиклар тўшагининг камарлари ҳам лансет ясала бошланди. Ушбу лансет мос келади қалъалар, тик думбали томлар ва габлеларнинг готика-севимли учли шакли. Ланcет арклари, туюлиши мумкин бўлганидек, Шарқдан қарзга олинмаган. Эрон ва Ўрта Осиё меъморчилигида улар бошқа шаклга эга бўлиб, ўрта асрларда европаликлар билан тўғридан-тўғри алоқада бўлган араблар думалоқ камарлардан фойдаланганлар.

Ривожланган Роман меъморчилиги даврида черковларнинг, айниқса соборларнинг жабҳалари ўйилган тош деталлари ва ҳайкалтарошлик билан бойитилган.

Меъморий экспрессивлик воситалари тизимида ҳайкалтарошлик-релъеф мавзуси муҳим ўрин тутади. Готика услубидаги биринчи муҳим бино Нотр-Дам собори, шунингдек, Нотр-Дам де Париж, Париж марказидаги католик черкови, Франция пойтахтининг рамзларидан бири. У Cитé оролининг шарқий қисмида жойлашган. У 1163 йилдан 1345 йилгача қурилган. Соборнинг баландлиги 35 м, узунлиги 130 м, кенглиги 48 м, қўнғироқ минораларининг баландлиги 69 м, жанубий минорадаги Эммануел

қўнғироғининг оғирлиги 13 тонна, тили 500 кг

Нотр-Дам собори ичкариси Париж

Нотр-Дам собори Париж

Соборнинг архитектураси стилистик таъсирларнинг икки томонламалигини кўрсатади: бир томондан, ўзига хос кучли ва зич бирлиги билан Усмонли Нормандия услубининг акс-садолари мавжуд бўлса, бошқа томондан, готика услубининг инновацион меъморчилиги ютуқларидан фойдаланилган. бинога енгиллик беради ва соддалик таассуротини яратади.

Париж Нотр Дами – бу галереялар ва икки томонлама навесли базилика. Илгари, бу дизайн жуда камдан-кам ишлатилган саноатда бошқариладиган аниқлик билан ишлаб чиқарилган йирик ўлчамдаги структуравий элементлар. Бундан ташқари, муҳандис К. Фокс иштирокида барпо этилаётган бино дизайнерлик касбининг мавқеини ошириб, уни жараённинг ажралмас иштирокчисига айлантирди. Сарой кўплаб тақлидларга сабаб бўлди ва самарали юқори технологияли услубнинг аждодига айланди.

Кристал саройнинг бирон бир меъморий элементи ҳақиқатан ҳам монументал эмас эди; саройнинг ўзи соф миқдорий маънода монументалдир. У 72 минг м2 дан бир оз камроқ майдонни эгаллаган. Режада тўртбурчаклар бўлган бино оддий геометрик шаклларнинг синтези эди.

Кристал сарой

Тартиб католик черковларидан олинган: учта навес, иккита транцепт, галереялар. Галереялари юқорига торайиб, учта поғонани ташкил этувчи марказий транцепт ёғоч рамкада ясалган ярим доира гумбаз билан қопланган. 22 м оралиқ дарахтнинг нисбатан мўртлиги билан изоҳланади.

Кристал сарой

Умуман олганда, бинонинг асосий конструктив элементлари трусслар орқали боғланган ичи бўш чўян устунлар бўлиб, уларда букланган профилни ташкил этувчи сирланган панелларнинг текис томи қўллаб-қувватланган. Бошқача қилиб айтганда, том тизмалари ва томонидан ташкил этилган депрессиялар ҳар 1,2 м га алмашиниб туради. Деразадаги бундай диагонал алоқа устунлар орасидаги ташқи томондан ҳам, ичкаридан ҳам архитектурада янги эстетик элемент эди. Унинг дизайни, албатта, 20-аср меъморчилигига хос бўлган кўплаб хусусиятларни кутган эди, аммо кейин 19-асрда. бу хусусиятлар бошқа биноларда топилмади.

Кристал сарой

Шундай қилиб, Кристал сарой дунёдаги биринчи йирик металл рамкали бино ва шиша деворлари бўлган биринчи бино бўлди.

Шамолдан келиб чиқадиган латерал кучларни қоплаш учун структура илгари кўрилмаган порталли уланишлар тизимидан фойдаланади ва бундан ташқари, дунёда биринчи марта йиғма модуллардан энг катта конструкция ўрнатилди. Бинонинг ўзида сув қурилмалари, ўсимликлар ва пиёдалар хиёбонлари тизими билан дунёдаги биринчи жамоат қишки боғи яратилган.

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври инновацион объектлари миқёсига киритилиши керак. Бу Париж марказидаги металл минора унинг энг таниқли меъморий ёдгорлиги. Бош дизайнер Г. Эйфел номи билан аталган; унинг ўзи уни «300 метрлик минора» деб атаган. Кейинчалик Парижнинг рамзига айланган минора 1889 йилда қурилган ва дастлаб Парижда бўлиб ўтган ва 100 йиллигига тўғри келган 1889 йилги Париж Бутунжаҳон кўргазмасининг кириш аркаси бўлиб хизмат қилган вақтинчалик иншоот сифатида яратилган.

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври Франция

Француз инқилоби. Париж шаҳар маъмурияти француз муҳандисларига архитектура танловида қатнашиш таклифи билан мурожаат қилди. Бундай танловда мамлакатнинг муҳандислик ва технологик ютуқларини яққол намойиш этадиган бинони топиш керак эди.

Қурилиш дарҳол муваффақиятли бўлди. Кўргазма ўтказилган олти ой давомида ноёб объектни кўриш учун 2 миллиондан ортиқ ташриф буюрган. Эйфел минорасининг дизайни жуда ўзига хосдир. У 3 та пирамидадан иборат яхлит тизимдан иборат. Пастки қават пирамида (пойда ҳар бир томони 129,3 м), 4 та устундан ташкил топган, 57,63 м баландликда камарли тоноз билан туташган; миноранинг биринчи платформаси тонозга таянади. Платформа квадрат (65 м). Ушбу платформада иккинчи пирамида-минора кўтарилади, шунингдек, тоноз билан боғланган 4 та устундан ташкил топган, унинг устида (115,73 м баландликда) иккинчи платформа (квадрат, 35 м) жойлашган. Иккинчи платформада кўтарилган тўртта устун пирамидал тарзда яқинлашиб, улкан пирамидал устунни (190 м) ҳосил қилади, учинчи квадрат шаклидаги платформани (16,5 м) кўтаради (276,13 м баландликда); устига гумбазли маёқ кўтарилиб, унинг устида 300 м баландликда платформа (диаметри 1,4 м) жойлашган. Минорага зинапоялар (1792 қадам) ва лифтлар олиб боради. Биринчи платформада ресторан заллари қурилган; иккинчисида – гидравлик юк кўтариш машинаси (лифт) ва шиша галереядаги ресторан учун машина мойи бўлган резервуарлар. Учинчи платформада астрономик ва метеорологик обсерваториялар ва физика кабинети жойлашган. Маёқнинг ёруғлиги 10 км масофада кўриниб турарди. Улкан темир минора деярли шамолдан азият чекмайди. Ҳатто Париждаги энг кучли шамол ҳам (тахминан 180 км/соат) минора тепасини атиги 12 см га бурди, қуёш унга кўпроқ таъсир қилади. Қуёшга қараган томони иссиқдан кенгайиб, тепа томони ён томонга 18 см оғиб кетади. Минора қурилганидан 20 йил ўтгач, шартномага кўра, уни бузиш режалаштирилган эди, аммо минора радио орқали сақланиб қолди. унга ўрнатилган антенналар – бу радиони жорий қилиш даври эди. Қайд этиш жоизки, у 41 йил давомида дунёдаги энг баланд ёдгорлик бўлган. Энди баландлиги 324 м (ўсиш чўққига ўрнатилган кўплаб антенналар туфайли содир бўлди). 1991 йилдан бошлаб Эйфел минораси ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилган.

Эйфел минораси Францияда Нотр-Дамдан кейин иккинчи энг кўп ташриф буюрилган ва энг кўп суратга олинган ёдгорликдир. Бу, албатта, XIX асрнинг инновацион объектидир.

Эйфел минораси Франция

Минора очиқ конструкциянинг ифодали пластиклиги, силуэтнинг тезкорлиги билан ҳайратда қолдиради, аммо унинг гўзаллиги классик архитектура шаклларининг мажозий ифодасидан узоқдир. Aрхитектура ва дизайн тарихчилари ва назариётчилари одатда 19-асрнинг иккита дастур биносини солиштирадилар:

1851 йилда Лондондаги Бутунжаҳон кўргазмасининг «Кристал саройи» ва 1889 йилда Париждаги кўргазманинг Эйфел минораси инновацион объектлар сифатида кўриб чиқилди.

Шуни таъкидлаш керакки, тарихий инновацион меъморий объектлар – бу индивидуал бадиий тасвирга эга, ноанъанавий тузилма тизимига эга бўлган бино ва иншоотлар, уларнинг яратилиши маълум бир даврнинг ижтимоий-маданий эҳтиёжлари билан боғлиқ.

Бобил боғлари, Aфина акрополиси, Колизей, Нотр-Дамнинг готика ибодатхонаси саноатдан олдинги ривожланиш даврининг тарихий инновацион объектлари деб ҳисобланиши керак.

Бобил боғлари сунъий майдончада рекреацион функция яратилган ноёб объектдир. Aфина акрополи инновацион архитектура ва шаҳарсозлик ансамбли сифатида жамоат бинолари тизими, шу жумладан тартиб тизими ва юқори эстетик эффектни таъминлайди.

Бу бадиий ва режалаштириш бирлигига эга бўлган ва фазовий жиҳатдан бир-бири билан ўзаро таъсир қилувчи бир қатор меъморий иншоотларнинг тўпламидир. Рим Колизейи – бу амфитеатр ва архитектура муҳити элементларини ўзгартириш ва театрлаштириш усулларига эга бўлган улкан ажойиб жамоат биноси. готика ибодатхонаси Нотр Дам динамик ҳажмли ва ноанъанавий тош рамка тизимидан фойдаланган ҳолда муқаддас объект эди. Кристал сарой ва Эйфел минорасини саноат инқилоблари даврининг тарихий инновацион объектлари деб ҳисоблаш керак.

Кристал Сарой

– бу модулли металл ва шиша элементлардан фойдаланган ҳолда табиий компонентларни (қишки боғ) ўз ичига олган кўргазма функциясига эга жамоат биноси.

Эйфел минораси – бу шаҳар муҳитида устун хусусият бўлиб хизмат қиладиган вертикал композицион ўқга эга бўлган металл платформалар ва устунларнинг динамик тузилиши. Санаб ўтилган инновацион тарихий бино ва иншоотларда бадиий тасвирни яратишнинг асосий воситаси архитектоника бўлиб, у ноанъанавий конструктив ечимнинг вертикал ва горизонтал архитектура пластиклиги билан уйғунлашувидир.

Бинолар ҳажмининг уч ўлчовли композициясини яратишда элементларни тузишда симметрия ва ассиметрия, нюанс ва контраст тамойиллари, уларнинг турли хил ритмик муносабатлари ва бошқалар қўлланилади.

Барча объектларда алоҳида аҳамиятга эга қисмларнинг ва бутуннинг мутаносиблиги бир-бирига (нисбатлар тизими) ва структуранинг ва унинг индивидуал шаклларининг шахсга (миқёсга) мутаносиблиги. Инновацион биноларни шакллантиришда қўлланиладиган бадиий воситалар сони тўқима ва рангни ҳам ўз ичига олади. Уларнинг хилма-хиллиги бинонинг сиртини қайта ишлашнинг турли усуллари билан эришилади.

Биноларни жойлаштиришда юзаларнинг ёруғлиги ва соясининг характери ҳам ҳисобга олинади. Умуман олганда, инновацион тарихий биноларни шакллантиришнинг асосий қонуниятлари қуйидагилардир: морфологик жиҳатдан – мунтазам тузилишнинг кенг тарқалганлиги, объектларнинг масштаб хусусиятларининг ортиши, тузилмалар тектоникасига мувофиқ композицион воситалардан фойдаланиш; семантик жиҳатда муайян белгиларнинг мавжудлиги, индивидуал услубнинг аниқланиши; функционал жиҳатда рекреацион функцияга эга бўлган тузилмаларнинг кўринишини таъкидлаш керак: дам олиш, ажойиб, муқаддас ва бошқалар; эстетик жиҳатдан, биринчи навбатда, инсонга катта ҳиссий таъсир кўрсатадиган индивидуал бадиий образнинг мавжудлигини таъкидлаш керак;

конструктив ва технологик жиҳатдан – янги технологиялар ва ноанъанавий дизайн ечимларидан фойдаланган ҳолда тузилмани яратиш мавжудлиги.

Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

Подняться наверх