Читать книгу Эр киһи уонна дьахтар - - Страница 10

Ыалдьыттар барбыттарын кэнниттэн Дина саалаттан куукунаҕа иһити-хомуоһу таһан, хайа курдук кыстаммыты сууйан, өр баҕайы тэпсэҥнээн олус сылайда. Билиардаабыт хосторун дьыбааныгар улаханнык хотторбут эрэ утуйан хаһыҥыратар. Кини дьон көрөрүгэр эрэ харчынан харса суох ыһыахтанарын, киэптиирин, сөхтөрөрүн сөбүлүүр. Ыалдьыттар баалларыгар, баһаалыста – «сулус» ырыаһыттар диэн, ресторантан наймыламмыт официаннар диэн. Онтон бырааһынньык бүттэ, киэһэ буолла да – хайдыбыт хоруудаҕа түһүү буолар, Карп кэппиэйкэни да ордук ороскуоттаабат, инньэ гынан дьиэни-уоту көрөр-истэр үлэһит дьахтар туһунан истиэн да баҕарбат. Дина бырааһынньык кэмигэр хотун бэйэтэ, бырааһынньык бүтэн, дьон тарҕаста да, иһити уонна дьиэни сууйааччы хамначчыт дьахтар таһымыгар түһэ охсор. Наһаа сылайар да хайдах гыныаҥый, кини туох да тутуура суох, этэргэ дылы, турар бэйэтэ бу кыһыл көмүс килиэккэҕэ кэлэн киирдэҕэ. Килэйбит-халайбыт этээстээх дьиэҕэ-уокка кэлэригэр биир эрэ чымадаан баайдааҕа, онтон атын кини кэрэхсэтэрэ диэн туох кэлиэй, иирэ талахтыы дьылыгырас быһыыта-таһаата, номоҕон мөссүөнэ да бу баайга-дуолга тэҥнэһэр кыаҕа суоҕа. Тойоно санаата алдьаммыт күнүгэр ону биллэриэн, хайа баҕарар сирэй-харах анньыан да сөп. Аны, Карп бэйэтэ этэринии – «деловой партнердарын», быһата, үп-харчы ылсар-бэрсэр тэҥнээхтэрин эрэ кытта көрсүөхтээх, намыһах таһымҥа турааччылары билиммэт, бу сырыыга Ксеньялааҕы мааны ыалдьыттары кытта тэҥҥэ ыҥырбытын улаханнык сөбүлээбэтэҕэ. Бииргэ үөрэммит, наһаа истиҥ дьүөгэм диэн нэһиилэ тылын ылыннарбыта. Онтуката ханна баарый – дьоно бастакы остуолга нэһиилэ олороот, адьас атын өйдөөх-санаалаах, үп-харчы, баай-дуол өттүнэн букатын ураты эйгэҕэ сылдьар дьону кытта хайдах да тэҥник туттан кэпсэтэр-ипсэтэр кыахтара суох эбитин өйдөөн, саҥата-иҥэтэ суох эрдэ тыас хомуммуттар, барбыттарын билбэккэ да хаалбыт. Этэргэ дылы, Ксеньялаах икки этээстээх дьиэҕэ квартира дуомнаахтар, күннэтэ оптуобуска анньыалаһан кэлэллэр-бараллар, харчылара хамнастан хамнаска тиийэр буоллаҕына баһыыба. Оттон кини эрин эйгэтин дьонун тыла-өһө: коттедж, лимузин, Куршавель, бутик…

Дьүөгэтэ ааҕы, арааһа, сыыһа ыҥырбыт, куоракка маҥнай көрсө түспүччэ, соһуйбучча кэлэ сылдьыҥ диэн кэбиспитэ, мэйиитин хайа эрэ улаҕатыгар төрөппүт оҕом бу күн сиригэр баар диэн өйдөбүлэ ааспакка-арахпакка сылдьар быһыылааҕа. Ол иһин кинини иитэр дьону көрөөт, дэлэй-былас бардаҕа. Эмиэ да оҕолооҕум туһунан Карп биллэҕинэ киэҥ айдаан, улахан иирээн тахсыа диэн, Ксеньялааҕы бэйэтигэр чугаһатан, кинилэри албыннаһан, ону-маны ордугу-хоһуну кэпсии сылдьыбатыннар диэн ньымааттаһар быһыыта эбитэ дуу? Эрим эрэ билбэтэр диэн баҕалаах, ол иһин күлүгүттэн да дьаарханар курдуга, барыттан бары дьулайыы, дьиҥ санаатын кистии-саһыара сатааһын, быһата, элбэх айа тардыллыбыт хонуутугар сылдьар курдук өрүүтүн куттанар, сэрэнэр-сээбэҥниир дьик-дьах турук олус сылатар уонна доруобуйаны да күүскэ айгыратан эрдэҕэ…

Дина күөгэйэр күннэригэр элбэх уол сүрэҕин долгуппут, бэйэтэ да хардары таптал таарымтатыгар ылларбыта балачча буолуохтааҕа. Сорохтору кытта арахсыы хаһан да оһуо суох курдук сырҕан бааһы үөскэттэ диэн ытааһын-соҥооһун, айманыы-сайманыы да баара, ол эрээри барыта ааһар, сыл-хонук үгүһү оһорор, ити курдук Русланныын урукку уохтаах-омуннаах кылгас тапталларын олох да умнуох быһыылаах эбит да, Ивановтары соһуччу көрсүһүү уонча сыл кэтэҕэр хаалбыты олус сытыытык санатта, оҕото эрэйдээҕи өйдөттө, Эллээйчик ити икки этээстээх кыараҕас дьиэ быыкаайык кирдээх-хохтоох, тымныы-хамныы квартиратыгар сылдьаахтаатаҕа. Эллээйчик… Соһуччу көрсө түспүт Русланыныын олус да омуннаахтык, таарымта киирбитин курдук тапталга ылларыы туоһута уонна түмүгэ буолан, кини үөскээн хааллаҕа, эһээхэй эрдэҕиттэн ыла биирдэ көрө илик кырачаана, этин-сиинин, сүрэҕин тэбиитин сорҕото…

Дина сүр күүскэ өрө тыынна, илиитигэр кинигэ тутан олорор да, ааҕарыттан биир да тыл төбөтүгэр кыайан киирбэт, ол оннугар университеттааҕы сылларыттан күннэр-дьыллар уһуктан, субу хараҕын иннигэр элэҥнэстилэр.

Оччолорго кини кыыс оҕото, бастыҥ үөрэхтээх устудьуонка буолан кынтаһыйа сылдьара, суруйбут дакылаата университекка бастаан, научнай кэмпириэнсийэҕэ Москваҕа көтөр буолбута, Дьокуускайтан соҕотох этэ. Пассажирдар соччо элбэҕэ суохтара, сөмөлүөккэ киирэн миэстэтин булан олороот, эрээттэр икки ардыларынан хааман иһэр үрдүк уҥуохтаах, өрүкүйбүт куудара баттахтаах, бааһынайдыы ыраас хааннаах уолга хараҕа хатана түспүтэ. Чох хара арылхай харахтардыын харахтара харса түһээтин, хайдах эрэ соһуйбута, кинини хаһан эрэ чуолкай ханна эрэ көрбүтэ. Уол ханна олоруохтааҕын көрдүүр быһыылааҕа, кини эрээтигэр кэлэн тохтообута: «Манна эбит», – диэн ботугураабыта уонна кириэһилэҕэ киирэн иһэн, куударатын өрө анньыммытыгар, сонно өйүгэр чаҕылҕан кэриэтэ сандаарыс гыммыта – «Лоокуут уонна Ньургуһун» испэктээкилгэ Лоокууту оонньоон сценаҕа хааман-сиимэн дьыралдьыта сылдьан, ити курдук ураты имигэстик баттаҕын өрө анньынара. Норуодунай тыйаатырдары көрүүгэ хантан эрэ хотуттан кыттыбыт оройуон туруорбут испэктээкилэ этэ. Өссө онно: «Маннык бэртээхэй уолаттар тыаҕа, буолаары буолан хоту бааллар эбит дии», – диэн санаан аһарбыттааҕа ээ.

Ити икки ардыгар уол сүгэн киирбит суумкатын кириэһилэ анныгар анньаат, кинини көрөн сүрдээх сылаастык мичээрдээтэ:

– Дорообо, аргыстаһар дьон буолбуппут дии, – уонна мичээрдиир, тырымнас харахтар таайтара көрбүттэригэр, кыыс оҕо барахсан нохтолоох сүрэҕэ толугуруу мөҕүстэ, бэйэтэ ити тырымнас байҕалга бүүс-бүтүннүү тимириэн баҕарда. Киниэхэ хардары күлүм аллайан баран, Руслан саҥарбыта кыыһы иирдэр алыптаах санаатыттан таһаарбыта: – айан уһун, онон билсиэххэ, мин Руслан диэммин…

– Оттон мин Людмилабын, – дии охсубута Дина, тоҕо эрэ хара сарсыардаттан санаата көтөҕүллэ сылдьар буолан, дьээбэлэниэн баҕаран кэлбитэ.

– Оо! – Уол үөрдэ: – Дьэ кэмниэ-кэнэҕс Людмилабын булар күннээх эбиппин ээ!

– Людмилатааҕар эйиэхэ Ньургуһун чугас буолбатах этэ дуо? Лоокуут этиҥ дии!

– Ону кытта билэҕин! Дьэ сүрдээх эбит дии!

Ити курдук элэктэһэ кэпсэтэ иһэн, улам ууларыгар-хаардарыгар киирэн, хас да чаастаах айаннарын уһунун да билбэккэ хаалбыттара, кэнникинэн былыргыттан билсэр дьоннуу, наһаа мэниктээннэр, кириэһилэ «харк» гыммыта, биирдэ өйдөөбүттэрэ – кинилэр мөхсөллөрүн тулуйбакка, кириэһилэ өйөнөрө арахсан хаалбыт. Сирэй-сирэйдэрин көрсөөт, күлсэн тоҕо ыстаммыттара, сонно стюардесса кэлэн мөхпүтэ, итиэннэ кириэһилэ өрөмүөнүгэр диэн ботуччу ыстараабы көрдөөбүтэ. Оччолорго хоту сир олохтоохторо харчылаах буолаллара, Руслан сиэбиттэн халыҥ кумааһынньыгы таһааран, ыстараабы төлүү охсубута уонна арыый боччумуран, ботур-итир кэпсэтэ олорбуттара. Руслан культура үлэһиттэрин мунньаҕар баран иһэр эбит этэ, онон иккиэн да хайа гостиницаҕа тиийэллэрэ биллэрэ, ол иһин сарсын киэһэ Руслан Динаҕа тиийэ сылдьыах буолан болдьоспуттара. Домодедовоттан таксинан тахсыбыттара, уол кыыһы гостиницатыгар тириэрдэн баран, бэйэтэ түһүөхтээх сиригэр айаннаабыта.

Дина сарсыҥҥыттан кэмпириэнсийэҕэ кыттыбыта, пленарнай чаас кэнниттэн секцияларынан арахсыбыттара, ол тухары устудьуоннар бииртэн биир тахса-тахса дакылааттыыллара, барыларын истэн баран, киэһэ ырытыһыы буолбута, үгүстэр бэйэлэрин билиилэрин-көрүүлэрин көрдөрө сатыыр быһыылаахтара – харса суох кириитикэлэһэллэрэ, оттон Дина бу моргуорга ууну омурпут курдук адьас кыттыспатаҕа, саҥаралларын истэр курдуга да, кулгааҕын таһынан аһара олорбута – кини өйүгэр-санаатыгар Руслан эрэ этэ… Киһи элбэх диэн киниэхэ дакылааттыырга тыл да биэрбэтэхтэрэ, дакылаатын суругунан ылалларыгар, кэмпириэнсийэ түмүгүнэн тахсыахтаах уопсай хомуурунньукка киллэриэх буолан эрэннэрбиттэрэ.

Ити курдук биир күннээх кэмпириэнсийэтэ бүтэн, гостиницаҕа киирээт, фойеҕа суумка сүкпүт, сибэкки туппут Руслан турарын көрө түспүтэ. Мэктиэтигэр, күөх алаас сытынан дыргыйа түспүт сибэккини кыыс ылан баран, кэмчиэрийэ мичээрдээбитэ уонна уолу кытта нүөмэригэр лиибинэн айаннаабыттара. Биир миэстэлээх кыараҕас хоско орон ойоҕоһунан тумбаҕа эргэ тэлэбиисэр, төлөпүөн бааллара, остуол үрдүгэр эркиҥҥэ кыра араадьыйа ыйаммыт, онтон атын туох да суоҕа. Руслан чөрбөс гынаат, араадьыйаны улаатыннарбыта, диктор хоһоон ааҕара дуораһыйбыта:

– Истэҕин дуо? Анаабыт курдук! «Руслан уонна Людмиланы» ааҕаллар, үчүгэй бит! Ол аата, биһигини Москва уруйдуу-айхаллыы көрүстэ, ити олус үчүгэй бэлиэ, Людмила!

– Руслан, мин оонньоон эппитим, аатым Людмила буолбатах, дьиҥинэн Дина диэммин.

– Дина? Өссө үчүгэй! Люда да, Дина да биир төрүттээх тыллар буоллахтара, «хмуриться не надо, Дина»!

Дина ваннайга киирэн тахсыан икки ардыгар Руслан остуолга аһы тэлгэтэн, халбаһыыны, булочканы кырбаан уурталыы охсубут этэ, кыыс тахсыбытыгар остуолга аҕалан олордубута, сонно шампанскай бүөтэ «пөс» гына аһыллыбыта, тугу эрэ элбэҕи эрээри, улахан суолтата суоҕу кэпсэтэ-кэпсэтэ олорбуттара. Бүгүн көрсөөт, баччааҥҥа диэри хайдах бэйэ-бэйэбитин билсибэккэ олорбут бэйэбитий диэххэ айылаах сөбүлэһэ-таптаһа охсубут сүрэхтэр бииргэ тэбэллэригэр сөкүүндэттэн аттарыллан мүнүүтэ, онтон түмүллэн чаастан чаас ааһара, оо, түргэн даҕаны! Туох да тохтоло суох кыырайа көтөн сурулаан иһэр охтуу, бириэмэ элэстэнэрэ чыпчылҕан түгэн буоллаҕа…

Сөмөлүөккэ тоҕо кинилэр аан маҥнай билистилэр? «Ыал буолуу киэҥ куйаар үрдүк киэлитигэр оҥоһуллар» дииллэрин курдук дуо? Аны гостиница нүөмэригэр киирэллэрин кытта уолдьах курдук, араадьыйанан кэлэ турар «Руслан уонна Людмила»… Ити барыта туох эрэ улахан дьолу түстүүр буолбатах дуо? Оттон тырымнас харахтар чүөмпэлэригэр угуйан-тардан илдьэ тураллар, бүүс-бүтүннүү тимириэх айылааххын, уой да уой…

Сахаларын сириттэн кыраман ыраах бу бүччүм хоско оргууй аҕай сэһэргэһэ олорон, сылаастык имэрийэ көрөр харахтартан, соруйан дуу, алҕаска дуу таарыйан ылбыт тарбахтартан Дина сирэйэ итийбэхтиирэ, сүрэҕэ мөхсөрө, киһи тылынан сатаан кэпсээбэт дьикти-кэрэ туругар киирбитэ, тула баар барыта уоскуйбут, тохтообут умнуллубат умсугутуулаах түгэнэ… Москва куоракка бу иккиэйэҕин олордохторо үчүгэйин, уонна ама маннык түгэн киниэхэ иккистээн тоҕооһуо дуо? Урут да кавалердар бааллара эрээри, бу курдук дьиктилээхтик, таайтарыылаахтык билсиһии саҕалана илигэ…

Эмискэ, туймаардар сытынан тунуйар куудара баттах субу кэллэ, дириҥ чүөмпэ ыас хара харахтар, уоһугар билиннэ сымнаҕас уос туустаах амтана… Туймаарыы, тапталтан тумнастыы, барыны барытын умнуу хатыламмат түгэнэ… Араадьыйанан «Руслан уонна Люмилаттан» ааҕаллар дуу эбэтэр сүрэҕиттэн саҕыллан тахсаллар дуу бу тыллар –

Москваҕа биир нэдиэлэ остуоруйаҕа курдук оннук алыптаах этэ, ол эрээри, хомойуох иһин, туох барыта бүтэр-түмүктэнэр уһуктаах буоллаҕа, Дина дьиэтигэр эргиллэр күнэ үүммүтэ, Руслан өссө хас да хонукка хаалыахтааҕа. Бүтэһик түүннэрин бииргэ утуйдахтарын сарсыардатыгар арахсалларыгар, элэ-была тылларын этэн, Руслан: «Аэропортка атаара хайаан да кэлиэм», – диэн андаҕар аҥаардаах эрэннэриитин кытта арахсыбыттара.

Ол иһин сотору тапталлааҕын кытта көрсөр үөрүүттэн сүрэҕэ битийиктэнэ мөхсө аэропортка эрдэ кэлбитэ, ол кэннэ Русланы күүтэн регистрация оҥорор сирдэрин аттыгар турбута, оттон кини суох, суох да суох… Мүнүүтэ сыыллан ааһар, чаас тохтуу-тохтуу барар, Руслан сиргэ да тимирбитэ, халлааҥҥа да көппүтэ биллибэт, суох… Чааһы чааһынан биир сиргэ турбута, кинилэр рейстэригэр регистрация биллэрдилэр, көтөөччүлэр бииртэн биир кэлэллэр, кэмниэ-кэнэҕэс тиһэх пассажир таһаҕаһын туттаран, билиэтигэр бэлиэтэтэн, иһирдьэ дьону мунньар саалаҕа ааспыта, оттон Дина аттыгар кэлиини-барыыны, күүгүнү-хааҕыны истибэт-билбэт курдук турбут сириттэн хамсаабата, хараҕа тас аан диэкиттэн кэлээччилэртэн арахпат этэ. Араас тутуурдаахтар, сорохтор чымыдааннарын соспутунан тоҕо сууллан киирэллэрэ, биир оччо төттөрү тахсара, оттон Руслан суоҕа… «Олордуу бүттэ», – диэбиттэригэр биирдэ Дина иһирдьэ киирбитэ, тула барыта соҕотохто боруоран, сүрдээх курус буолбута, остуоруйа олоххо туох эрэ кэһиллии тахсыбыта, үөһэнэн, кый үрдүгүнэн көтө сылдьыбытын хаҕыс күүс саҕатыттан ылан, умса баттаан, аньыылаах-харалаах сиргэ төнүннэрбитэ, уку-сакы сөмөлүөккэ киирэн олорбута уонна көмүскэтэ хараҕын уутунан туолан, ып-ыраас таммахтар мөлбөрүс гыммыттара…

Оттон ити кэмҥэ Руслан инчэҕэй хаар түһэ-түһэ уостан хаалар сиигигэр суол-иис бөҕөтө тыргыллыбыт метротун диэки хааман иһэрэ. Билигин кини бу Москваҕа аҕыйах хоноругар таптаһа сылдьыбыт кыыһа Дина Дьокуускайдаан эрэр буолуохтаах диэн ээл-дээл санаан аһарда. Кола Бельды ыҥырар тус хоту дойдутугар кэргэннээх, оҕолоох, кинилэртэн ханна да барар санаата суох. Ол эрээри бу курдук көҥүлгэ көттө да, кыыс-дьахтар аймаҕы кытта быстах көрүлээри, булчутун хаана тардан дуу – сонордоспутунан барар үгэстээх.

Кини өйдүүрүнэн, эдэр эр дьонтон ким барыта сэнэх көрүҥнээх, хайа баҕарар дьахтары кытта таптаһарга бэлэм. Ол эрээри үгүстэргэ ол кыайтарбат, дьахталлар сүрдээх талымастар, охсубут сохсолорго мээнэ киирэн биэрбэттэр. Ол, бадаҕа, оҕону-урууну төрөтөн-ууһатан тэнитии, иитии курдук олус эппиэттээх уонна уустук сорудаҕы айылҕа киниэхэ сүктэрбититтэн төрүөттэнэр быһыылаах. Оттон Руслан хайа да бэйэлээх кэрэ дьүһүннээҕи кытта эрийсэн көрөргө бэлэмэ, биир табаарыһа этэринии, «кыргыттарга гипнозтааҕа», көрөн-истэн тырымнаттаҕына, үгүстэр кыайан тулуйбакка, бас бэринэргэ күһэллэллэрэ.

Билсиһэн, маҥнайгы уоҕугар өйө-төйө суох тапталга ылларбыт курдук туругар да, бэйэтин Ромео дуу, Лоокуут дуу оруолун толоро сылдьардыы сананара. Оттон ыйдаҥа түүн хоһоон тылларынан саҥара-саҥара үөһэ тыыныы, сиринэн-халлаанынан андаҕайыы, үгэс курдук, биллэр дьыаланан түмүктэнэрэ, ол кэнниттэн Руслан суола сойбута баар буолара. Маннык сырыыларыттан кини кыбыстыбата, арыгы истэҕинэ, бэл чугас доҕотторугар киһиргиирэ уонна кинилэр сэҥээрдэхтэринэ, өрүү биир сөбүлүүр анекдотун кэпсиирэ: «Түөрт уонтан тахса сааһыгар хайыы-үйэ икки төгүл Сэбиэскэй Сойуус Геройа, маршалы эрэ аннынан армия генерала званиелаах, фронт командующайа Черняховскай чиккэлдьийбит көнө быһыылаах-таһаалаах, үрдүк уҥуохтаах, кыраһыабай киһи эбит. Элбэх дьахтар кутун туппут, тапталтан бэйэтэ да аккаастаммат эбит, армия генералын сырыыларын особистар биир халыҥ хара паапкаҕа тиспиттэр. Берия киирэн Сталиҥҥа дакылааттаабыт уонна паапканы биэрэн баран, тугу диирин кэтэһэн турбут. Сталин түннүк сырдыгар кыһайан, бэркэ кэрэхсээн, бүтүн чаас аҥаара дьыаланы ааҕа турбут, Берия күүтэ сатаан баран: «Что будем делать, товарищ Сталин?» – диэн ыйыппыт. Биирдэрэ кинини көрө түһээт: «А что будэм дэлать, будэм завыдовать товарищу Черняховскому», – диэн саайбыт. Онон, эр киһи күүлэйдиэн сөп, оттон дьахтар илии устун бардаҕына киниттэн сиргэнэллэр, сэлээрчэхтэн атыннык ааттаабаттар», – диэн кэпсээнин түмүктүүрэ.

Москва хаардаах-сииктээх, массыыналара харалларынан хойуу уулуссатын кыйа тротуар устун Руслан ыраах-ыраах уурталаан, сэгэлдьитэн иһэн, хайыы-үйэ Динаны умна быһыытыйбыта. Оттон Дина куоракка кэлээт, санаатыгар Руслантан сураҕы-садьыгы күүтэ сатаабыта, киниэхэ Сэргэлээхтээҕи аадырыһын биэрбит буолан, хаһан баҕарартиийэн кэлиэн сөп дии саныыра, үөрэҕин кэнниттэн уопсайын аанын аһан киирдэ да, аллара олорор вахтертан наар сурук дуу, тэлэгирээмэ дуу сураһан көрөрө да, сырыы аайы хоруй биир буолара – «туох да суох…» Ити курдук ый кэриҥэ күүтэн баран, аны куттанан барбыта – Руслан кинини атаара тоҕо эрэ кэлбэтэ? Москваттан төннүбүтэ-төннүбэтэҕэ биллибэт, ама туох эмэ иэдээҥҥэ түбэспитэ буолуо дуо? Дьолго, Руслан оройуонугар норуот тыйаатырыгар режиссерунан үлэлиирин билэрэ, ол иһин министиэристибэттэн баран ыйыталаһан көрүөххэ диэн быһаарыныыга кэлбитэ.

Санаа-оноо ыга баттаан, үөрэҕэ да үөрэх, сынньалаҥа да сынньалаҥ буолбакка ыксаабыта. Култуура министиэристибэтин дьиэтэ ханна баарын билэрэ, былырыын сайын соҕуруу култуура институтугар үөрэххэ туттарса киирбит биир дойдулаах кыыһын сирдээн, Аржаков уулуссатыгар баар этээһэ суох уһун синньигэс мас дьиэҕэ тиийэ сылдьыбыттааҕа. Тэлгэһэҕэ хойуу от долгулдьуйара, дьиэ айаҕар сааһыра барбыт дьахтар: «Оппун тэпсимэҥ!» – диэн аймана тоһуйбута, үөрэххэ туттарсыан баҕалаах, бары кэриэтэ кыыс аймах тоҕуоруспутун дьиэҕэ, арааһа, батыахтара суоҕа диэн киллэрбэккэ, докумуоннарын түннүгүнэн ылаллара.

Дина хайдах да тэһийиэ-тулуйуо суох, Министиэристибэҕэ баран, ыйыталаһарга быһаарынна. Тымныы баҕайы күн туманы быыһынан харбыалаһан тиийбитэ, хаптаһын олбуор иһигэр тэлгэһэ хаара ыраастык күрдьүллүбүт, били сайын тэлэччи аһыллар түннүктэрэ кырыанан бүрүллүбүт этилэрэ. «Манна сайын үтүрүһэ-анньыһа сылдьыбыт кыргыттар барахсаттар ханна тиийээхтээтилэр? – дии санаабыта Дина, – хастара үөрэх киһитэ, төһөлөрө дойдуларыгар төннөн, сопхуоска ыанньыксыттыы хааллылар?»

Чарапчы сабыылаах күүлэ айаҕар тыс этэрбэһин тэбэммитэ буолаат, иһирдьэ атыллаата – лаампалар уоттарыттан сырдык көрүдүөр устун хааман иһэн, бокуойа суох массыыҥка бэчээттээн тачыгыратар тыаһа иһиллэр хос аана тэлэллэн турарынан өҥөс гынна уонна дорооболоһон баран:

– Норуодунай тыйаатырдарынан ким дьарыктанарый? – диэн ыйытта, ол кэнниттэн өйдөөбүтэ – сайын отун харыстаһар сааһырбыт дьахтар эбит, кини массыыҥкаҕа бэчээттээн талыгырата олорон, муннун анныгар буугунаан кэбистэ:

– Уон иккис хос…

Дина көрүдүөргэ тахсан, аҕыйахта хардыылаат, «12» диэн нүөмэри көрөн, ааны тоҥсуйбута буолан баран, аһа баттаата. Иһирдьэ түөрт остуол турар. Утары түннүк анныгар олорор кыырыктыйбыт тор курдук бытыктаах аҕамсыйбыт киһиэхэ атыллыах курдук гынна да, биирдэрэ кинини киһи киирдэ диэн кыһаллыбакка, иннигэр ууруммут кумааҕытыттан хараҕын араарбатын иһин аан ойоҕоһугар, эркини кыйа олорор буспут соломо баттаҕын кэтэҕэр эринэн кэбиспит ачыкылаах нуучча дьахтарыгар халыйда уонна норуот тыйаатырдарын туһунан саҥардыы ыйытан эрдэҕинэ, анараата бэйэтиттэн тэйитэрдии, муннукка олорор саха кыыһын диэки сапсыйан кэбистэ. Инньэ гынан төлөпүөнүнэн кэпсэтэ олорор, сүүһүгэр сарымтахтанар, санныгар ыспыт баттаҕа кытархай кырааскалаах, кулгааҕын эминньэҕэр быыкаайык кыһыл көмүс ытарҕалаах кыыска сэрэнэн чугаһаата. Кыыс төлөпүөнүнэн оҕотун мөҕөр быһыылаах: «Мин эйиэхэ саарпыккын үчүгэйдик эринээр диэбитим буолбат дуо, үрдэрдэҕиҥ дии!» Ити курдук балачча кэпсэтэн бүттэ уонна туруупкатын талыр гына ууран баран, Динаны кыыһырбыттыы көрөн кэбистэ.

– Дорообо, – диэтэ, онуоха Дина албыннаһар быһыынан, – көр эрэ, мин Руслан диэн хоту оройуон норуодунай тыйаатырын режиссерун туһунан билиэхпин баҕарбытым, билигин кини ханна баарый?

– Киниэхэ тоҕо наадыйдыҥ? – диэн, кыыс өс саҕа ыйытта.

– Кини соторутааҕыта Москваҕа сырыттаҕына, билэр кыыһым сурук ыыппыт этэ, ону ылаары, – диэн Дина эрдэттэн бэлэмнэммитинэн сымыйалаан кубарытта.

– Пахай, оччоҕо ол киһигин хоту дойду түгэҕиттэн ирдэһэҕин, Москваттан кэлэн ааспыта быданнаата… – диэн, тоҕо эрэ «ол киһигин» диэни күүскэ соҕус эппитэ.

Кыыс олус соһуйда:

– Ааспыта даа?!

– Ааһымына, кэргэнигэр, оҕотугар олус ыксаан иһэрэ…

Дина хараҕар кыыс кэпсээн оппоҥнуур кырааскалаах уоһа, сүүһүгэр лэппийбит, санныгар ыспыт кытарахай баттаҕа соҕотохто харах саатарыныы чаҕылхай, күлүмүрдэс буоллулар, онтон хаар кыыдамныырыныы, тохтоло суох маҥан кыырпахтар элэҥнэстилэр, ол кэнниттэн барыта кып-кыһыл таҥаһынан сабыллыбыт курдук кытаран-наҕаран хаалла: «Бэйи, сатанымаары гынным ээ», – дии санаат, таһырдьаны былдьаста.

Күүлэҕэ баҕанаттан тутуһан туран, тымныы салгыны өрүһүспүттүү эҕирийбэхтээтэ, төҥкөйөн, күрдьүк хаарын ытыһан, иэдэһин суураланна, арыый дьэгдьийэн: «Оок-сиэ, охто сыстым ээ, Руслан… Адьас да ойохтоох, оҕолоох эрээри быстах көрсүү оҥосто сылдьыбыт эбит дии, букатын холостуой уоллуу туттара-хаптара дии, оо, тоҕо сүрэй, тугун куһаҕанай…»

Кыһыл өҥ сүтэн, тулата дьэҥкэрбитэ да, сүрдээх курус буола түһэн, сүрэҕэ тымныынан хаарыйбахтыырга дылыта, иэдэһигэр сырсан тахсаат, мууһура тоҥор таммахтары үтүлүгүнэн туура сотто-сотто оптуобус тохтобулун диэки барбыта. Хоһугар киирэн, кимниин да кэпсэппэккэ, тугу да саҥарбакка, сыттыгар умса түһэн, уйа-хайа суох ытаабыта. Бииргэ үөрэнэр кыргыттара тула көтө сылдьан:

– Хайа, туох буоллуҥ? Туох буоллуҥ? – дэһэллэрэ.

Ытаан-ытаан баран, арыый уоскуйан дьэ кэпсээбитэ:

– Руслан кэргэннээх уонна оҕолоох эбит, хайыы-үйэ Москваттан төннөн, дойдутугар барбыт…

Кыргыттара аймалаһа түспүттэрэ:

– Бу ыты көр…

– Кэргэнигэр суруйуохха…

– Ээ, онтуҥ туһата суох, оройуон култууратын салаатыгар уонна баартыйа райкомугар үҥсэр ордук…

– Тохтооҥ! – Дина күүскэ төлө биэрбитинэн, оронугар олоро түспүтэ, – мин кинини ханна да үҥсүбэппин, барытыгар бэйэм буруйдаахпын, Руслантан кэргэннээҕин-кэргэнэ суоҕун, олоҕун-дьаһаҕын туһунан биирдэ да ыйыппатаҕым, кини миэхэ эмиэ тугу да эрэннэрбэтэҕэ, онон албыннаата диир кыаҕым суох…

Итинтэн сотору кэмэ кэлбэт буолбутун уорбалаан, баран бырааска көрдөрбүтэ уонна оҕо үөскээбитин билэн, барар сирэ баҕана үүтэ, кэлэр сирэ кэлии үүтэ буолбута. Үөрэҕин да бүтэрэ илигиттэн, дьиэтэ-уота суох сылдьан, устудьуон истипиэндьийэтигэр хайдах оҕону иитиэн сөбүн сатаан тобулбатаҕа. Оҕону төрөтөр туһунан саныан да куттанара. Ол түүн көрүдүөр уһугар баар таҥас өтүүктүүр кыракый хоско киирэн, хатанан олорон, биэдэрэҕэ ууну оргутан, ип-итии ууга атаҕын уган, остуол үрдүгэр тахса-тахса аллара муостаҕа ыстаныталаан, оҕотун түһэрэргэ холоммута да, туох да биллибэтэҕэ.

Ол күнтэн ыла собус-соруйан ыараханы көтөҕө сатыыра, сүүрэрэ-көтөрө, оҕо куоттун диэн эмп да иһэн көрбүтэ, оттон иһигэр баар үөскэх олоххо тардыһыыта күүстээҕэ – эми да, араас хамсаныыны-имсэниини да тулуйбута. Кыргыттары кытта хайдах да гынар быыһы-хайаҕаһы тобулбакка сырыттахтарына, ааспыт күһүн эргэ тахсыбыт дьүөгэтэ Ксенья тиийэн кэлбитэ уонна кэргэнэ Бэргэнниин оҕону иитэ ылыахтарын баҕаралларын туһунан эппитигэр, оо, үөрдэ да этэ! Баар-суох дьүөгэтэ сирдээҕи ааньал буолан көстүбүтэ, оччоҕо кини быыһанар ээ! Кэлин кэргэн да таҕыстаҕына, оҕоломмутун туһунан ким да билиэ суоҕа, Ксеньялаах Бэргэн бэйэбит төрөппүт оҕобут диэхтэрэ да – бүттэҕэ ол. Оҕо үөскээбит остуоруйатын кыргыттара билэллэр эрээри, үөрэхтэрин бүтэрэн аан дойду үрдүнэн ыһыллыахтара, оттон сир үрдэ киэҥ, киһи эрэ элбэх, кини эдэр сааһыгар алҕаһаабытын ким өйдүү-саныы сылдьыа буоллаҕай?

– Биллэн турар, Ксенья, оҕобун эйиэхэ үөрүүнү кытта биэрэбин, – диэбитэ.

Сарсыныгар, Ксенья иккистээн уопсайга кэлбитигэр: «Мин киэһэ аайы хайаан да хаамыахтаахпын», – диэн Дина Сайсары күөлгэ диэри атааран биэрбитэ. Атахтарын тыаһа хаачыргыырын быыһыгар дьүөгэтэ тугу этэрин кытта барытын сөбүлэһэн иһэрэ:

– Оҕону бэйэбит араспаанньабатынан суруйтарыахпыт… Бэргэнэбис диэн буолуо… биһиги хоту ананныбыт, оччоҕо оҕоҕун өр кэмҥэ көрбөтүҥ буолуо…

– Саатар эрэ, кинини мин хаһан да оҕом диэн эһиэхэ санатыам суоҕа, кини үөскээн хаалыыта эдэр сааһым алҕаһа буоллун, ким сыыспатаҕа баарай…

– Эн, Дина, ыалдьыбаккын, доруобайгын, онон оҕо да доруобай, чэгиэн-чэбдик буоларыгар адьаһын саарбаҕалаабаппын…

Кыргыттар арахсалларыгар куустуһан сыллаһан ылбыттара, Дина төннөрүгэр, өр кэмҥэ ыарык буолан санныттан ыга дьаакырдаабыт кыһалҕата ааһан, олус чэпчээн хаалбыт этэ, оҕону түһэртэрэ сатыыр кыһалҕаттан тахсан, наһаа үөрэн-көтөн иһэрэ, туолбут ыйдаҥа туналҕан сырдыгар тунал хаарынан сабыллыбыт сир-дойду, дьиэ-уот олус кэрэтийэн көстүбүтэ. Дьылҕа диэн эр киһи уонна дьахтар түбэһиэх түгэннэриттэн, көрсүһүүлэриттэн турар, арай Руслан атын рейсинэн көппүт буоллун эбэтэр, чэ, саатар, биир да сөмөлүөккэ эрээри, атын кириэһилэҕэ олорбут буоллун, оччоҕо бу айдаан, ыксал, кэлиэх-барыах сири булбакка, муннугу-ханныгы кэйии хаһан да тахсыа суох этэ. Оттон билсэн баран, дьолбун бу буллум, барыта иннибэр кэрэттэн кэрэ буолуо диэн ыраланыыта олус хаҕыстык, холустук үлтү барбыта. Киһи олоруон да баҕарбат курдук ыар күннэр тирээн ааспыттара…

Чэ, хата, барыта этэҥҥэ быһаарыллар суолга киирдэ. Хааман иһэн, кыыс бэйэтэ бэйэтиниин кэпсэтэ испитэ:

– Таҥара баар эбит, оҕом эрэйдээҕи, хата, үчүгэй дьон, бэйэм доҕотторум ылар буоллулар…