Читать книгу 1986. Аргыардаах саас - - Страница 5

Өрөспүүбүлүкэтээҕи физика-ахсаан оскуолатын тохсус кылааhын үөрэнээччилэрэ, арахсыспат атастыылар Степа Таскин уонна Илья Бояров биир субуота киэhэ Сэргэлээх иккититтэн Петр Алексеев аатынан уулуссаҕа медицинскэй училище уопсай дьиэтигэр буолар дискотекаҕа бардылар. Ол иннинэ Степа Күннэйтэн дискотекаҕа эҥин атын ыччаттары букатын киллэрбэттэрин туhунан истибитэ. Ол да буоллар уолаттар, санаалара батарбакка, син биир тиийбиттэрэ эрэ баар буолбута.

Көрүдүөргэ киириигэ тимир эрэhиэҥкэ быыс нөҥүө дабыталларыгар кыhыл таҥастаах кыргыттар бөлүөхсэн тураллар. Аан хоско уол-кыыс бөҕөтө мустубут. Иhирдьэ ыраах музыка тыаhа быысталы биэрбэккэ тиҥийэр.

Степа манна үhүс төгүлүн сылдьар, билэр киhи быhыытынан, ыччаттар быыстарынан көрүдүөр ааныгар дьулуруйан тиийдэ. Манна үнүргү сырыытыгар Күннэйи билэр кыыс түбэhэн, уhуннук кэтэhиннэрэ барбакка, ыҥыра охсон аҕалбыта. Онно бу аан аттыгар туран, биир ыйтан ордук хонукка ыраах-ыраах тэйсэн сылдьыбыт дьон, кылгастык даҕаны буоллар, сүрдээх истиҥник сэhэргэспиттэрэ. Күннэй сопхуоска хортуоппуй хостооhунугар үлэлээн-хамсаан, салгыҥҥа сылдьан буhуурҕаан, хайдах эрэ өссө улааппыт уонна арыый аҕай эт туппут курдуга. Арахсалларыгар Күннэй таhырдьа тахсыhан, үрдүк кирилиэскэ туран атаарбыта. Онно кини «куоракка сэрэнэ сырыт, хараҥаҕа соҕотоҕун кэлбэт буол» диэн сүбэлии хаалбыта… – Күннэй Сивцеваны ыҥырыҥ эрэ! Күннэйи, Күннэйи! – диэн кыргыттар хаhыытаhаллара көрүдүөр түгэҕин диэки ыраата турда.

Чочумча буолан баран, Күннэй илэ бэйэтинэн бу көтөн‑мөҕөн тиийэн кэллэ. Хоhугар соҕотоҕун кинигэ ааҕа, ханна да тахсыбакка сыппыт эбит.

– Эhигини бачча хойут кэлиэхтэрэ дии санаабатаҕым ээ, – дии-дии, иккиэннэрин кытта илии тутуhан дорооболосто.

Аан хоско атын сиртэн кэлбит уолаттар өссө элбээтилэр. Сорохтор эмиэ билэр кыргыттарын ыҥыртаран ылаллар. Көрүдүөр тимир эрэhиэҥкэ аана аhыллан-сабыллан олуона улаханнык тыаhыыр.

– Ити биhиэхэ дискотека бөҕөтө буола турар да, мин онно сылдьар санаам суох этэ… Арай эhиги киирэргитин көҥүллүүллэрэ буоллар, – Күннэй икки аҥыы гына өрүммүт уп-уhун суhуоҕун төбөлөрүн холбуу тута-тута, көрүдүөргэ киириигэ иhирдьэ турар, илиилэригэр кыhыл таҥастаах кыргыттар диэки хараҕын быраҕан ылла, – Бэйи, мин бараммын көрдөhөн көрүүм эрэ.

Күннэй инньэ диэт, ыччаттар быыстарынан ол диэки курбачыс гынан хаалла. Балачча буолан баран, төннөн кэлэн: «Сатаммат эбит, кыргыттар бэйэлэрэ син көҥүллүө эбиттэр даҕаны, дьуhуурунай иитээччилэртэн куттаналлар. Хайа уонна биири көҥүллээтиҥ да, манна турар ыччаты барытын киллэриэххин наада дэhэллэр», – диэтэ.

– Оо, куhаҕан эбит! – Степа иhиллэр гына өрө тыынна.

Таhырдьаттан лаппычах дүлүҥ курдук, намыhах уҥуохтаах түөрт-биэс уол, бэйэ-бэйэлэрин кытта кырдьык-сымыйа икки ардынан тардыалаhан-анньыалаhан, кинилэр аҕай буолан тоҕо анньан киирдилэр. Арыгы иhэн кэлбиттэрин, холуочуктарын кистиэхтээҕэр собус-соруйан көрдөрө, биллэрэ сатыыр курдуктар.

– Эй, Жора-а, биhиги бу ханна кэллибит? Бу ханнык общаганый? Где я?

– Бу «Кобылий двор» диэн. Сахалыыта биэлэр тиэргэннэрэ, биэлэр титииктэрэ диэн.

– О-hо, үчүгэй эбит!.. Дьэ, билигин биир эмэ эрэйдээҕи тардыахпыт, – муус маҥан саал былааттаах, тирии сонноох, «дьуос» баттахтаах уол, икки өттүнэн дьалкыччы хааман, ыччаттар быыстарынан көрүдүөр эрэhиэҥкэ ааныгар тиийэн бокуойа суох тардыалаан лиhиргэппитинэн барда.

– Эн кимиэхэ кэллиҥ? Туох наадалааххын? Тоҕо ааны тардыалыыгын, тохтоо? Тохтоо! – иhирдьэттэн дьуhуурунай кыргыттар саҥалара кутаалана түстэ.

– Кимиэхэ даа?.. Суох, оттон мин эhиэхэ барыгытыгар кэллэҕим дии! Оннук сатаммат дуо? Эhиэхэ кэллим да, киириэхтээхпин. Онон бүтэр!

– Кими даҕаны киллэрбэппит, суох-суох!.. Өссө итирик кэлэ-кэлэҕит!

– Һы, ол мин бэйэм дьыалам… Сэбиэскэй киhи ханна баҕарар сылдьара көҥүлэ эбээт! Ону эhиги тоҕо туормастаhаҕыт? – уол ааны өссө күүскэ тардыалаан лигиргэттэ. – Кыысчаан, мин… мин эйиэхэ кэлбитим ээ, эн бэйэҥ ыҥырбытыҥ дии!

– Сымыйалаама! Мин эйигин билбэппин уонна билиэхпин да баҕарбаппын!

– Өссө айдаарар, тохтообот буоллаххына сибилигин милииссийэни ыҥырыахпыт. Эйиэхэ оннук наада дуо? – Иккис кыыс өссө утары кимэн истэ.

– Ром, аа, Ром! Кэбис, наhаалаама… чы-хаал диэ кинилэри! Дальше бардыбыт… – Жора диэн ыҥырыллыбыт уол киhитин сонун сиэҕиттэн тардыалаата. – Манна приветлибэйдэрэ суоҕа бэрт эбит. Более-менее уютнай миэстэни булуохпут.

Атын уолаттар эмиэ киhилэрин ааттаатылар.

– Ну, ладно, баҕар, буоллун даҕаны… кырдьык, атын үчүгэй сиргэ барыахпыт, – диэт, «дьуос» баттахтаах уол тимир ааны өссө биирдэ ытыhынан охсон лас гыннарда уонна саннын дараччы туттан бытааннык эргилиннэ.

Ол уолаттар киирбиттэрин курдук, тоҕо ааллаан, силбиэтэнэ силэйэн, тахсан бардылар.

– Хайа, биhиги манна бу курдук, кыбыллан турабыт дуо? Ханна эмэ хаампаппыт дуо? – Күннэй муус-маҥан, нарын тарбахтарын төбөлөрүнэн уолаттары санныларыттан таарыйан ылла.

– Кырдьык даҕаны, бардыбыт-бардыбыт! – Илья, курбачыс гынан, бачыыҥкалаах атаҕын биирдэ «лас» гына үктээтэ.

– Саатар, «Центральнайга» киинэҕэ барыаххайыҥ, – диэн Степа эбэн биэрдэ.

– Оччоҕо мин таҥнан манна сотору тахсыаҕым… Ээ, арба даҕаны, уолаттаар, маннык баар – хоско бииргэ олорор дьүөгэбин барыс диибин дуо? Настя Максимова диэн сүрдээх сэмэй, үчүгэй баҕайы кыыс. Бэйэтэ Бороҕон.

– Өссө үчүгэй, өссө табыллар буоллаҕа дии! – Степа ытыhынан Ильяны санныгар оҕуста.

– Оо, Айыым Таҥарам, абыраа! – Илья кириэстэммитэ буолан сапсыммахтаата.

Уолаттар күүппүт санааларыгар уhун баҕайытык истиэнэҕэ өйөнөн турдулар. Иhирдьэттэн музыка тыаhа тохтоло суох иhиллэр. Көрүдүөр аанынан училище кыргыттара төттөрү-таары элэстэнэн, хобулуктарын тыастара тоhугураhаллар.

– Дьэ, бу биhиги кэл-ли-биит! – диэбитинэн Күннэй хап-хара халтан сонугар муус-маҥан баайыы бэргэhэлээх, эмиэ оннук саал былааттаах бу тахсан кэллэ.

Кэнниттэн киниттэн арыый намыhах уҥуохтаах, төп‑төгүрүк эттээх сирэйдээх, хойуу хаастаах дьүөгэтэ кыыс, сэрэммит курдук, тэйиччи соҕус турунан кэбистэ.

– Бу мин подругам… билсиhэн кэбиhиҥ, – Күннэй дьүөгэтин илиитинэн хаба тардан чугаhатта.

– Степа диэммин.

– Мин – Ылдьаабын.

– Настя диэммин, – диэн симик саҥа иhилиннэ.

– Чэ, уонна сыыйа-баайа кэпсэтэн, билсиhэн иhиэхпит буоллаҕа дии, – Күннэй бастаан, ыччаттар быыстарынан таhырдьа диэки дьулуруйда.

Таhырдьа тахсыбыттара – хараҥа халлаан аргыый аҕай хаардаан намылыта турар. Сүрдээх намыын, ичигэс, нуhараҥ киэhэ буолбут. Ол эрээри куорат обургу тыаhа-ууhа, өрүскэ сааскы көмүөл мууhа устарын курдук, биир күрүс куугунуу, ньириhийэ турар. Уулусса лаампатын сырдыгар ньуолах түү курдук хаар хойуутук тэлээрэ түhэрэ хайдах эрэ уратытык, дьиктитик көстөр.

– Уой, үчүгэй даҕаныы! – Күннэй икки илиитин өрө уунан, халлаан диэки хантайан турда.

– Автобустанабыт дуу? Сатыылыахпытын ырааҕа бэрт буоллаҕа, – диэтэ Степа, уулусса хоту өттүн диэки одуулаhа-одуулаhа.

– Анарааҥҥы тохтобулга бардыбыт, – Күннэй дьүөгэтин хонноҕун анныттан ылла. – Илья-аа! Дьэ, ухаживайдыыр үлэҕин умнума эрэ! Киhини скучаайдата сылдьаайаҕыный?

– Тыый, туох диир тылгыный, барытын билэбин, үчүгэйдик өйдүүбүн, – Илья хап-сабар Настя аттыгар баар буола түhэн, сэргэстэhэ хаамсан истэ.

– Хайыыбын? Хаар туhунан хоhоон ааҕарым дуу? Эбэтэр ырыа ыллыырым дуу?.. Ээ, кэбис, ити ыллыыбын диэн киhиргээн кэбиhээхтээтим. Мин куолаhым диэн халҕан хаахыныырын курдук буоллаҕа эбээт! Баҕар, онтон арыый ордуга дуу?

Лермонтов аатынан уулуссанан массыына сырыыта арыый аҕай уҕараабыкка дылы. Бэhис нүөмэрдээх оптуобус уhуннук күүттэрэн баран кэллэ. «Киин» кинотеатрга тиийбиттэрэ – киэhээҥҥи сеанстарга хайатыгар даҕаны билиэт суох буолан биэрдэ. Онон кинотеатр иннигэр турбахтаан баран, Ленин проспегынан аа-дьуо төнүннүлэр.

– Хата, доҕоттоор, Сэргэлээххэ барбаппыт дуо? – диэтэ Степа соhуччу, биир нүөмэрдээх оптуобус ааhан эрэрин көрөн. – Онно баҕас бэйэбит тэлгэhэбит буоллаҕа дии!

– Кэбиис, билигин чаас ырааттаҕа. Биhиги хойутаатахпытына аны уопсайбытыгар киллэриэхтэрэ суоҕа ээ, – Күннэй ыраас куолаhа намыыннык лыҥкынаата.

Халлаан биир кэмник хаардаан намылыта турда. Ичигэhэ, нуhараҥа үчүгэйэ сүрдээх! Киhи бу маннык сырыттар сылдьыан, аа-дьуо хаама туруон курдук. Күннэй бу түгэҥҥэ – кыстык хаар хара сири маҥхата үллүктүү турдаҕына, эмиэ төрөөбүт-үөскээбит, кыра оҕо сааhын атаарбыт, бэйэлээтэр бэйэлээх төрүт дойдутун Томмотун, хайдах эрэ эмискэ тэhэ астаран, аhара сып-сытыытык санаан-ахтан кэллэ. Ахта санаата кинилэр Алдан өрүс эмпэрэ кытылын үрдүгэр турар хаптаhын олбуордаах, эргэ дьиэлэрин тэлгэhэтин маҥнайгы хаар муус-маҥан суорҕанынан сып-сымнаҕастык сабарын, саҥа хаардаах сарсыарда чэгиэн-чэбдик салгына дьиктитик сайа биэрэрин. Ахта санаабыта хойуу, көп киистэлээх лабаалардаах бэс чагданан хайыhардыырын, аттыларынааҕы кумах томтортон кыракый, тэҥ саастаахтар мустан салаасканан, ардыгар көннөрү хаптаhыҥҥа олорон баран элээрдэн түhэллэрин, уу кутан оҥоhуллубут катокка атахтара ыалдьыар диэри хаҥкылыылларын. Аҕынна Алдан өрүс аҥаат-муҥаат урсунун, кый ыраахха диэри көҕөрө тунааран тумарыктыйа көстөр хос-хос мэҥэhик хайаларын… Бэйэ төрүт дойдута эн ханна даҕаны уонна ханнык даҕаны үтүө сиргэ-уокка сырыттаргын хаhан баҕарар эйигин тарда, ыраахтан ыҥыра сылдьар буолар эбит!.. Оо, онно аҕата баар эрдэҕинэ, олус даҕаны үчүгэйдик, дьоллоохтук олорбуттара!..

Күннэй ол киэhэни быhа боруҥуй хосторугар уhуннук уута кэлбэккэ сытан, наар дойдутун Томмоту, Алданы, онно баар дьүөгэлэрин, доҕотторун, аймахтарын санаан таҕыста. Устунан оhолго өлбүт аҕатын санаан, эмиэ хайдах эрэ ис-иhиттэн кэбирээн, суорҕанын иhигэр сыҥсыйан ытаан барда. Ол курдук, туох баар кута-сүрэ, өйө-санаата бүтүннүүтэ төрөөбүт-үөскээбит сиригэр-уотугар курдаттыы таттаран сытан, түүн букатын хойут утуйда.

Арай өрөбүл сарсыарда дуоhуйуор диэри утуйан, наҕылыччы туран иккис этээс түннүгүнэн таhырдьаны – куорат намыhах мас дьиэлэрэ-уоттара, хонуулар, аппалар кылбаа маҥан хаарынан сабыллыбыттарын көрөөт, сүрэҕэр-быарыгар букатын саҥа, сонун, ураты иэйии хайдах эрэ дьиктитик кутуллан киирдэ. Сонно төрөөбүт дойдутун олус күүскэ, дьиҥнээхтик таптыырын уонна ахтарын туhунан, бу кэрэ бэйэлээх маҥнайгы хаар туhунан хоhоон тылынан хоhуйуон, ис санаатын таhыгар таhаарыан эмискэ баҕаран кэллэ. Сонно түннүгүнэн халлаан илиҥҥи саҕаҕыттан тэмтэйэ ойбут күнү, кылбаарыйан сытар кыстык хаары одуулаhа-одуулаhа, бу курдук диэн ботугураан барда:

Итинник сааhыламмыт хоhоон тылларын кини толкуйдаан, оҥоро, аттара сатаан буолбакка, кута-сүрэ, өйө-санаата хайдах эрэ бүтүннүүтэ дьиктитик аhыллан, бэлэм чочуллубут тыллар хантан эрэ үөhэттэн түhэн кэлэргэ дылылар. Ол курдук эттиин-хаанныын ис-иhиттэн чэпчээн, өрө көтөҕүллэн, өссө даҕаны хос-хос ботугуруу түннүккэ уhуннук турда.

– Хайа-а, Күннээй, тугу ботугуруугун? Таҥараҕа үҥэҕин дуу? – муннукка турар оронтон Зоя Терехова ыйытта.

– Эс, бэйэм… хоhоон ааҕабын… Пушкин киэниттэн, – дии-дии, Күннэй, түннүктэн тэйэн, оронун таҥаhын хомуйбутунан барда.

Ол турдаҕына хараҕар сып-сырдык маҥан хаар, ып-ыраас киэҥ халлаан, кый ыраахха диэри көҕөрө тунааран, тумарыктыйан көстөр мэҥэhик хайалардаах Алданын өрүhэ, оҕо сааhын атаарбыт бэйэтин дьиэтэ-уота, аан маҥнай суумка сүгэн боруогун атыллаабыт оскуолата… бу баар курдук элэҥнээн көстөллөр. Аны хоhоонум тылларын умнан кэбиhиэм диэн куттана санаан, бастакыттан уоhун иhигэр ботугураан ааҕан көрдө.

Настялаах Зоя суунар сиргэ тахсан баралларын кытта, Күннэй туумбатыттан биир түбэhиэх халыҥ уопсай тэтэрээти ылан, ол кэннигэр хоhоонун бастакы икки күпүлүөтүн бэрт тиэтэлинэн суруйа охсон кэбистэ. Ол күн хоhугар соҕотох хаалан баран, хоhоонун ситэрэн суруйбута, тылын-өhүн чочуйда, тупсарда. Хоhоонун «Маҥан хаар» диэн ааттаата, хат-хат ааҕан көрдө. Ол аайы сүрдээҕин астынна, дуоhуйда.

Күннэй онтон ыла ардыгар лиэксийэ истэ олорон кытта хоhоон суруйуон ис-иhиттэн сүрдээҕин баҕаран кэлэр буолла, өйүгэр туох көтөн түспүтүн тута тэтэрээтигэр сурунан иhэр… Арай биирдэ Өктөөп бырааhынньыгын иннинэ субуотаҕа Настя төрөөбүт күнүн бэлиэтээтилэр. Онно кыыс бииргэ төрөөбүт убайа, университекка медицинскэйгэ иккис куурска үөрэнэр Ньургун Максимов диэн уол сырытта. Уол үрдүк уҥуохтаах, кэтит сарыннаах, маҥан сүүhүгэр түспүт долгуннурар будьурхай баттахтаах. Оттон харахтара хайдах эрэ ис-истэриттэн саҕыллан тахсар ураты уоттаахха дылылар.