Читать книгу 1986. Аргыардаах саас - - Страница 2

Иван Данилович Таскин дойдутуттан Орто Эбэттэн тэйбитэ ыраатта, орто оскуоланы бүтэрээт, Дьокуускайга үрдүк үөрэххэ киирбитэ. Университет историяҕа салаатын төрдүс куурсугар үөрэнэ сылдьан омук тылын факультетыгар үөрэнэр Хатас кыыhын Саргылаана Слепцованы кэргэн ылбыта. Эрдэттэн, оскуолаҕа үөрэниэҕиттэн ыраламмыт санаатын дьулуhан туран ситиhэн, университеты үчүгэйдик үөрэнэн бүтэрбитэ уонна салгыы аспирантураҕа туттарсыбыта. Сүрүн соруга учуонай буолуу этэ. Ол санаатын түөрт сыллааҕыта ситиспитэ – историческай наука кандидатын аатын ылбыта.

Кыра эрдэҕиттэн тулаайах кэриэтэ үөскээн, бэйэтин бэйэтэ көрүнэ, суолун бэйэтэ солоно үөрэммит үгэhинэн наука туонатыгар атаҕын уган баран, онон сөп буолан, дуоhуйан уоскуйан, тохтоон хаалар санаата суох, өссө лаппыйан, нэмийэн ылан, иhирдьэ салгыы өтөн киирэн иhэр бигэ соруктаах. Салгыы үлэлэhэр да, ол үлэтин бэйэтэ олус мыынар, астыммат. Өссө дьулурҕатык, өссө түмүктээхтик үлэлиэххэ баара… Баҕа санаа, былаан баhаам!

Ол эрээри билиҥҥи олоҕун-дьаhаҕын туруга, эйгэтэ охсор, атахтыыр. Кырдьыга да оннук! Дьэ бу икки киhи арыычча аасыhар «хоруопкатыгар» ыгыта симсэн олороҥҥун билиҥҥи наукаҕа саҥа суолу-ииhи хаалларар ханнык боччумнаах үлэни суруйан, айан таhаарыахха сөбүй?! Күннээҕи олох-дьаhах кыhалҕата, дьиэ-уот кыараhаҕа айымньылаах өй үлэтин күөртүөхтээҕэр төттөрүтүн умулуннарар, кэҕиннэрэр.

Иван уонна Саргылаана устудьуоннуу сылдьан ыал буолуохтарыттан олорор дьиэтэ суох буолан эҥин-эҥин ыалга кыбыллан, үтүрүллэн-хабырыллан, эрэй да бөҕөтүн көрбүттэрэ. Түөрт сыллааҕыта Академическай уулуссаҕа бу дьиэни биэрбиттэрэ туhугар эмиэ үөрүүлээх суол этэ. Төhө даҕаны кыараhаҕын иhин, бэйэбит дьиэбит, бэйэбит киэнэ диэн сананаллара үчүгэйэ сүрдээх этэ… «Ыал барыта даачалаах. Биhиги да сир ылан, сыыйа-баайа оҥостон көрбөппүт дуо?» – диэн Саргылаана бу дьиэҕэ кэллэхтэрин утаа тыл көтөҕө сылдьыбыта. Онуоха Иван иэмин-дьаамын биэрбэтэҕэ, даачаны оҥостуу үлэтиттэн, түбүгүттэн олус чаҕыйар, саллар. Ону сүhүөҕэр туруорарга элбэх күн-дьыл барыахтааҕын иhигэр улахан санаалардаах, быhаччы былааннардаах саҥа учуонай буолбут киhи туох-ханнык иннинэ бириэмэтин харыстаан, үлэбэр-хамнаспар оҕустарыам диэн баччааҥҥа диэри сөбүлэспэккэ сылдьар.

– Бу бэйэбит даҕаны даачаҕа олорор курдукпут буолбат дуо? Куорат кытыыта, мас дьиэ, аҕыйахтык хардыылаатыҥ да бэс чагда. Онтон салгыы, баҕар, мырааҥҥа тиийэ бар, бэйэҥ көҥүлүҥ! Баhаалыста, сүрэҕэлдьээбэтэххинэ бэс сытынан төhө баҕарар дуоhуйа тыын. Дьэ ол кэннэ туохха даача нааданый? – диэн Иван күлүү-оонньуу курдук кэргэнигэр этээччи.

– Ээ, оннук бөҕө! Адьаhын даачаҕа олорор курдукпут! Дьиэбит иннигэр атын сиргэ ханна даҕаны суох күп-күөх, «үчүгэй» баҕайы уулаахпыт, сыта-сымара эмиэ биир оннук үчүгэй! Дьиэбит таhыгар хомус уонна кулун кутуруга бөҕө үүнэр. Оҕуруот аhын, хортуоппуй бөҕөнү «олордобут». Наhаа үчүгэй сиргэ олоробу-ут!.. – Саргылаана ити курдук өссө да салҕаан барыта эҕэлээҕи, кыhыылааҕы элбэхтик таhаарааччы.

Онуоха Иван салгыы мөккүhэ сатаабакка, саҥата суох барааччы. Кырдьыга да, даачалаахтара буоллар сайынын сынньалаҥнарыгар төhөлөөх үчүгэй буолуох этэй?! Ордук оҕолоругар. Саргылаана да ити этэрин курдук, бэйэтэ уhаайбалааҕа буоллар оҕуруот аhын арааhын, эҥин-эҥин сибэккини, оту-маhы төhөлөөх үүннэриэ, бүөбэйдиэ этэй? Кыhыннары-сайыннары эргиччи биир дьиэҕэ, буолаары буолан аhара кыараҕас дьиэҕэ, симиллэн олорор куhаҕанын туhунан Иван, ама, ситэ өйдөөбөтө диэн кэлиэ дуо?! Барытын үчүгэйдик өйдүүр, билэр… Оо, даача, даача!..

Иван Таскин ордук Саргылааната эрэйдэнэрин көрөн уонна оҕолорун тустара диэн ханныгын да иhин бэйэ дьиэ кэргэнин олоҕун-дьаhаҕын тупсарарга быhаччы ылыстахха сатаныыhы диэн биир өйгө-санааҕа кэлбитэ. Биирдэ өйдөөн көрдөҕүнэ, кини саастыылаахтара, үөлээннээхтэрэ бары тус олохторун сүрдээҕин көрүнэллэр, оҥостоллор, хааччыналлар эбит: бары сөп соҕус олорор дьиэлээхтэр-уоттаахтар, өссө даачалаахтар, дьиэ ис тэрилэ, миэбэлэ бөҕө, өссө массыыналаахтар эҥин.

Балаҕан ыйын бүтүүтэ биир күн үлэтин быыhыгар анаан-минээн куораттааҕы сэбиэккэ дьиэ ыларга биэрбит сайабылыанньалара ханна тиийбитин ыйыталаhа барбыта, ол күн прием суох буолан, нөҥүө күнүгэр сарсыардаттан тиийдэ. Мин эрэ буоллаҕым дии санаабыта, кырдьаҕас да, эдэр да дьахталлар, оҕонньоттор хайыы-үйэҕэ кэлэн, хамыыhыйа сэкирэтээрин хоhун ааныгар уочараттаан тураллар, олороллор эбит. Көтөххө сылдьар оҕолоох эдэркээн ийэлэр кытта бааллар.

Иван Данилович, ким кэнниттэн киириэхтээҕин билэн баран, эркиҥҥэ өйөнөн турда. Куорат сэбиэтин араас үлэhиттэрэ – саастаах, эдэр да дьон көрүдүөрүнэн төттөрү-таары бараллар-кэлэллэр, хостон хоско түhэллэр. Үксүгэр сүр хотоойутук, дьорҕооттук туттубут дьахталлар, кыргыттар кытаанах хобулуктара тобугураhаллар.

– Наhаа даҕаны кэтэhиннэрэллэр… кырдьык-хордьук тугу эмэ быhаарарга дылы, – диир өссө хаама илик оҕотун тобугар өйөөн олорор эдэр саха дьахтара.

– Ээ, сотору киллэртииллэр ини… Хаhаайыттар, хотуттар-тойоттор буоллахтара дии, кыратык кэтэhиннэрбэккэлэр. Хайыахпытый, күүтэн көрөөхтөөтөхпүт дии! – түөhүгэр аҕыйах мэтээл колодкаларын анньыммыт сэнэх сэбэрэлээх оҕонньор алы гынар куолаhынан саҥаран сыыйар.

– Һы, хаhаайыттар! Ол кинилэр бэйэлэрэ туппут, бэйэлэрин дьиэлэрин түҥэтэллэр үhү дуо? Судаарыстыба баайа, бас билиитэ ини? Оччоҕо тоҕо ыарыы-чэпчии сатыахтаахтарый? – эдэр дьахтар кыйыттар.

– Бэйи, тукаам, эн урут манна сылдьыбытыҥ дуо? Бүгүн кэпсэтиэхтээх киhибит туох… саха эбитэ дуу, нуучча дуу? – диэн анараа диэкиттэн биир эмээхсин кэhиэхтээх куолаhынан эдэр дьахтартан туоhулаhар.

– Хантан саханы олордуохтарай?! – эдэр дьахтар оҕотун тобугар өйөөн сиргэ туруорар. – Көрөҕүт дуо бу бүгүн уочаракка бука барыта олохтоохтор эрэйдээхтэр ньаппарыhан олороохтуубут. Тоҕо?.. Тоҕо диэтэххэ, кэлиилэр бары дьиэлээхтэр-уоттаахтар, онно төбөлөрө ыалдьыбат, биhиги курдук хас тойон, хотун иннигэр бокулуоннаабаттар, атахтарыгар үҥпэттэр. Кинилэр соҕурууттан барыта бэлэмҥэ, далбарга кэлэллэр. Манна үлэhит тиийбэт диэн ааттаан соҕурууттан дьон бөҕөнү сакаастаан сурутан ылабыт.

Онно Иван Данилович эдэр дьахтар эппитигэр өйдөөн көрбүтэ – кырдьык, уочараттарыгар биир даҕаны кэлии киһи суох эбит, барыта сахалар. Тугуй бу? Бу соҕотох түбэлтэ эрэ дуу, дьиҥнээҕэ оннук дуу? Итини хайдах, туох диэн быhаарыахха сөбүй?..

– Ээ, бээ, тукаам, эн олус быhа-хото саҥарыма дуу… оттон биhиги эрэйдээхтэр нууччалар баар буолан, чыып-чаап эрдэхпит дии! Бэлэмҥэ олорон… – анарааҥҥы эмээхсин, утары кэбиниэт халҕана тыаhыырын кытта ах баран хаалла.

– Сити курдук үксүбүт туохха барытыгар сөп түбэhэ, сирэй көрбөх буола сылдьабыт, бэйэбит туспа төбөтө, өйдүүр өйө суох курдук дьаабыланабыт. Омук быhыытынан бэйэбитин достойно тутта сатаабаппыт, биhиги, сахалар эрэйдээхтэр, диэммит бэйэбитин бэйэбит түhэрэбит, – эдэр дьахтар куолаhа титирэстээн ылла.

Кэтэhэн олорооччулар киириэхтээх кэбиниэттэрин аана дьэ аhылынна – кубаҕай сирэйигэр эмиэ да күөх, эмиэ да кыhыл кыраасканан тупсарыылаах, сип-синньигэс, быстыахча буолбут бииллээх саха кыыhа быган туран: «Кто первый, войдите!» – диэт, сонно төттөрү дьылыс гынан хаалла.

Бастакынан сэрии бэтэрээнэ оҕонньор киириэхтээх эбит да, кини хааман тэпсэҥэлээн иhэн, били оҕолоох эдэр дьахтар иннигэр тохтоон: «Эн урут киирэҕин дуо? Кыра оҕолоох киhи…» – диэтэ уонна сып-сымнаҕастык мичилийэ одуулаан турда.

– Мин… мин дуо? – диэн эдэр дьахтар, маҥнай соhуйан хаалан, кулгааҕа истибитин итэҕэйбэтэх курдук, оҕотун кууспутунан хамсаабакка олордо. Онтон эмискэ үлүгэр сулбу ойон туран, «баhыыба» диэбитинэн ааhан иhэн, оҕонньор бэгэччигин таарыйан, кэбиниэккэ быhа дьулуруйда.

– Дьэ, эмиэ этэн-тыынан тылыбыратан хайдах эрэ хотууска быhыылаах, – диэтэ эдэр дьахтары буойбут били эмээхсин, бары чочумча саҥата суох олорбуттарын кэннэ.

– Кэбиhиҥ, инньэ диэмэҥ. Мин тоҕо эрэ кини этэригэр киириниэх курдукпун ээ! – бэтэрээн оҕонньор күө-дьаа буолла. – Биирдэ баран эттэххэ, кыыс сөпкө, баар кырдьыгы этэр. Ону баара биhиги сөбүлүү истибэппит дии?.. Билигин ханна баҕарар итиннник, кырдьыгы туох баарынан туруору этэр киhини адьаhын сөбүлээбэттэр. Оннук киhини биллибэтинэн-көстүбэтинэн аргыыйдык туората, намтата сатааччылар. Эн, соҕотох буоллаххына, тугу да гымаккын.

– Ээ, ону мин билбэт суолум. Хантан да билиэхпиний дьиэ бөҕө киhи, – эмээхсин иэдэс биэрэн кэбистэ.

Оҕонньор аны Иван Даниловичка чугаhаан, тэпсэҥэлээн кэллэ:

– Хайа, бу эдэр киhи эмиэ тураҕын дуу? Хаhааҥҥыттан уочараттааххыный бу дьоҥҥо?

Кырдьаҕастаах эдэр хардарыта ыйыталаhан сэhэргэhэн бараллар.

– Эйиэхэ, үөрэхтээх, улахан үлэhит киhиэхэ дьиэни биэриэхтэрэ буоллаҕа дии, – диир оҕонньор эрэмньилээхтик.

– Оо, дьэ, ким билэр… боппуруос олус уустук быhыылаах, өтөрүнэн биэрбэттэрэ буолуо ээ… Дьиэҕэ наадыйааччы элбэҕэ бэрт. Хайа уонна кэтэҕинэн, киhи билбэтинэн араас киирии-тахсыы, кэпсэтиhии, туруорсуу ханна барыай! Оннугу биhиги сатаабат дьоммут, – Иван Данилович сонньуйа күлэн кэбиhэр.

– Сөпкө этэҕин, билсии-көрсүү диэн баар элбэҕи быhаарар дьыала. Бу мин, куоракка сүүрбэччэ сыл олорбут-үлэлээбит, куоракка олохтоох оҕонньор киhи, олоҕу, олох быhыытын-майгытын син удумаҕалыыбын дэнэбин. Аны дьон хайата барыстааҕын, туhалааҕын көрөн сыhыаннарын олохтууллар, сибээстэрин тутуhаллар. Билиҥҥи олоххо олус көнөтүнэн, судургутунан сылдьар киhи сүүйтэриитэ, ночоото элбиир быhыылаах… Чэ, ону үөрэх-хаар бөҕөтүн үрдүгэр сылдьар киhи бэйэҥ даҕаны бэркэ билэн-көрөн, өйдөөн сырыттаҕыҥ буолуо ээ!

– Кырдьык, билэн бөҕө буоллаҕа… Ардыгар, бэйэҥ билиэххин да баҕарбатаххына даҕаны олох обургу бэйэтэ биллэрэр, үөрэтэр-такайар, өйдөтөр. Биhиги, орто сааспытыгар тиийэн эрэр дьон, хонон турдахпыт ахсын харахпыт аhыллара элбээн иhэр. Ону барытын таскар таhааран иhитиннэрэриҥ даҕаны сатаммат, – Иван Данилович, өрө тыына-тыына, киириэхтээх кэбиниэтин диэки көрөн кэбистэ.

Ол күн: «Кэтэhэргитигэр эрэ тиийэҕит. Саҥа дьиэ үлэҕэ киириитэ олус аҕыйах», – диэн харданы ылан тахсыбыт Иван Таксин кэргэнигэр ол сырыытын кэпсээбитэ Саргылаанаҕа соhуччу буолбата. Арай Иван куобахтыы таарыйа аймахтарбар быйыл күhүн дьиэ маhын кэрдэрбэр көмөлөhүҥ диэҕим диир санаалаах Орто Эбэҕэ тахсабын диэн кэпсээн, кэргэнин ордук сэргэхситтэ, дьиктиргэттэ даҕаны.

– Дьэ, хата, сөп толкуйу булбуккун, лаппа хойутаан да буоллар, – диэбитэ Саргылаана, кэргэнин диэки да хайдах эрэ аhыммыттыы, эмиэ да мунчаарбыттыы көрөн олорон.

* * *

Оттон РФМШ тохсус кылааhын үөрэнээччитэ буолбут Степа Таскиҥҥа балаҕан ыйын күннэрэ бииртэн биир көтөн‑ааhан истилэр. Саҥа сиргэ-уокка, быhыыга-майгыга барыта ураты, сонун, умсугутуулаах.

Ильятыныын биир субуоталаах өрөбүлгэ дойдуларыгар Орто Эбэҕэ тахсан киирбиттэрэ. Степа ийэлээх аҕата, уоллара куоракка үөрэххэ киирбит дьон, үөрүүлэрэ улахан этэ.

– Эн физмат оскуолаҕа киирбиккин истэн баран, манна сорохтор, учууталлар да соhуйаллар, кыахтаах баҕайы киhини биhиги хаайа сылдьыбыт эбиппит дэhэллэр, – диэн ийэтэ, уолун сылаастык көрө-көрө, күө-дьаа буолан кэпсээбитэ.

Балта Вера: «Эчи хаарыаны! Куоракка да үөрэнэр буолбаппын ээ! Мин эhиил эмиэ РФМШ-ҕа киириэҕим», – диэмэхтээбитэ. Ону ийэтэ сөбүлүү истибэтэҕэ.

Степа мин үөрэххэ ылылларбар таайым аах көмөлөстүлэр быhыылаах, бэйэлэрэ ол туhунан тугу даҕаны эппэтэхтэрэ диэн дьонугар анаан-минээн кэпсээбитэ. Дьоно учуонай аймахтарыгар уон куhу уонна сибиэhэй тайах этин ыыппыттара.

* * *

Уол арахсыспат атаhа Ильятыныын Сэргэлээх иккитигэр уон төрдүс куорпуска биир хоско төрдүө буолан олороллор. Дьукаахтара онус кылааска үөрэнэллэр, онон физмат оскуола, Сэргэлээх иккитин олохторун, куорат быhыытын-майгытын үчүгэйдик билбит дьон быhыытынан, быдан сытыытык-хотуутук, чобуотук тутталлар-хапталлар. Кинилэргэ холоотоххо, Степалаах Илья быдан сыппах, муҥкук да курдук көстөллөр. Ол эрээри Илья Бояров хара маҥнайгыттан тылынан-өhүнэн күлэн-оонньоон, уҥа‑хаҥас бэрсиhэн, хардарсан, сорохторго балай да сытыы-хотуу уол курдук көстүбүт буолуохтаах. Оттон Степа, төhө даҕаны аҕыйахтык саҥардар, хоhун уолаттарыгар олус сирдэрбэтэ. Доҕоро Илья күлэн-оонньоон: «Күүстээх киhи аҕыйах саҥалаах буолааччы. Мин табаарыhым оннук киhи», – диэн «рекламалаан», Степа Таскин бэйэтин кыанар уолунан кылааhыгар биллибитэ.

Ханна да олоҕурбут үгэhинэн көhөн кэлэллэрин кытта хосторун уолаттара «сууйууну» туруоруохтаахтарын туhунан тыл-өс бырахпыттара. Ону Степа маҥнай сөбүлээбэтэҕэ, оскуола үөрэнээччилэрэ буолан баран хайдах арыгы иhиэхтэрэй диэн көнөтүнэн, быhаччы өйдөбүллээҕэ. Ол эрээри иккиэйэхтэригэр түбэhиннэрэн Илья: «Туруорбатахпытына сөбүлүөхтэрэ суоҕа. Биир бытыылканы атыылаhан аҕалан биэриэххэ. Ол кэннэ бэйэлэрэ биллиннэр», – диэбитэ.

Арыгыларын Сайсары маҕаhыыныттан туох да иҥнигэhэ суох атыылаhан, Илья иhигэр уктан, хосторугар кистээн киллэрбиттэрэ. Ол киэhэ 213‑с хос муҥур баhылыгын курдук туттар Ганя Винокуров, кылаастарын иитээччитэ Евдокия Ивановна киэhээҥҥи бэрэбиэркэтигэр киирэн тахсарын кытта хоhун аанын «чып» гына хатаат, уолаттары остуолга ыҥырбыта.

– Биhиги хамаандабытыгар эбии дьон кэлбиттэрин бэлиэтиэҕиҥ! – дии-дии, Ганя арыгытын кутуталаары ыстакааннарын иннигэр уурталаабыта. – Чэйиҥ, уолаттаар, биhиги ытык үгэспит, ким кими даҕаны букатын сыҥалаабат, иhиэн баҕарбат киhини күүhүлээбэппит. Киhи бэйэтин үтүө көҥүлэ. Ол кэннэ эhиги, саҥа дьон, өйдөөҥ кэбиhиҥ – бу аата ханнык да арыгылааhын буолбатах, көннөрү олохсуйбут үгэhи тутуhуу буолар. Куттанымаҥ, биhиги арыгы испэппит, биирдэ эмэтэ маннык мэниктиибит эрэ. Уонна бу түгэммит түөрт истиэнэбит нөҥүө букатын тахсыа суохтаах. Биhиги хоспут сибэтиэй сокуона оннук!

– Арыгы ханна да куотуо суоҕа, биhиэхэ да бириэмэтэ кэлиэҕэ, – диэбитэ Илья. – Этэргэ дылы, биhиги өссө даҕаны ситэ илик, күп-күөх, сиикэй буоллахпыт дии.

Атын уол – Миша Чемезов ыстакаанын түгэҕин сабар-саппат куттарбыта. Степалаах Илья кылыгыр ууну куттубуттара.

Аан бастаан бука бары доруобуйаларын туhугар диэн ыстакааннарын тыастаахтык охсуhуннаран халыр гыннарбыттара. Онтон хаппыт килиэптэрин кытта балык кэнсиэрбэтин убаҕас чэйинэн үттэрэ, наҕылыччы сэhэргэhэ, ардыгар хардарыта хаадьылаhа олорбуттара. Ганя, гитаратын ылан, тыаhата-тыаhата, ханнык эрэ саҥа ырыаны ыллаабыта.

– Ээ, биhиги кылааска үчүгэй аҕай кыргыттар суохтаар, – диэн Миша Ильяҕа кэпсиирэ иhиллибитэ. – Икки-хас син ничего кыргыттар бааллар даҕаны, занятайдар. Арай эhигини, быйылгы тохсустары, көрөр инибит? Эмиэ занятайга түбэhэммит саайыллан хаалабыт дуу? Эчи, куттала да бэрт!

– Һэ‑hээ, кырдьык! Миша-а, быйыл баҕас сэрэнээр эрэ… эмиэ босхо «моднай» ачыкы кэтээйэххиний? – диэн баран, Ганя Степаҕа ол Миша былырыыҥҥы сырыытын туhунан кэпсээри оҥостон эрдэҕинэ, эмискэ хосторун аанын тардан көрөн баран, тоҥсуйан лигийбиттэрэ.

Сонно: «Уолаттаар, аhыҥ эрэ, убайгыт, мин кэллим!» – диэн саҥа иhиллибитэ.

– Тараас табаарыспыт быhыылаах, – диэт, Ганя арыгылаах бытыылкатын оронун төбөтүнэн кистии уура охсубута. – Аhан биэрэ тардыҥ, аны халҕаны алдьатыаҕа.

– Күндү көмүс бырааттар, хайа туохтааххытый?.. Миэхэ өссө кыра тиийбэт, өссө баара буоллар, – Тараас токуруччу туппут сөмүйэтинэн куолайын тоҥсуйан ылар уонна остуолга турар ыстакааннар диэки минньигэс баҕайытык көрбөхтүүр. – Бу тугуй, буокка дуу, уу дуу?

– Ылан амсайан да көр, уу буолбакка! – Ганя бэйэтин ыстакааныгар чаанньыктан уу куттар.

– Баар-суох, собус-соҕотох сөбүлүүр убайгытын дьыл баhыгар-атаҕар биирдэ эмэтэ саныах да эбиккит, – Тараас туран эрэ иэҕэҥниирэ, байааттаҥныыра элбээн барар.

– Ээ, билигин дьыл баhа да, атаҕа да буолбатах ээ.

– Буоллун… син биир убаасы гыныахтааххыт, күндүлүөхтээххит баар-суох убайгытын эрэйдээҕи… Мин эhиэхэ, бэйэ бырааттарыгар, ону-маны көмөлөhүөм‑ ньымалаhыам этэ. Куруутун маннык дьалкыйан, буккуллан сылдьар диэтэххит дуу? Бу бүгүҥҥүбүн көрүмэҥ, сарсын соноҕос арҕаhыгар биирдэ баар буола түhүөм! Уол оҕо сорсуннааҕа диэн оннук буолуохтаах.

– Чэ, сөп, кырдьык, биирдэ эмэтэ саныахпыт… дьыл баhыгар дуу, атаҕар дуу, – диир Ганя, Тараас халыҥ саннын таптайа-таптайа.

– Ээ, миэхэ билигин наада эбээт! Сип-сибилигин! Өйдүүгүт дуо? – Тараас, иэҕэҥнии-иэҕэҥнии, Степалаах Ильяны дьэ таба көрбүттүү, одуулаhан турбахтыыр. – Хайа-а, саҥа ыччаттар кэлбиттэр эбит дуу?.. Тра-ди-ция диэн баар ээ манна, Сэргэлээх иккитигэр. Ону ким даҕаны, обкуом баартыйа даҕаны бобор, сотор кыаҕа суох. Ол туспа, суруллубатах сокуон… Бырааттар, ону үчүгэйдик өйдөөҥ, сэргээҥ эрэ уонна сөптөөх түмүктэ оҥостуҥ эрэ. Кэтэhэбин!

– Малышам пора спать, – диэбитинэн Илья остуолтан турар.

Степа эмиэ оронугар халбарыс гынна.

– Һы, малышам буола-буола! Хаhааҥҥа диэри малыш аатыра сылдьаҕыт? Туох аата доҕор?.. Улаатыахха, эр киhи – муж-щина буолуохха наада! – Тараас өссө да токуруччу тута сылдьар сөмүйэтинэн салгыны булкуйар. – Ол аата тугуй? Арыгыны да иhиэххэ, ардыгар охсуhуохха даҕаны, өссө быыhыгар кыргыттардыахха да сөп… Дьэ, ол аата буолар диҥнээх эр киhи диэн, бырааттар!

– Биhиги да бириэмэбит кэлиэҕэ, ол барыта ханна да куотуо суоҕа‑а, – дии-дии, Ганя эмиэ туран, оронун оҥостубутунан, суорҕанын сахсаҥнаппытынан барар.

Уолаттар төрдүөн, орон ороннорун булан, утуйардыы сыттахтарына, Тараас, өссө даҕаны ону-маны куолулаан саҥарбахтаан баран, байааттаҥнаан, иннинэн-кэннинэн хааман тахсан барда. Сонно Ганя хос уотун умулуннара оҕуста уонна Степалаах Ильяҕа туhаайан ити Тарас Иванов диэн кимин-тугун быhаарда: университекка физикаҕа үhүс кууруска үөрэнэр, 511‑с хоско олорор, билигин манна өрөмүөҥҥэ үлэлиир эбит, уолаттарга куруук сылдьааччы, сороҕор ити курдук арыгылааччы, уопсайынан, уолаттарга сыhыана үчүгэй.

Бу күннэргэ Степа кэтэhэр кэтэhиитэ – балаҕан ыйын 26 күнэ. Онно медицинскэй училище үөрэнээччилэрэ хомуур үлэтиттэн төннөн кэлиэхтээхтэр. Ол аата күндүттэн күндү киhитин, Күннэйин, көрсөр үөрүүлээх түгэнэ үүнүөҕэ! Бу бүтүн сүүрбэччэ хонук устатыгар кинини көрбөккө сылдьарыттан ордук куhаҕан ама туох баар буолуой?! Бу күннэргэ туох баар өйө-санаата, сүрэҕэ‑быара курдаттыы Күннэйгэ тартаран сылдьарыттан түөhүн иhэ хайдах эрэ кубус-кураанах, көҥдөй курдук буолла. Хас сарсыарда аайы санаабытынан уhуктар, киэhэтин санаабытынан утуйар, кэрэттэн кэрэ киhитэ тыаттан кэлэр кэмин тулуйбакка-тэhийбэккэ күүтэр да күүтэр.