Читать книгу 1986. Аргыардаах саас - - Страница 4

Оройуон киинигэр Харбалаахха алтынньы саҥатыгар олорор сиринэн үлэ актыбыыстарын мунньахтара буола турара. «Олорор сиринэн үлэ – нэhилиэнньэни иитии-өйдөтүү сүрүн төhүүтэ» диэн дакылааты партия райкомун иккис сэкирэтээрэ Петр Михайлович Филиппов оҥордо. Ол мунньахха оройуоннааҕы үөрэх салаатын инспектора Нина Николаевна Яроева эмиэ ыҥырыллыбыта. Нэhилиэктэртэн, сопхуостартан парткомнар, маҥнайгы сүhүөх партийнай тэрилтэлэр сэкирэтээрдэрэ, зоналар штабтарын начаалынньыктара, сэбиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ, оскуолалар дириэктэрдэрэ кэлбиттэр.

Райком иккис сэкирэтээрин дакылаатыгар нэhилиэнньэни иитэр-өйдөтөр үлэни, арыгылааhыны, табахтааhыны утары охсуhууну тэрийиигэ үчүгэй холобур быhыытынан Дабаан аҕыс кылаастаах оскуолатын дириэктэрин уонна төрөппүттэрин кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин ыытар үлэлэрэ анаан-минээн ахтылынна. Чуолаан, ол оскуола үлэтэ бастыҥ уопут быhыытынан анаан-минээн холобурдаммыта Нина Николаевнаны ордук соhуппута даҕаны, бэркиhэппитэ даҕаны. Тоҕо диэтэххэ, кини ол дабааннар «уопуттарын» хара маҥнайгыттан, икки сыллааҕыта саҕаланыаҕыттан ыла, букатын сөбүлээбэт суола этэ. Ол туhунан быйыл күhүн үөрэх салаатын сэбиэдиссэйигэр Николай Ивановичка өскүөрүтүн этэн көрбүтүн «тойоно» ылымматаҕа. Оттон үгүс учууталлар көннөрү кэпсэтиигэ дабааннар арыгылааhыны, табахтааhыны утары ыытар үлэлэрин соччо сөбүлээбэттэрин биллэрээччилэр. Ол гынан баран, ким даҕаны сөбүлээбэтин туhунан биир да мунньахха, түмсүүгэ тыл аҥаарын даҕаны букатын быктарбаттар… Нина Николаевна өрдөөҕүттэн иитиллибит, хаатыйаламмыт санаата мунньах дакылаатыттан сылтаан эмискэ өрө күөдьүйэн, оргуйан таҕыста, манна эппэтэҕинэ, бэйэтин санаатын тоҕо тэбээбэтэҕинэ хайдах даҕаны сатаныа суох курдук буолла. Эбиэт кэнниттэн эрэ киниэхэ тыл биэрдилэр. Ол этиитэ, быстахтык ыллахха, бу курдук диэн таҕыста:

– Дабаан аҕыс кылаастаах оскуолатын салалтатын уонна кэлэктиибин нэhилиэнньэни кытта үлэҕэ саҥа көрүҥү көрдөөhүннэрин сүнньүнэн өйдүөххэ сөп. Ол эрээри ити кэлэктиип бу күҥҥэ диэри ыытан кэлбит үлэтин сүрүн ньыматын, мин туруору этэбин, букатын ылыммаппын уонна өссө сыыhанан ааҕабын. Дьэ, ол тоҕо, туох иhин диэххит. Үчүгэйдик өйдөөн‑санаан көрүҥ эрэ – ол Дабаан бөhүөлэгэр кимнээх арыгылыылларын, арыгы иhэллэрин уонна табах тардалларын бука барыларын тус-туспа испииhэктээбиттэр. Ол испииhэктэрэ төрөппүттэр уопсай мунньахтарыгар, зона түмсүүтүгэр, атын да мунньахтарга кытта бүттүүн истиигэ, билиигэ-көрүүгэ тахсар. Нэhилиэнньэни, дьону арыгыhыттар, арыгы иhээччилэр, өссө табахсыттар диэн араҥаҕа араарыы буолар. Ити, дьиҥинэн, иhэ истээх боппуруос! Киhини ыллыҥ даҕаны эн арыгыhыккын, эн иhээччигин эбэтэр эн ардыгар арыгылыыгын диэн чэпчэкитэ суох түмүктээhин оҥорор, ыар дьаралык ыйаан кэбиhэр диэн, өссө дьоҥҥо‑сэргэҕэ бүтүннүүтүгэр иhитиннэрэр-биллэрэр диэн… олус уустук, эппиэттээх дьыала! Ити, ардыгар, сороххор баттыгастаах, атаҕастабыллаах да буолуон сөп. Баҕар, сорох киhи этиэҕэ: мин биирдэ эмэтэ дьиэбэр-уоппар арыгыны амсайарбын иhээччи курдук сыаналыыллара букатын сыыhа, ону кытта ончу сөбүлэспэппин диэн. Эбэтэр ким эрэ этиэҕэ: Сиидэрэптээх, Макаараптаах даҕаны биhигиннээҕэр элбэхтик арыгы иhэллэр да, тоҕо эрэ ааттара биирдэ даҕаны ахтыллыбат диэн. Ордук сөбүлээбэтим баар: Дабаан оскуолатын учууталлара бөhүөлэк ыалларын дьиэлэринэн кэрийэ сылдьан арыгыттан аккаастанабыт, от-мас тиэйбит тырахтарыыска, суоппарга, ыалдьыкка да, хоноhоҕо да арыгыны туруоруохпут суоҕа диэн биир-биир илии баттатыы хампаанньатын ыыппыттара буолар. Дьэ ити туох үлүгэрдээх дьиэ кэргэн, ыал олохторугар орооhуутай?! Оруо маhы ортотунан. Өссө мин этиэм этэ – ити аата киhи тус бэйэтин олоҕор, көҥүлүгэр, быраабыгар орооhуу буолар диэммин. Ол ыалдьыппын дуу, хоноhобун дуу хайдах уонна тугунан аhатарбын-иhэрдэрбин дуу атын дьон ыйан-кэрдэн биэриэхтээхтэр эбэтэр оскуолам учууталларыттан ыйытыахтаах үhүбүн дуо? Өссө онуоха эбии кимиэхэ даҕаны арыгыны туруоруом суоҕа диэн баппыыска биэриэхтээх үhүбүн! Оттон бэйэ дьиэтин иhигэр хаhаайын дуу, хаhаайка дуу бэйэлэрэ быhаарыахтарын сөп этэ. Ити дабааннар арыгылааhыны, табахтааhыны утары ыытар хампаанньаларыгар оскуола оҕолорун кытыннараллара киhини бэркиhэтиэн эрэ сөп. Дьиэтээҕи быhыы-майгы информациятын сүнньүнэн оҕолортон хомуйаллар… Биhиги өрүү буоларын курдук, бииртэн бииргэ аhара түhэр, наhаалыыр үгэстээхпит. Онон мин Дабаан бөhүөлэгэ арыгыттан аккаастаммыт нэhилиэнньэлээх курдук көстөн, бастыҥ уопуту тарҕатааччынан буоларын биир бэйэм саарбахтыыбын, ылыммаппын… үксэ көрүнньүк, тас көстүү эрэ диэххэ сөп.

– Табаарыс Яроева, үлэлиир дьону баhааҕырдыбаккар көрдөhөбүн, – диэн эмискэ президиум уhун остуолун ортотугар олорор иккис сэкирэтээр Филиппов саҥата быhа түстэ.

Нина Николаевна, маҥнай соhуйан хаалан, мах бэрдэрэн, тохтоон ылла. Саалаҕа олорооччулар чуумпура түстүлэр, сүүhүнэн харахтар киниэхэ туhаайылыннылар. Кини чыпчылыйыах да түгэнигэр көрөн ылла – сорохтор кини диэки «Дьэ, кыыс оҕотоо, түбэстиҥ эбээт!» диэн хайдах эрэ сэтэрээбиттии көрөн олороллор. Оттон Нина Николаевна дьүөгэлэрэ, үөлээннээхтэрэ сорохторо эмиэ да аhыммыттыы, атыттар буоллаҕына «Кытаат! Кытаат, букатын чугуйума, куттаныма!» диэн бүк эрэнэрдии тонолуппакка одуулаhан олороллор.

– Мин бу этэрим сымыйанан, була сатаан дьону баhааҕырдыы буолбатах, дьиҥ баар суолу кэпсээтим. Итини мин эрэ билэр буолбатахпын уонна бу соҕотох мин эрэ санаам буолбатах! – Нина Николаевна, президиум остуолун диэки көрө-көрө, быhаара сатаата.

– Баhааҕырдыы буолбакка! Бэйэҕэр сөптөөх сыананы бэриниэххин наада, – микрофонунан күүстээх куолас доргуйда.

– Чэ, оччотугар… райком муударай ыйыытынан табаарыс Дьоруойаба салгыы тыл этэртэн тохтуур… – Нина Николаевна инньэ диэт, трибунаттан тэйэн эрдэҕинэ, саалаҕа олорооччулартан эдэр өттүлэрэ көхтөөхтүк ытыстарын таhынан бардылар.

Петр Михайлович, туох да буолбатаҕын курдук туттан, чыналлан олордо. Арай мыс курдук эттээх сирэйэ улам кытаран барда. Ол олорон, кип-килэгир ачыкытын тааhын кэннигэр саспыт кыараҕас харахтара кимнээх ытыстарын таhыналларын бэлиэтии көрөн хаалаары уҥа‑хаҥас сүүрэкэлииллэр.

Саала кэннин диэки кытыы эрээттэн саас ортолоох, күрэҥсийэн эрэр баттаҕын өрө тарааммыт киhи, хорос гына уhулу ыстанан туран, суон куолаhынан: «Туох аатай, киhи этэрин тууйан-хаайан түhэҥҥит! Наар хайҕалы эрэ истэ үөрэнэн хаалбыккыт быhыылаах», – диэн улахан баҕайытык бааҕынаата.

Мунньаҕы салайан ыытааччы партия райкомун сэкирэтээрэ Евгения Ивановна, салгыы тыл этээччини биллэрээри туран, ол саҥаны истэн тохтоон хаалла уонна туох да диэн булбатах курдук, мух-мах барда. Ол кэмҥэ Петр Михайлович, чыналлан олорон, эмиэ баргыытаата:

– Сөбүлээбэт буоллаххытына… кими даҕаны манна туппаппыт! Мунньаҕы мэhэйдээбэккитигэр көрдөhөбүн.

– Ээ, бэрт сөп, мэhэйдээбит аатыра-аатыра, кырдьык даҕаны, сыҥаланан олордохпунуй? – күрэҥсийэн эрэр баттахтаах киhи, эмиэ улахан баҕайытык саҥара-саҥара, эрээттэр быыстарынан аа-дьуо аан диэки дьулуста. – Барыга барытыгар былааскытын, кыаххытын көрдөрөҥҥүт, кими даҕаны тыыннарбаккыт, атын мнениени истэ да барбаккыт, барытын саба охсон иhэҕит… Хаhан эрэ син муҥур уhук кэлиэ, үтэhэҕит туолуо эбээт!

Кэлиҥҥи эрээттэн икки отуттарыттан саҥа тахсыбыт бадахтаах эдэр дьон ыстанан туран, эмиэ тахсан бардылар.

Мунньах салҕанан истэ.

Оттон Нина Николаевна, миэстэтигэр тиийэн олорон баран, өргө диэри уоскуйан биэрбэтэ, иэдэстэрэ итийэ-итийэ хайдах эрэ «дыр-дыр» гынар курдуктар. Санаата икки аҥыы хайыта тыыттарар: эмиэ да сыыстым дуу, дьон туох диэтилэр буолла диэн санаан ылар. Ол эрээри сонно: «Көстөн турар сыыhа суолу билэ сылдьан, бэйэ сөбүлээбэтин туох баарынан аhаҕастык этэр тоҕо сатаммат буолуой?!» диэн атын санаа киирэн кэлэн, саарбахтыырын сабыта охсорго дылы.

Мунньахтан тарҕаhалларыгар хас даҕаны дьүөгэлэрэ көрсө түhэн: «Саамай сөпкө эттиҥ, маладьыас кыыскын! Эйиигин өйөөччүлэр элбэхпит», – дэстилэр.

Баҕар, ол улахан өттө кини санаатын көтөҕөргө эрэ этиллибит тыллар буолаайаллар? Ханныгын да иhин, букатын олоҕо суох, оруо маhы ортотунан түhэн этии буолбата ини?

Аҕыйах хонон баран, биир күн Нина Николаевна сэбиэдиссэйэ анаан-минээн ыҥыртарбытыгар киирдэ. Маҥнай утаа оройуон оскуолатыгар инспекторскай бэрэбиэркэни ыытыы былааныгар өссө чуолкайдааhыннары киллэрэр, учууталлары аттестациялааhыҥҥа сөптөөх докумуоннары бэлэмнээhин тустарынан ыйыталаhа-ыйыталаhа, бэйэтин санаатын этитэлээтэ. Онтон кыратык тохтуу түhэн баран: «Аны маннык кэпсэтии…» – диэн саҕалаан эрдэҕинэ, эмискэ төлөпүөнүн тыаhа тырылыы түстэ. Хантан эрэ бэрт ыраахтан эрийэллэр быhыылаах, саҥалара чуолкайдык иhиллибэт.

– Нина Николаевна, өссө маннык кэпсэтии баар буолла, – диэн баран Николай Иванович, дьоhуннаах кэпсэтии буолуохтааҕын эрдэттэн биллэрэр курдук, кириэhилэтигэр тиэрэ түhэн, төбөтүн хоноччу тутунна. – Бэҕэhээ миигин райком иккис сэкирэтээрэ Петр Михайлович ыҥыран ылан кэпсэтэ сырытта уонна эйиигин кытта бэсиэдэлэhэрбэр сорудахтаата. Ону толороммун бу эйиигин кытта кэпсэтэбин.

– Тыый, ол тугу… туох туhунан? – Нина Николаевна, аан бастаан соhуйан хаалан, тута бааччы өйдөөбөтө.

– Туох туhунан диигин дуу? Бэйэҥ даҕаны искэр сэрэйэр инигин? Били, үнүргү буолбут мунньахха эн «уоттаах-төлөннөөх» тылы эппиккинэн сибээстээн.

– Һы, хайыы-үйэҕэ боппуруос оннук хааман эрэр эбит дуу?

– Хайдах дии санаабыккыный, оннук буолбакка! Кырдьыга даҕаны, эн онно олус туруорутук, холустук, хайдах эрэ сатамньыта суохтук кириитикэлээн тыл эппитиҥ… дьону, бүтүн кэлэктииби да өhүргэтиэх курдук.

– Дьэ, онон туох диэн түмүк оҥоhуллубутуй мин ааппар? Эбэтэр райком туох ыйыыны-кэрдиини, дьаhалы биэрдэ?

– Сөп‑сөп! Эн, Нина Николаевна, бука баhаалыста, киhи кэпсиирин тулуйан истэ түс дуу, оччоҕо барытын өйдүөҥ буоллаҕа дии, – Николай Иванович маҥан сүүhэ биллэрдик кытаран барда. – Дьиҥинэн да ыллахха, партия райкома диэн наада буоллаҕына хаhан баҕарар ыйыыны-кэрдиини биэрэр ыйаахтаах тэрилтэ диэн мин өйдүүбүн. Төhө даҕаны үнүр эн «райком муударай ыйыытынан» диэн юмордаан эппитиҥ иhин, биhиги бу сэттэ уоҥҥа чугаhыыр сыл устатыгар партиянан салаллан олордохпут дии!.. Эн бүтүн оройуон таhымнаах улахан мунньахха төhө эмэ саҥаны киллэрэн, саҥаны олохтоон үлэлиир дьону сыыhа тутуhаҕын-хабыhаҕын, бостуой саҥарбытыҥ. Дабаан оскуолатын кэлэктиибэ дьон туhугар сүрдээх бэриниилээхтик, ис дууhаларыттан бэркэ кыhаллан үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Кинилэр уопуттарын атыттар сүрдээҕин сэргииллэр… хоту оройуоннартан тиийэ кэлэн анаан-минээн билсиhэн бараллар.

– Ол кинилэр үлэлэрин уопута биhиги оройуоммутугар тарҕаммыта тоҕо көстүбэтий, ээ? – Нина Николаевна тыл ыhыгынна.

– Үрдүттэн саба быраҕан итинник этэр сатаммат… – Ити курдук Николай Иванович өссө даҕаны уhуннук саҥарда-иҥэрдэ, итийэн-кутуйан быhаарда.

– Сөп‑сөп, дьэ, онон туох түмүккэ кэлбиттэрий? – диэн син биир ыйытта Нина Николаевна.

– Оттон райком… туох диэн түмүк оҥоро охсуоҕай? Биhигини көннөрү кэпсэтиҥ, өйдөтүҥ дииллэр буоллаҕа… – Ол аата өйүн-төйүн булларыҥ диэтэхтэрэ.

– Нина Николаевна, кыраттан да күрүчүөктэhэн түhэҥҥин… Хайдах эмэ гынан бэйэ-бэйэбитин өйдөhөн үлэлиирбит буоллар. Эн бу биhиги тэрилтэбитигэр, РОНО-ҕа, саҥа үлэhит буоллаҕыҥ дии. Онон маннааҕы быhыыны-майгыны сорох өттүн эн билбэтиҥ, ситэ өйдөөбөтүҥ да буолуон сөп. Ол кэннэ үрдүкү салалтаны кытта хаhан баҕарар өйдөhөн биир санаанан үлэлиирбит наада этэ. Кэпсэтиибит ол туhунан барар эбээт. Ардыгар дьоҥҥо более-менее тактичнай буолуохха диэн этээри гынабын. Онтон атын суох… – Николай Иванович эмиэ тырылаан иhэн тохтообут төлөпүөнүн үрдүгэр илиитин ууран баран, хатылаан тыаhыырын кэтэhэн олорбохтоото. – Эн, Нина Николаевна, эдэр киhи улахан инникилээххин уонна лично мин эйигин аныгылыы толкуйдаах, энергичнэй, саҥаны өйдүүр үлэhит быhыытынан испэр сыаналыырбын бүгүн бэйэҕэр аhаҕастык этэбин. Суох, ити ханнык даҕаны тыл кырааската буолбатах. Дьиҥ баар суолу, ис санаабын этэбин.

Ити кэпсэтиилэрин Нина Николаевна хас да хонук устатыгар өрүү эргитэ саныы сырытта, санаа аргыhа оҥоhунна. «Үрдүкү салалтаны кытта өйдөhөн, биир санаанан үлэлиирбит наада» диэн ити аата туох ис хоhоонноох этииний? Ити аата үрдүк салайааччыларбытын санааларын табар гына сыhыаннаhыахха диэн ис хоhоонноох этии буолар эбит. Ол аата үөhээҥҥи тойоҥҥо, нууччалыытынан эттэххэ, «угодить!» диэн суолталаах буолар. Тойон баҕатыгар, санаатыгар сөп түбэhэр гына сыhыаннас диэн. Ол аата миэхэ оннук көрдөбүл, ирдэбил баарын санатар, өйдөтөр быhыылара буоллаҕа… Дьэ, ону мин ылынабын дуу, ылыммаппын дуу? Ханнык суолу, хайатын тутуhабыный?..

Нина Николаевна сайын от ыйын бастакы күннэриттэн ыла үөрэх салаатын инспекторын быhыытынан куруутун күн быыhа суох сырытта. Кини сүрүн соругунан оройуон оскуолаларыгар тэриллибит үлэ уонна сынньалаҥ лааҕырдарын, звеноларын үлэлэрин билсиhии, олорго көмөлөhүү буолар. Үгүс лааҕырдар оттооhуҥҥа, сорохтор ходуhа бүтэйин оҥорууга уонна оҕуруот аhын үүннэриигэ үлэлииллэр. Үөрэх салаатын үлэhиттэрэ үгүстэрэ уоппускаларыгар баран, Нина Николаевна соҕотоҕун кэриэтэ кэрийэн таҕыста – бастаан утаа аҕыйах күн сэбиэдиссэйин массыынатынан сырытта. Онтон салгыы туох массыына көстөрүнэн, ардыгар санэпидемстанция, тыа хаhаайыстыбатын салаатын, райсовет үлэhиттэрин массыыналарыгар олорсон кэрийдэ. Ол курдук, от ыйа букатын биллибэккэ ааста.

Оннук түптээн олорбокко, өрүү кэлэ-бара сырыттаҕына, Орто Эбэттэн Отуукап Миша киирэн, иккитэ хаста үлэлиир сиригэр сылдьан сураста, ыйыталаста. Онтон Нина Николаевна атырдьах ыйын 10 күнүттэн аҕыйах хонукка уоппуска ылан, бэйэтин дьонугар Хомустаах бөhүөлэгэр барда. Онно икки нэдиэлэ устатыгар аҕатыгар окко көмөлөhөн, быыhыгар сир астаан, айылҕаҕа сылдьан, олус үчүгэйдик сынньанна. Оройуон учууталларын үгэс буолбут атырдьах ыйынааҕы мунньахтарын иннинэ эмиэ үлэтигэр тахсыбыта. Мунньах тэрээhинин түбүгэр-садьыгар сүүрбүтэ-көппүтэ. Биирдэ куоракка киирэн, үөрэх министиэристибэтигэр сылдьан тахсыбыта.

Арай мунньах буоларын нөҥүө күнүгэр дьиэтигэр эбиэт кэнниттэн хонтуоратыгар киирэн, туруору кирилиэhинэн дабайан иккис этээскэ тахсан истэҕинэ, кэнниттэн ким эрэ кэлэн көстүүмүн сиэҕиттэн биллэр-биллибэттик тарта. Соhуйан эргиллэ түспүтэ – Миша Отуукап кип-киэҥинэн бүрү-бүлтэччи көрбүтүнэн бу турар эбит. Илиитин уунан дорооболоhо-дорооболоhо, кэккэлэhэ хаамсан, үөhээҥҥи көрүдүөргэ тахсыста. Онно үөрэх салаатыгар үлэлэрин быhаартарар, бирикээстэрин таhаартарар учууталлар элбэхтэрэ, сорохтор көрүдүөргэ күүтэн тураллара.

– Дьэ, эйиигин сайыны быhа букатын сүтэрэн кэбистим ээ, – дии-дии, Миша көрүдүөргэ турар учуутал кыргыттар диэки көрөн ылла. – Киин сиргэ киирбит киhи букатын таба туттарбаккын дии?

– Оттон… үлэм оннук ээ, үксүн кэлии-барыы. Мантан инньэ арыый тохтуур инибит. Эн туохха киирэ сылдьаҕын? Орто эбэлэр, хайа, хайдах-туох олороллор?

– Ээ, үчүгэй буоллаҕа… үчүгэйдэр. Мин «Сельхозтехникаҕа» сылдьыахтаахпын, сапчаас ыла.

– Бүгүн төннөр буоллаҕыҥ дии?

– Төннүмүнэ… – диэтэ Миша симиктик уонна, – Туох… кыратык таhырдьа тахса сылдьыахха эрэ, – диэн эбэн сибигинэйдэ.

– Ол тоҕо? Ол аата туохпутуй? – диэтэ Нина Николаевна, эмиэ сибигинэйэн.

– Чэ, мин таhырдьа күүтүөм, – диэт, Миша лиhир-лаhыр үктэнэн кирилиэhинэн аллара түhэ турда.

Нина Николаевна адаарыҥнас дьон быыhынан үлэлиир хоhугар киирэн, көстө түhэн баран, таhырдьа тахсыбыта – Миша, мичээрдээн кэбиhэ, күүтэн турара.

– Чэ, массыынам ол турар… бардыбыт дуо? – Миша бүлтэччи көрбүт хараҕын дьээбэлээхтик сүүрэкэлэппитэ.

– Бэйи, доҕоор, бу эн миэхэ хаhааҥҥыттан хамандыыр буолбуккунуй? Эбэтэр былыргы Манчаары Баhылай курдук күрэтэн барар санаалааххын дуу? Ханна хара тыаҕа таhааран хаспахха хаайан олордоору… – Нина Николаевна дьээбэлэhэн хадьардаспыта буолла.

– Табаарыс иниспиэктир, дьиэҕэр илдьэҥҥин чэйдэтэҕин дуу, суох дуу? Аччыктаан, утатан аҥаарыйан иhэбин.

– Тыый, кэбиис-кэбис, аҥаарыйыма, кытаат! Бэттэхтээ дуу? – кыыс тэйиччи турар самосвал массыына диэки хаампытынан барда.

– Таарыччы ханна олороргун билэн тахсыам этэ… – Миша кыыс диэки сүрдээх сымнаҕастык имэрийэ көрөн ылла.

– Торҕоннообут тойону тоторор аhым-үөлүм суох да буоллар… – Ээ, мин чэй да истэхпинэ сөп… утатыым улахан.

Сэбиэскэй уулусса оҥхойдорун очумаастарыгар-чочумаастарыгар самосвал массыыналарынан өрүтэ өндөҥөлөтөн, тимир куусаптара тигинии тыаhаан, тилигирии мөхсөн, кыhалҕата суох күттэрэн истэхтэринэ, биир уулусса муннугуттан милииссийэ куормалаах икки киhи тахсан кэллилэр. Лейтенант погоннаах эдэр уол, уҥа илиитин күөрэс гыннаран, «тохтооҥ» диэн бэлиэ биэрдэ.

– Түбэстибит буолбаат! – дии-дии, Миша массыынатын бытаардан уулусса кытыытын диэки салайда.

– Эс, суол быраабылатын тугу даҕаны кэспэккэ иhэҥҥин дуо?

– Тутуhа сатаатахтарына тугу баҕарар булуохтара… – Ама, оннук гыннахтарай?

Массыына тохтуурун кытта милииссийэлэр иккиэн кэбиинэ уҥа аанын тэлэйэ баттаат, Нина Николаевнаны үтэйэ-үтэйэ, туох да бокуойа суох иhирдьэ киирбитинэн бардылар.

– Хайа, бу аата тугуй? Туох үлүгэрэ буолла? – Нина Николаевна сөбүлээбэтэҕин тута биллэрдэ.

– Биhиги эйигин кытта кэпсэппэппит, суоппарга наадалаахпыт, – диэн сержант погоннаах уол утары саҥаран дьабдьыгыратта. – Убаайка, биhигини арҕааҥҥы «Молочнайга» илдьэн быраҕа оҕус эрэ, үүттэн матаары гынныбыт.

– Кырдьык, ыксал буолла… бука баhаалыста, илдьэн биэрбэккин ээ? – лейтенант эйэҕэстик көрдөстө.

– Оо, уолаттаар, мин тиэтэйэ аҕай сылдьабын, атын массыынаны туппаккыт ээ? – Миша көрдөhөн көрдө.

– Кими тутарбытын бэйэбит үчүгэйдик билэбит, онно эн сүбэҕэр наадыйбаппыт! – сержант эмиэ дьабдьыгырыы түстэ. – Буолуммат буоллаххына, отделга бардыбыт, онно быhаарсыахпыт!

– Суох, суох! Биhиги эйиигин тутар, хайыыр да санаабыт суох ээ, көннөрү көрдөhөбүт эрэ, – лейтенант уол кэбиинэ аанын өссө да саппакка олордо.

– Туох аатай, бу ыган-түүрэн түhэҥҥит… – Нина Николаевна хардары киирсэн эрдэҕинэ, Миша тоҥолоҕунан имнэнэн тохтотто. – Сах салаатын, бардыбыт! – диэт, массыынатын ускуораhын холбоото.

Туора уулусса тоҕойугар эргиллэн, арҕаа диэки төттөрү айаннаатылар. Миша даҕаны, Нина Николаевна даҕаны биир да тылы быктарбакка, бу дьонтон түргэнник босхолоно охсубут киhи эрэ диэн санаалаахтар.

Үрүҥ ас маҕаhыынын иннигэр тиийэн түhэрэллэригэр сержант уол: «Манна төhө элбэх бириэмэ сүтүөҕэй… аҕыйах мүнүүтэни баран…» – диэн саҥара-саҥара, кэбиинэттэн таҕыста.

– Баhыыбаҥ ити дуо? – диэн хаалла Нина Николаевна.

Эмиэ илин диэки тигинэтэн-таҕынатан истилэр. Соҕуруу диэки барар туора уулусса куоhааҕар баhыллыбыт чалбаҕы кэстэрэн тахсан, сыыр анныгар турар түөрт кыбартыыралаах дьиэ туhаайыытыгар тохтоотулар.

– Чэ, мин манна олоробун… Хайыыгын, киирэҕин дуо? – диэн ыйытта кыыс.

– Бэрээдэги көрөр ааттаах дьоммут дэлби кыыhырдан, аhа да суох тотордулар быhыылаах. Киирэн уу эрэ иhиэҕим… Хайа уонна эйигин үлэҕэр суохтаан туруохтара дии? – диэтэ Миша, массыынатын мотуорун умулларан баран.

Нина Николаевна дьиэтигэр киллэрэн, уолга улахан ыстакаанынан чэй иhэртэ, ас тардаары гыммытын буолуммата. Дьиэттэн тахсалларыгар Миша: «Аны эн олорор сиргин биллэҕим, сылдьа үөрэнним да, атаҕым бэйэтэ да аҕала турара буолуо», – диэтэ.

– Оттон хайыаххыный… атаҕыҥ аҕаллаҕына, баҕар, сылдьаар, – кыыс, күлэ-күлэ, хардарда.

Ол эрээри балаҕан ыйын устатыгар Миша Отуукап биирдэ даҕаны көстүбэтэ. Оттон Нина Николаевна хайдах эрэ иhигэр кэтэhэ сылдьар, бу тиийэн кэлиэ диэн саныыр буолан хаалла.