Читать книгу Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 7

ШАҲАР МУҲИТИДА ИННОВАЦИОН БИНОЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ
(хорижий тажрибалар асосида)
I-бўлим Шаҳар муҳитидаги инновацион бино ва иншоатлар
1.3 Замонавий архитектурани шакллантиришда шаҳар муҳитидаги инновацион объектлар.

Инновацион замонавий архитектура объектлари ХХ-ХХ1 асрларда ривожланишнинг постиндустриал даврида яратила бошланди.

ХХ аср меъморчилигида. табиий муҳит билан меъморчиликни шакллантиришда янги йўналиш мавжуд – органик архитектура, биринчи марта шакллантирилди

– йилларда сохталаштирилган америкалик архитектор Л. Салливан томонидан, уларни функция ва шаклнинг мувофиқлиги сифатида белгилаган, у ўша пайтда ҳукмрон бўлган эклектизмдан ажралиб туриш учун уни архитектура ҳақидаги асарларида ишлатган. Л. Салливаннинг ғоялари унинг шогирди Ф. Л. Райт томонидан ишлаб чиқилган. Ф. Л. Райт концепциясининг асоси классик архитектурада унинг алоҳида қисмларини алоҳида ажратиб кўрсатишга қарши бўлган меъморий маконнинг узлуксизлиги ғояси эди.

Табиатга битилган бино, унинг ички мазмунидан келиб чиқадиган ташқи кўриниши, шаклнинг анъанавий қонуниятларини рад этиш – «органик меъморчилик» тушунчаси билан белгиланиши мумкин бўлган меъморий тилининг ўзига хос хусусиятлари.

Бу ғояни биринчи марта у «дашт уйлари» деб аталадиган уйларда (Робининг Чикагодаги уйи, 1909 ва бошқалар) амалга оширган. Функционализмнинг экстремал томонлари билан баҳслашиш, унга индивидуал эҳтиёжлар ва одамларнинг психологиясини ҳисобга олиш истаги билан қаршилик кўрсатиш, органик архитектура ўртада.

20-аср етакчи йўналишларидан бирига айланади. Ушбу тенденциянинг ёрқин мисоли «Шаршара устидаги вилла» (1937), Ф. Л. Райт томонидан қурилган. Ўрмон оқими бўйида қурилган уй атайлаб қўпол тош плиталар ва шиша деворлардан иборат гўзал композициядир. Табиат элементлари бинонинг тузилишига органик тарзда киритилган, унинг ички қисмида – вилланинг биринчи қавати бўйлаб оқим оқади. «Шаршарада» – бу лойиҳа, ХХ асрнинг рамзи. Бино ландшафтнинг ажралмас қисми, у билан боғлиқ элементдир.

Шаршара устидаги вилла

Турар-жой биноси тузилишидаги инқилобий инқилоб,

Ф. Л. Райт томонидан амалга оширилган, архитектурада кенг тарқалди. Aтроф-муҳитнинг табиий элементлари тўғридан-тўғри бинонинг тузилишига киритила бошланди ва ички ва ташқи маконларни ягона стилистик композицияга органик равишда бирлаштирди. Ф. Л. Райт Чикагода уйингизда катта очиқ ресторанни лойиҳалаштиради ва қуради. Бу вақтда унга Қўшма Штатларда музей қуриш таклиф қилинди. Aввалига у рад этди, лекин кейин у лойиҳани яратди.

Сулаймон Р. Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи, 1937 йилда Гуггенхайм жамғармаси ташкил этилганидан бери дунёдаги энг машҳур замонавий санъат коллекцияларидан бири. Музей асосчиси филантроп С. Гуггенхаймдир. 1943 йил июн ойида фонд Нью-Йоркни жой сифатида танлаганидан ҳафсаласи пир бўлган Ф. Л. Райтга янги музей биносини қуришни топширди. У бу шаҳарни архитектура услуби жиҳатидан ҳаддан ташқари урбанизациялашган ва номутаносиб, тўғрироғи, унинг йўқлиги, ниҳоятда зич қурилган ва аҳоли гавжум деб ҳисоблаган. У музей биносининг меъморий шаклларини иложи борича табиийга яқинлаштиришни, уни табиий ландшафтга уйғунлаштиришни хоҳлади. Бироқ, Ф. Л. Райт Гуггенхаймни ишонтира олмади. Нью-Йоркдаги музей қурилиши учун танланган майдон Бешинчи авенюдаги 88 ва 89-кўчалар орасидаги Марказий Паркнинг улкан яшил ҳудудига туташган майдонга тушди.

Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи

Бинони яратиб, Ф. Л. Райт анъанавий музейдан узоқлашди қўшни биноларни кўздан кечираётган меҳмонлар худди шу тарзда қайтишга мажбур бўлган қурилмалар. Гуггенхайм музейида томошабинлар биринчи навбатда лифтни юқори қаватга олиб чиқадилар, сўнгра спирал рампадан тушадилар ва кўргазма билан танишадилар. Узунлиги 400 м бўлган атриумга олти қаватли заллар, шунингдек, 1992 йилда асосий бинога бириктирилган қанотнинг янги бинолари туташган. Ташқи томондан, музей тескари пирамидал минорага ўхшайди. Ушбу бино 20-аср меъморчилигининг энг ёрқин асарларидан бири ҳисобланади.

Музей қурилиши 1959-йилда, С. Гуггенхайм ва Ф.Л.Райтлар ҳаёт йўқлигида якунланган. Бинонинг жабҳаси спирал ҳажм сифатида яратилган бўлиб, ноаниқ равишда торнадога ўхшайди. 3 м баландликдаги панжара қисмлари бинонинг рамкасини ташкил қилади. Структуранинг қопламаси эгилган титаниум плиталари ва шишадан иборат бўлиб, у ноанъанавий кўриниш беради. Музейнинг жойлашуви алоҳида эътиборга лойиқдир. Бинода бир хил хоналар йўқ. Залларнинг бўлимлари шундай жойлаштирилганки, ташриф буюрувчилар лифтга чиқиб, рампадан тушиб, музей экспозициясини тўғри бурчакдан кўришлари мумкин.

Aрхитектура ечими бир вақтнинг ўзида турли даражаларда жойлашган асарларни кўриш имконини беради. Бу ерда очиқлик тамойили устунлик қилади. Фазовий ҳажмлар визуал равишда ўзаро таъсир қилади ва бир-бирининг устига чиқади. Бинонинг спирал тектоникаси оқимли бўшлиқлари бўлган қобиққа ўхшайди. Шу билан бирга, дизайн қатъий геометрияга бўйсунади: учбурчаклар, эллипслар, доиралар ва квадратлар. Галереялар мустақил, лекин ўзаро боғланган бўлимларга бўлинган.

Фойдаланилган «Нью-Йоркдаги Гуггенхайм музейи меъморий ёдгорлигининг эстетик таҳлили» адабиётида муаллифлар кўплаб муаммоларга тўхталиб ўтдилар.

Биз, масалан, ушбу бино ҳақида Домcом журнали келажак музейлари ҳақидаги мақолада шундай ёзади: Ф. Л. Райт. Бу бино 20-аср меъморчилигининг энг ёрқин асарларидан бири ҳисобланади». Интеррос журнали шундай дейди:

«Ф. Райт келажакдаги музей учун жаҳон музей бизнесида ўхшаши бўлмаган лойиҳани яратди.

Ривожланишнинг органик босқичидаги инновацион объектлар кўлами Сидней опера театрини ўз ичига олиши керак. Бу Сиднейдаги мусиқали театр, дунёдаги энг машҳур ва осонгина таниб олинадиган бинолардан бири бўлиб, у Aвстралиядаги энг катта шаҳарнинг рамзи ва қитъанинг асосий диққатга сазовор жойларидан бири (томни ташкил этувчи елканли қобиқлар) бу бинони бошқалардан фарқли қилиб қўйинг).

Сидней опера театри Австралия

Опера уйи дунёдаги замонавий архитектуранинг ажойиб биноларидан бири сифатида тан олинган ва 1973 йилдан бери Ҳарбор кўприги билан бирга Сиднейнинг ўзига хос белгиси бўлиб келган. 2007 йил 28 июндан бошлаб театр бутунжаҳон мероси объекти сифатида ЮНЕСКО ҳимоясида. 1957—1973 йилларда қурилган Сидней опера театри сув билан ўралган, елканли қайиқни эслатади. Ноёб иншоот меъмори даниялик Ж. Уцон бўлиб, у 2003 йилда лойиҳа учун Прицкер мукофотига сазовор бўлган. Беннелонг бурни энг йирик маданий иншоотлардан бири учун жой сифатида танланган. Талабларга кўра, бино иккита залга эга бўлиши керак эди.

Улардан биринчиси опера балет спектакллари ва симфоник мусиқа учун мўлжалланган бўлиб, 3 мингга яқин одамни сиғдириши керак эди. Иккинчисида, драматик чиқишлар ва камера мусиқаси билан – 1200 киши.

Ж. Уцон лойиҳаси амалга ошириш учун маъқулланди. Лойиҳани яратиш учун илҳом манбаи Сидней бандаргоҳидаги елканли кемалар эди. Опера театри табиий муҳит билан органик тарзда бирлаштирилган. Унинг бадиий қиёфаси табиий муҳитнинг сув сатҳи шаклидаги функциясини кучайтиради. У вертикал равишда ишлаб чиқилган ҳажмларнинг соддалиги, силлиқ текисликларнинг мавжудлиги билан тавсифланади. Ички маконларни шакллантириш томонидан амалга оширилади

Сидней опера театри Австралия

Aслида, бу бино органик архитектуранинг асосий тамойилларини амалга оширади. Лойиҳа 14 йил давом этди. Бинонинг концепцияси оддий: иккита амфитеатр ўрнатилган платформа. Бу икки залнинг тепасида уларнинг фойелари ва панжаралари оқ плитка билан қопланган катта қобиқлардан ясалган арчалар кўтарилади. Бино 2,2 гектар майдонни эгаллайди. Унинг узунлиги 185 м, максимал кенглиги 120 м. Бинонинг оғирлиги 161 минг тонна бўлиб, денгиз сатҳидан деярли 25 м чуқурликдаги сувга ботган 580 та қозиқда жойлашган. Тингловчилар ва меҳмонлар катта зинапоя, ҳайкалчали бетон нурлар остидан юриб, шаҳар томонидан бинога яқинлашадилар; кейин улар асосий платформа даражасига кўтарилади ва қабулхонага киради.

Сидней опера театри Австралия

Жануб фойесидан ён коридорлар шимолий фойега ва барларга кўтарилади, портнинг панорамик кўриниши бўлган кўп қаватли бўшлиқлар. Иккала катта залнинг киришлари шимолий фойеда ва ён йўлакларда жойлашган. Концерт залининг ички қисми оқ қайин контрплак билан безатилган, унга қиррали ва кависли шакллар берилган; 2679 кишига мўлжалланган ўриндиқлардан нурланиш оркестрни билдиради. Оркестр ва хор учун галереялар орқасида орган жойлашган.

Сидней опера театри Австралия

У 1979-йилда, опера театри қуриб битказилгандан сўнг якунланди ва дунёдаги энг катта механик орган ҳисобланади. Опера уйи кўпроқ анъанавий тарзда жойлаштирилган – 1547 кишига мўлжалланган қутилар ва галереялар проссениум атрофидаги токчаларда кўтарилган. Концерт зали ҳам, опера театри ҳам ичи бўш ёғоч цилиндрлардан ясалган ташқи акустик рамка билан жиҳозланган. Ушбу ташқи девор, томнинг қовурғалари ва пўлат нурлари билан биргаликда асосий заллар ташқарисидаги коридорлар ва фойеларда табиий оҳанглар палитрасини яратади. Иккита энг катта чиғаноқ камарлари концерт зали ва опера театрининг шифтини ташкил қилади. Бошқа залларда шифтлар кичикроқ тонозларнинг кластерларини ҳосил қилади. Aсосий кириш ва асосий зинапоядан узоқда жойлашган энг кичик қобиқда ресторан жойлашган. Опера уйининг томи 2194 та йиғма участкадан иборат бўлиб, баландлиги 67 м, оғирлиги эса 27 тоннадан ортиқ бўлиб, бутун конструкция умумий узунлиги 350 км бўлган пўлат кабеллар билан мустаҳкамланган. Театрнинг томи диаметрли рулманли бетон шардан бир қатор «чиғаноқлар» томонидан яратилган.

Сидней опера театри Австралия

492 фут, улар одатда «чиғаноқлар» ёки «елканлар» деб номланади. Бу чиғаноқлар бир хил 32 префабрик қовурғалар томонидан қўллаб-қувватланадиган учбурчак шаклдаги префабрик бетон панеллардан қурилган. Барча қовурғалар битта катта доиранинг бир қисмини ташкил қилади, бу эса томларнинг контурларини бир хил шаклга эга бўлишига имкон берди. Томга оқ ва мот кремли 1 056 006 та плитка (ўзини ўзи тозалаш технологияси билан) қўйилган. Турли хил ёруғлик шароитида плиткалар турли хил ранг схемаларини яратади. Плиткаларни ётқизишнинг механик усули туфайли томнинг бутун юзаси мукаммал силлиқ бўлиб чиқди, бу эса қўлда ётқизиш билан мумкин эмас эди.

ХХ аср охири. шаҳар муҳитида бино ва иншоотлар ривожланишининг эстетик ва коммуникация босқичини тавсифлайди.

Йигирманчи асрнинг охирларида архитектура. тарихий тараққиётнинг анъанавий чизиғини бузди. Бу бир қатор сабаблар ва биринчи навбатда, умумий урбанизация билан боғлиқ. Энг йирик шаҳарларда транспортнинг ҳаддан ташқари юкланиши туфайли транспорт ва пиёдалар ҳаракатини ажратиш ва ер ости урбанизмидан фойдаланган ҳолда уни шаҳар марказидан максимал даражада олиб ташлаш учун уни қайта қуриш зарурати туғилади. Бу даврда у ерда йўл ҳаракати муаммоларини ҳал қилиш учун ер ости сатҳидан фойдаланадиган кўплаб бинолар мавжуд.

Шуни таъкидлаш керакки, кўплаб йирик шаҳарларда бинолар ва иншоотларнинг тузилишига кирадиган баланд транспорт коммуникацияларини яратиш бўйича инновациялар мавжуд, аммо ер ости маконидан фойдаланиш усули ҳали ҳам кенг тарқалмоқда.

Бундай муаммони ҳал қилишнинг ўзига хос намунаси бизнесни яратишдир

Париждаги мудофаа маркази. Бу 1950-йилларнинг охирида бошланган халқаро лойиҳа бўлиб, унинг асосий мақсади кўпчилик муассаса ва идораларни энг яқин шаҳар атрофига кўчириш орқали шаҳар марказини тирбандликдан халос қилишдир. Вазифа муваффақиятли бажарилди. Мудофаанинг ўзига хослиги шундаки, у улкан бетон плита-эспланадада жойлашган. Ушбу ечим туфайли пиёдалар ва транспорт оқимлари ажратилади.

Париждаги мудофаа маркази

Париждаги Aрк битта улкан хиёбон

Кўндаланг кесимда платформа турли коммуникацияларни – метро линияси, темир йўл, автомобил йўллари, автовокзаллар, автотураргоҳлар, техник галереялар тармоғини бирлаштирган кўп қатламли темир-бетон конструкциядир. Бундан ташқари, «ер ости» майдонининг бир қисмини дўконлар ва кўргазма заллари эгаллайди. Платформа периметри 25—40 қаватли маъмурий бинолардан иборат. Узунлиги 1,2 км ва кенглиги 250 м бўлган пиёдалар зонаси бўлган бизнес марказининг қурилиши 1955 йилда бошланган. Биринчи офис биноси 1958 йилда очилган.

Париждаги мудофаа маркази

Ла Дефенс

Бугунги кунда Ла Дефенседа турли банклар ва суғурта компанияларининг кўплаб бош қароргоҳлари жойлашган. Пиёдалар платформаси ҳудудида Катта Aрч – бизнес марказининг акценти (меъмор Ж. Спрекелсен) жойлашган. Бу амалда куб (кенглиги 108 м, баландлиги 110 м, чуқурлиги 112 м), миноралари шиша ва мармар билан қопланган. Уларда давлат идоралари жойлашган; энг юқори қисмида кўргазма маркази жойлашган бўлиб, унга минора каби панорамали кўринишга эга лифтлар орқали бориш мумкин. Aрк – шаҳарнинг остонаси бўлиб, у ердан Париж ва унинг атрофи кўринади.

Aрк – шаҳарнинг остонаси

Карусел аркаси, Туилериес, де ла Конкорд майдони, Чампс-Елисйск, Ла Дефенсе майдони ва ниҳоят, Буюк Aрк битта улкан хиёбонни ёпади, унинг истиқболи кузатув майдончасидан кўриниб туради. Бизнес маркази умумий марказий ўқ бўйлаб режалаштирилган бўлиб, у Парви, Мудофаа ва Эспланаде майдонларини ўз ичига олади, улардан ҳовлилар ва уйлар орасидаги майдонлар чўзилади. Барча объектлар бир хил услубда яратилган, жабҳаларнинг турли шакллари, тўқималари ва рангларига эга, бу минораларнинг жиддийлигини юмшатади. Майдон ва ҳовлиларнинг ҳайкалтарошлик ва безакли дизайни ҳам инсон учун атрофдаги биноларни кенг кўламли қилади.

Мудофаа ва Эспланаде майдонлари

Парви, Мудофаа ва Эспланаде майдонлари Европадаги энг йирик бизнес маркази ҳисобланган Мудофаа марказий бизнес марказининг пиёдалар зонаси ҳисобланади. Бу ҳудудни очиқ осмон остидаги музей деб аташ мумкин. Унинг тузилиши фавворалар, майдонлар, ҳайкалларни ўз ичига олади. Ҳудудда шаҳар маркази ва барча турдаги ер ости транспорти билан алоқани таъминлайдиган иккита метро бекати мавжуд. Трафик ва пиёдалар оқимини ажратишнинг оригинал ечими ноёб ва дунёда ягонадир.

Мудофаа ва Эспланаде майдонларин

Дефанcе-да ҳамма нарса инновациондир

Дефанcе-да ҳамма нарса инновациондир. Инновацион архитектура муҳити, шу жумладан таркибида ўйин майдончалари бўлган бир нечта мажмуаларга эга бўлиб, у замонавийлик ва келажакка интилиш рамзидир.

ХХ1 аср бошларида. инновацион бинолар ва иншоотларни шакллантиришда энг катта эътибор экологик муаммоларга қаратилади, шунинг учун ривожланишнинг ушбу босқичини ресурс-экологик деб аташ керак.

Шаҳар муҳитининг салбий хусусиятлари билан боғлиқ ҳолда сунъий муҳитга янги муносабат шаклланмоқда, экоархитектура пайдо бўлмоқда. Бунда акс эттирилган архитектурага экологик муносабат. Умуман олганда, ХХ аср охири ва ХХ1 аср маданиятида. экологик муаммоларни ҳал этиш қийматининг парадигмаси шакллантирилмоқда.

Экологик ва иқлимий идрок этилган меъморий шакллар ва уларни ишлаб чиқариш усулларидан фойдаланадиган биоклиматик кўп қаватли бинолар яратила бошланди. Бундай биноларда техник ёмғир сувларини тозалаш ва қайта ишлаш тизимлари қўлланила бошланди ва табиий компонентлар режалаштириш таркибига фаол киритилган. Муаммолар ҳал қилинмоқда янги технологиялардан фойдаланган ҳолда ресурсларни тежаш ҳақида. Бир марта яратилган

шаҳар шароитида бинолар ва иншоотларнинг турли хил эко-лойиҳалари.

Экологик ва иқлимий идрок этилган меъморий шакллар

Шуни таъкидлаш керакки, умуман олганда, инновацион биноларни шакллантиришда ва бу даврда асосий вазифа ноанъанавий меъморий ва бадиий тасвирни яратишдир.

«Метропол Парасол» ижтимоий-маданий маркази биноси Испания

Ушбу позициялардан Севилядаги (Испания, 2004—2011) «Метропол Парасол» ижтимоий-маданий маркази биноси инновацион объектлар миқёсига киритилиши керак. 2004 йилда муаллифлар Ж. Майер ва ҳамкорлар Севилянинг 180 * 76 м ўлчамдаги қисмини қуриш бўйича танловда ғолиб бўлишди.

«Метропол Парасол» ижтимоий-маданий маркази биноси Испания

Шуни таъкидлаш керакки, янги минг йилликнинг бошида Плаза де ла Энцарнацион, гараж қуришга қарор қилинди. Бироқ, дастлабки ишлар давомида бу жойда қадимда қадимги Рим шаҳарчаси бўлганлиги аниқланди. Шу муносабат билан, ёпиқ автотураргоҳ қуриш ғоясидан воз кечилди, унинг ўрнига кичик деҳқон бозори, ўрта асрлар панорамали терасли кўп функцияли ресторан мажмуаси таркибига кирувчи археология музейи қурилди.

Плаза де ла Энцарнацион

Шаҳарнинг бир қисми. Марказнинг архитектураси ҳайратга солади. Суюқ шаклнинг бу фазовий тузилиши бир-бири билан алоқа қиладиган улкан устунларга асосланган улкан соябонларнинг соябонидир. Кўплаб чуқурчалар конструкцияси ёғочдан тайёрланган префабрик панеллардан (полиуретан қопламали фин қайини) ишлаб чиқарилган, 3 минг боғловчи тугунга эга ва дунёдаги энг катта ёғоч конструкциядир. Иншоотнинг баландлиги 26 м, узунлиги 150 м, кенглиги 70 м.

Футуристик дизайн «Метропол-парасол»

Бутун мажмуа тўрт қаватга бўлинган. Энг паст ер ости сатҳида музей (Рим ва Мавр харобалари) жойлашган. 0 даражасида (кўча даражасида) марказий бозор мавжуд. 1-даражали уйингизда – очиқ майдон тадбирлар учун, 2 ва 3-да – томоша тераслари. Футуристик дизайн «Метропол-парасол» эски бинолардан фарқ қилади. Aммо ёғоч томнинг нейтрал ёруғлик оҳанги комплекснинг ултра-замонавий дизайнини юмшатади. Олти бурчакли «соябонлар» остида майдончалар, йўлаклар, зинапоялар ва фавворалар мавжуд, пиёдалар учун ҳеч қандай бўлаклар ва бошқа тўсиқлар мавжуд эмас. Бу фуқаролар ва сайёҳларнинг дам олиши учун ноёб жой.

Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

Подняться наверх