Читать книгу Түҥкэтэх ырай - - Страница 6

Мин үлэлиир тэрилтэм оччолорго Саха Государственнай филармонията диэн ааттанара. Сайсарыттан чугас Каландаришвили уулуссатыгар турар. Онон, хата, абыранан аҕай сылдьабын.

Биир күн театрга сүпсүлгэн бөҕөтө. «Аны филармония буолан бүтэр үһүбүт, атын ааттанар буолбуппут…» – диэн администратор Сэргэй Көстөкүүнэп ыһа-тоҕо кэпсиир. «Ол тоҕо? Оттон былыргыттан оннук ааттаах этэ дии, уларыйбытыттан туох буолуой?» – кырдьаҕас вахтер Уйбаан сөбүлээбэтэхтии ыйытар. Филармония куорат биир былыргы тутуутун пааматынньыгар, аҥаара урусхалланан сытар Троицкай собуорга, обургу сааланы бас билэн симиллэн аҕай олорор. Таҥара дьиэтэ өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн «искусство храмыгар» кубулуйан бастаан мунньахтыыр сир, онтон театр, билигин филармония буолбута. Эргэ собуор кистэнэн турар муннуктара бииртэн-биир арыллан тахсан, барыбытын соһутар. Былыргы үйэтээҕи модун истиэнэлэр тугу саһыаран туралларын ыччат билбэт, билэ да сатаабат. Арай үйэтин тухары мантан арахпакка үлэлээбит Уйбаан эрэ билэн эрдэҕэ.

– Хаһаайыстыбаннай малга сэрэбиэй тардар үһүбүт.

– Саамай улахан «Малютка» диэн таҥас сууйар массыына үһү.

– Чээн, кимҥэ эрэ түбэһэр…

Артыыстар, хамнас, ас-таҥас суоҕуттан дьадайан, ыал устун барыахча айылаахпыт. Биир кылапачыгас билиэскэ туһугар тугу барытын туран биэрэр алдьархайа. Оттон сыалай таҥас сууйар массыына – өтөр көстүбэтэх «роскошь». Суугунаһан, соҕотох саалабытыгар мустан, ДВП-нан быыһанан оҥоһуллубут кыракый хоско киирэн, профком Бүөтүр Бэстирикиэп сиэгэн тириитэ бэргэһэтин иһиттэн сууламмыт кумааҕыны биир-биир тардабыт. Миэхэ лаампа түбэстэ. «Ээ чэ, били таһырдьааҥҥы лаампаны эмиэ уорбуттар этэ, онно ыйаныллыа» дии санаатым. Туох барыта кырыымчык, онон урут туһаныллыбатах билигин идэтэ тахсар кэмэ. Дьүөгэм Вера наскыны тардыбыт. «Кэм буолуо, онтукалара эр киһи киэнэ үһү. Арай этэрбэһим иһинэн кэтээ инибин…» – Вера үөхсэр, эмиэ да уоскутунар. Ростик мыыла хаатын туппут: «Мантыкайбын илдьэ баанньыкка барыахпын, аны мыылата суох. Арай үнүрүүн «Елочка» маҕаһыыҥҥа хара мыыланы көрбүтүм, ону ылан угууһукпун, хайдах мыылата суох сылдьыай… Господа артисты, ким мыылаҕа харчы иэстиир?» Ким да хардарбат, ол аата бары кураанахпыт. «Аныгыскы ыйга хамнас кэлиэ дииллэр, онуоха диэри сууммакка сырыт…» – ким эрэ таһырдьа тахсан иһэн хаһыытыыр. Бөдөҥ-садаҥ Савва саҥатыттан матан, сирэйэ дьэс кыыһан, тахсан уоскуйардыы ыскамыайкаҕа олордо.

– Хайа, тугуй?

– Көрүҥ эрэ, арааһа… – диэт, сулбу тардан ылабыт.

– Тыый, дьоллоох да киһигин, истэрээлинэйи туппуккун дии…

Уолбут, тугу эрэ уорбут киһи курдук кумуйан, кумааҕытын туппутунан суһаллык тахсан барда.

– Бэрт дии, хата оҕолоох киһиэхэ оруобуна түбэспит, – Уйбаан вахтаттан көбдьүөрэр. – Ким эмэ кипэтиилинньиктээх дуо, тиэрмэһим алдьанан хаалбыт, чэйэ суох хааллым. Саатар, бөлүүн аанньа утуйбакка барытын уһаардан кэбиспитим.

– Миэхэ баар. – Сэргэй Уйбаанабыс бэлэм баҕайытык хантан эрэ ойутан аҕалар. – Ити тиэрмэс сатана кэбирэҕэ диэн. Дьэ омуктарга баар эбит, алдьархайдаах бытыылка. Өтөрдөөҕүтэ кэргэним омук сиригэр бара сылдьан туох эрэ утах аҕалбыта. Көр, ол бытыылката үчүгэйэ бэрдин иһин биһиги уура сылдьан туттабыт. Бэйэтэ эриллэр хаппахтаах, сиргэ да бырах алдьаммат муос, балтараа лиитэрэ уу киирэр. Омуктар барахсаттар киһиэхэ туһалаатын диэн айдахтара үчүгэйин…

– Ноо, булка илдьэ сылдьыахха бэртээхэй тэрил эбит дии, балар намчылара бэрт. – Уйбаан ол улуу бытыылканы тутан олорор курдук бүччүччү көрөр.

– Аа, «Кока-Кола» бытыылкатын этэр быһыылаах. Чахчы үчүгэй сэп. Кырата-улахана барыта баар буолар, биһиги омук сиригэр бара сылдьан аҕалыы бөҕөтө, – Мааппа Колесова чаҕаарар.

Кини, бааттаах киһи, банаары тардан астыммыта сүр. «Тыаҕа гастролга илдьэ сылдьыллыа, хараҥатыттан киһи убуорунай хайаҕаһын да булбат. Дьэ абыранаа инибит», – диэмэхтиир.

– Ол бытыылка сыаната төһө буолар? – Уйбаан ымсыыран ыйытар.

– Босхо. Утаҕын истиҥ да, уктан кэбиһэҕин, олох ыйааһына да суох. Таҥас быыһыгар да уктаххына, хомуруйбат, – Мааппа, дьыаланы билэр киһи быһыытынан, аахайбатахтыы хардарар.

– Аата, оннук айылаах туох аптаах тэрилин айбыттарай. Биирдэ эмэ убайгытыгар кэһии гынан аҕалаарыҥ эрэ, – Уйбаан үлэһэр.

– Убайбар аҕалан бөҕө буоллаҕа дии.

Ити кэмҥэ таһыттан Эдуард Красильщик диэн Чита куоратыттан кэлэн хаһыс да сылын үлэлии сылдьар дьэбириэй киһитэ үөхсүү бөҕөтүн түһэрэн киирдэ:

– Гааттар Нинка биһикки арыгыбыт талонун уоран ылбыттар. Таах сибиэ ылан иһэн кэбиспэккэ, билигин испэр сылдьар буолуо этэ.

Ким да саҥарбат, тоҕо диэтэххэ арыгы талона сүтүүтэ – билиҥҥи кэмҥэ саамай ыарыылаах сүтүк. Арыгыта суох туох да үлэ барбат, онон харчытааҕар сыаната үрдээн турар. Эдиктээх Нина саҥа ыал буолан сылдьаллара. Ханна олороллорун ким да билбэт. Арай оронноро суох буолан баата матараас булаары талоннарын мунньалларын бары билэрбит.

– Блин, даача халыы барабын, Нинка сиргэ сытартан бүөрэ ыалдьан өлөрүгэр тиийдэ…

– Эдик, өйүүн гастролга барар буоллубут. Онон биир ый ыалга хоно, аһыы сылдьыаххыт дии. Суточнайгытын мунньан, кэллэххитинэ ылыныаххыт, – Сэргэй Уйбаанабыс балаһыанньаны быыһыырдыы холкутук этэр.

– О, как хорошо, чем скорее уедем, тем лучше. Нинканы уоскута бардым оччоҕо, – диэт, Эдик унньулуйан тахсан барар.

– Чэ, тарҕаһыҥ. Киэһэ ыраатта, – Уйбаан ити икки ардыгар дьаһала киирэр.

Дьон сыыйа тарҕастылар. Биһиги бүгүн Уйбаантан көҥүллэтэн Дима Колосовтыын репетициялыы хааллыбыт. Күнүс соҕотох саалабыт тобус-толору, онон биһиги обургу нүөмэрбитин репетициялыырга табыгаһа суох. Оҕонньор, баҕар, доҕор оҥостоору, баҕар, биһиги кыһалҕабытын өйдөөн, көҥүллээччи.

Түүн биир диэки ыйдаһан-хайдаһан бүттүбүт. Димам, эр киһи буолан, куттаммат, онон сатыы дьиэлии турда. Мин бачча түүн ханна барыамый, Сайсаар Дьокуускай куоракка күлүгээннэр ордууларынан биллэрин билэбин. Онон сырдыар диэри манна сылдьарбар тиийэбин. Сынньана таарыйа Уйбааҥҥа киирэн чэй иһэбин. Ким эрэ ааны тоҥсуйда. Уйбаан кыыһырбата, үөрүйэхтик батыччахтаан тиийэн тимир күлүүһү төлөрүттэ. Саҥа-иҥэ суох. Көрөн олордохпуна, сэттэлээх оҕоттон эрэ обургу, илбиркэй таҥастаах, бүтүннүү уоспа быһыта сиэбит сирэйдээх сааһыра барбыт карлик киһи киирэн, дьиэтигэр ааһардыы күөрэ-лаҥкы түһэн сытар эргэ саала диэки ааста. Билигин онно муостата түөрүллэн, истиэнэтэ сиҥнэн, хайа да бэйэлээх атаҕын укпат дойдута буолан турар. Киһи саалаҕа киирэн сүтэн хаалла. Уйбаан кэлбитигэр саҥата суох быһаарыы күүтэн көрөн олордум.

Оҕонньорум баҕарбатах курдук түҥнэри хайыһан баран:

– Сиимэн эрэйдээх кэллэ… – диэтэ.

– Ол кимий?

– Ээ, маннааҕы… – Оҕонньор чэйин сыпсырыйар. – Ити ыскамыайкаҕа сытан утуйан ыл…

– Убаай, ити туох киһиний? – Билэ иликпинэ арахсыбаппын Уйбаан билэр. Былыр манна театр реквизитин оҥорооччунан мин таайым Пантелеймон Михайлович Оруоһун үлэлээбитэ үһү. Кини Уйбаан аллар атаһа эбит, онон оҕонньор миигин олох сиэнин курдук көрөөхтүүр. – Быраҕыллыбыт саалаҕа тугу гынарый?

– Саалаҕа буолбатах. Манна итинтэн ураты баһаам хос баар. Түгэҕэр киирдэххэ, ииччэҕэ-бааччаҕа элбиир, билбэт киһи мунуон да сөп. Чэ, син биир утутуо суоххун, эн манна мин соммун тэлгэнэн сыт, мин кэпсиим. – Уйбаан аттыгар турар ыскамыайкаҕа ыйанан турбут истээх сонун тэлгиир. – Уоту умуруоруом, куттанаайаҕын. Таһырдьаттан бу баар курдук көстөр, онон ааһан иһээччилэр бары тоҥсуйаллар.

Уйбаан, уоту умуруоран, кыра кыраһыын лаампатын таһааран уматар. Театр хараҥаран туох эрэ таабырыннаах чуумпуга куустарар.