Читать книгу Көһөрүллүү - - Страница 4

Каунас арҕаа сайдыылаах дойдулары кытары ыксалаһа сытар Литва биир улахан куората. Үөһэ халлааҥҥа харбаспыт очуостар үөрбэлэригэр майгынныыр килэйбит-халайбыт дьиэлэр быыстарынан, сыыйыта тардан кэбиспит курдук ыраас уулуссаларынан, араас дьэрэкээн өҥнөрүнэн оонньуу, быыстала суох массыыналар элэгэлдьиһэллэр. Уулусса икки өттүнэн аата-ахсаана биллибэт үгүс дьон халҕаһалыы анньан аалыҥнаһаллар. Улахан куорат биир кэм өрө ньиргийэн олорор.

Ньукуус алта уонун аастар да бэйэтин сааһыгар сэнэх көрүҥнээх. Дэлэҕэ да бачча ыраах дойдунан тэлэһийиэ дуо. Улахан уола Дьөгүөссэ, министиэристибэ салайааччыта, аҕатыгар «алта уон биэс сааскын туоларгынан» диэн путевка булан биэрбитэ. Онон, дьэ, төрөөбүт төрүт нэһилиэгиттэн Хайахсытыттан тэйэн, бу кый ыраах, хаһан да харахтаабатах дойдутугар туристическай бөлөҕү кытары үктэннэҕэ.

Хатыҥ чараҥынан симэммит алаастардаах Чурапчы чуумпу нэһилиэгиттэн кэлбит киһиэхэ, аарыма куорат биир күрүс куугунуур тыаһа, үөрүйэҕэ суох кырдьаҕас киһи төбөтүн куу-хаа гыныах курдук.

Хата, бүгүн куорат таһыгар бэрт чуумпу, аһаҕас халлаан аннынааҕы музей-пааркаҕа оптуобуһунан экскурсияҕа илтилэр. Биир хоройбут курбуу курдук уһун уолчаан нууччалыы олуттаҕастык Литва норуотун историятын кэпсии, көрдөрө истэ. Онтон Ньукууһу кытары кэлбит хас да саха дьонун диэки бэрт истиҥник көрөн ылаат: «Эһиэхэ, саха дьонугар, биир улахан сюрпризтаахпын», – диэт, биир кэҥэс ырааһыйаҕа сирдээн илтэ. Арай Ньукуустаах иннилэригэр күп-күөх сибэккилээх ырааһыйаҕа саха балаҕана, аана аhыллан, турар эбит. Ону көрөн, соһуйбут туристарга хайыһан, уол:

– Аҕа Дойдуну көмүскүүр улуу сэрии сылларыгар литовецтары, Рокшинскай, Каунасскай уонна да элбэх оройуоннартан депортациялаан, ыраах хоту балык булдугар көскө ыыппыттара. Онно кинилэри үлүйэр өлүүттэн саха дьоно, балаҕан туттарга үөрэтэн, көмөлөһөн быыһаабыттар. Ол махталын бэлиэтин, дьон-сэргэ көрдүн-иһиттин диэн, бу өйдөбүнньүк памятнигы туппуттара», – диэн кылгастык кэпсээтэ.

Ити тыллар Ньукуус дууһатын улаҕатыгар ырыых-ыраах бүгэн кистэммит бааһын саралыы тардарга дылы гыммыттара, сүрэҕэ өрө мөҕүл гына түспүтэ. Хайдах эрэ дөйүөрэн хаалбыта, хараҕа хараҥарталаабыта. Ону көрөн экскурсовод уол ыксаабыт сирэйдээх-харахтаах:

– Что с вами, дедушка? – диэт, өйөөн илдьэн, ыскамыайкаҕа олорто. – Успокойся, дедушка, подыши свежим воздухом.

Ити тыллар ханна эрэ ыраах иһиллэр курдуктар. Ньукуус салҕалас илиитинэн сиэбиттэн табаҕын таһааран уматтан, омуннаахтык эҕирийбэхтээтэ. «Тыый, бу бачча ыраах омук сиригэр кэлэн баран, бэйи кэбис», – диэн, бэйэтин уоскутуна сатаата. Өйө-санаата сыыйа дьэҥкэрэн, чочумча балаҕаны одуулаан олордо…

– Саха балаҕана, бу тыhыынчанан көһү уҥуордаан тоҕо манна кэлэн соҥуоран тураҕын? Туох кистэлэҥэ эн нүhэр көрүҥҥэр саhарый? Эбэтэр эн, оччотооҕу сэрии ыар сылларын, уонунан тыhыынча туох да буруйа суох дьон, хоту дойду муустаах, буурҕалаах киэҥ уораҕайын тымныы тыынын эҕирийэн, ыар-чымаан дьылҕаланан, хоргуйан, үлүйэн, өhөн эрэр санааларын, сап утаҕа буолан, төрөөбүт түөлбэлэригэр төннүбэттии түҥнэри төлкөлөнөн, оол дойду ирбэт, муус кудулу байҕалын тоҥ буоругар, үйэ-саас тухары кистэммит литовец, финн уонна саха дьонун кырамталарын туоhута буолан, оччотооҕу сыыhа ылыныллыбыт күлүмэх дьаhаллар, норуокка түhэрбит хара мэҥнэрин ыар илдьитэ буолан тураҕын дуу? – диэн уоһун иһигэр ботугураабыта.

Онтон оргууй балаҕаны сыныйан көрдө: бадарааннаах тоҥ кырыс түөрүллэн ылан, оччотооҕу курдук тымныыттан харыстыыр сыбах оннугар сабыта ууруллубут. Бу эрэйдээхтэр, бачча үлүгэр сылаас, өҥ, күп-күөх дойдуттан туох ааттаах улахан буруйун-сэмэтин оҥорон, ол тус хоту кыраман ыраах дойдуга умса анньылыннахтарай?

Ньукуус табаҕын умулуннаран, аа-дьуо туран, балаҕан диэки хардыылаата, аһаҕас аанынан иһирдьэ тимир буочука аҥаарынан оҥоһуллубут оһох, ыйанан турар илимнэр көһүннүлэр. Тыый, олох үкчү оҥорбуттар. Арай балаҕан боруогун атыллаан иһэн, биир күрэҥсийбит баттахтаах, санньыарбыт сирэйдээх кини бараллаата эмээхсин ботугуруу-ботугуруу илиитигэр тугу эрэ имэрийэ турарын хараҕын кырыытынан көрөн аһарда. Тыый, ити ханна эрэ көрбүт ата дии, мас ат оонньуур. Таһыттан киирбит сааһырбыт киһи кини тутан турар оҥоһугун одуулаһарыттан дьиктиргээн, эмээхсин төбөтүн өрө көтөхтө. Ньукуус онно эрэ наадыйбакка ат атаҕын одуулаата. Инники хаҥас атаҕа этэ. Били кини убайа Сүөдэр сэриигэ барыан аҕай иннинэ оҥорон, быраатыгар Туллукка бэлэхтээбит ата. Ньукуус бу аты истиҥник тутан турар киһи кимий диэбиттии өрө көрөн таһаарда. Хаһан эрэ көрбүт харахтара кинини истиҥник мичээрдии көрөллөр. Онтон олуттаҕастык, хаһааҥҥы эрэ финнэр дуу, литовецтар дуу саҥаларын санатан, сахалыы: «Ньикуус… Бу эн дуо? Ньикуус, билбэтиҥ дуу? Бу мин, Далябын…»

Ньукуус хараҕар Сталин мэтириэтин анныгар сурук суруйа олорор быраата Туллук, кырачаан сэрбэллибит балта Күннэй, таһынааҕы литовец ыалларын чачархай баттахтаах кыысчаана Даля көстөн аастылар.

Ити соһуччу буолбут көрсүһүү кэнниттэн Ньукуус санаторийга кэлэн киэһээҥҥи аhылыгын аһаан баран, уута кэлэн биэрбэккэ, өр утуйбакка эрэйдэммитэ. Ол оҕо туҥуй сааһыгар көрсүбүт амырыын сыллара, кэм-кэрдии чэрдиппэт, ааспат, арахпат дьарҕа баастара кини эмэҕирбит сүрэҕин бобута туппахтыыллара…