Читать книгу Сукут суиқасди ёҳуд Сталиндан Саддамгача - - Страница 5

Тепасига бир мунофиқ келса, шу қавм икки йилда мунофиққа айланади.

Ҳадисдан

Сталин ҳаёти давомида бир кишига астойдил ишонган, бу ҳам бўлса Адольф Гитлер эди. У ҳам йигирма биринчи июнь, минг тўққиз юз қирқ биринчи йилда уни алдади.

Илья ЭРЕНБУРГ

Москва. Кремль саройи. Халқлар доҳийси Иосиф Виссарионович Сталин Германия ташқи ишлар вазири Иоахим Риббентроп шарафига тантанали зиёфат бермоқда.

СССР ташқи ишлар вазири Вячеслав Молотов билан зиёфат солини эшигида турган Риббентроп муҳташам залнинг деворлари, товону тобонига диққат билан разм солади.

– Ҳақиқатан ҳам рус подшоҳлари гўзал ва муҳташам саройлар қурганлар! – дейди у Сталин чиқиб келадиган эшикка мижжа қоқмай тикилиб турган Молотовга.

– Тўғри, бироқ бундай сўзларни Иосиф Виссарионовичга айтманг, – кўзи ола-кула бўлиб Риббентропга қаради Молотов.

– Нега? Бу саройларни мақтаганимиз доҳийларингизга хуш ёқмайдими? – ҳайрон бўлиб сўради Риббентроп.

– Бу саройлар яхши. Иосиф Виссарионович буни биздан-да яхши биладилар. Сиз Сталин даври меъморчилигу, масалан ҳозир келганимиз Ташқи ишлар вазирлиги биноси, Москва университети ёки “Украина” меҳмонхоналари ҳақида гапиринг, – ҳамкасбига йўлланма берди Вячеслав Молотов. – Мамлакатда амалга оширилаётган барча жаҳоншумул ишлар шахсан ўртоқ Сталиннинг номи билан боғлиқ эканлигини айтсангиз хурсанд бўладилар.

Риббентроп маъноли бош ирғади. Йиғилганлар нафас олмай доҳийни беклашар, солинда пашша учса эшитилгулик сукунат ҳукмрон эди.

Ниҳоят каттакон эшик очилиб, Сталин чиқиб келди. Одамлар нафас олишни ҳам унутиб унга тикилишар, нажотталаблик ва қўрқув чўккан нигоҳлар, қотган юзлар қабристонлардаги ҳайкалларга айланганди.

– Ҳурматли нацист меҳмонимизга Москва ёқдими? – сўради Сталин Иоахим Риббентроп билан кўришар экан.

– Жуда ёқди, улуғ доҳий Сталин! Айниқса, шаҳарда қад кўтарган буюк Сталин даври меъморчилиги асосида қурилган улкан иншоотлар. Европанинг бирор-бир давлатида бундай юксак ва муҳташам бинолар йўқдир, – жавоб қилди Риббентроп.

Тилмоч унинг сўзларини таржима қилганида доҳийнинг юз қиёфаси, авзойи ўзгарди.

– Ўртоқ, Молотов! Сиз нацист дўстимиз Риббентропга бундай бинолар нафақат Европада, ҳатто жаҳонда ҳам йўқлигини, Москва дунё пойтахти эканлигини англатмадингизми? – ўз ташқи ишлар вазирига ўқрайди Сталин.

– Мен бу ҳақда айтган эдим, ўртоқ Сталин! Меҳмонимиз сизнинг олдингизда ўзини йўқотиб қўйди, назаримда. Ахир, сиздек жаҳон пролетариатининг доҳийси билан гаплашмоқ, суҳбат этмоқ осонми? Шунинг учун мусофиримизни кечиришингизни сўрайман? – киприги қилт этмай тилёғламалик қиларди Молотов.

– Тўғри, ўртоқ Молотов, – деди доҳий шаштидан тушиб. – Мен билан тенгма-тенг гаплаша оладиган одам на фақат Европада, бутун дунёда йўқ бўлгандан кейин нима ҳам қилардик, – шайтоний жилмайиш-ла суҳбатдошларига боқди доҳий.

– Шундай, ўртоқ Сталин. Сиз улуғ доҳий билан гаплаша оладиган инсон ҳали онасидан туғилмаган, – астойдил пахта қўйди вазир.

Гапи доҳийга ёқмаганини сезган Иоахим Риббентроп олазарак кўзларини бир Сталинга, бир Молотовга тикарди.

– Яқинда Япония бош вазири Ёсукэ Мацуока Москвага келди. Япония билан ҳам бир-биримизга ҳужум қилмаслик ҳақидаги иттифоқчилик шартномасини туздик. Темир йўл вокзалигача бориб уни кузатиб қўйдим, – вазиятни юмшатиш учун яна Риббентропга қараб гап қотди Сталин.

– Биз японлар ва италянлар билан иттифоқдошмиз, – деди Риббентроп яна бирор ножўя гап айтиб қовун туширишдан чўчиб.

– Биламан, биламан. Бу уч халқ дунёнинг энг асил миллатидир, ҳурматли нацист Риббентроп. – Қани юринг-чи. Бир суҳбатлашиб ўтирайлик. Бу зиёфат олмон халқининг ҳақиқий доҳийси Адольф Гитлернинг ташқи ишлар вазири Иоахим Риббентроп дўстимиз шарафига уюштирилгандир, – дея қўноқни узун емак столи томон бошлади Сталин.

– Ташаккур, ўртоқ Сталин! Сиз ҳам буюк фюреримиз сингари совет халқининг, қолаверса, бутун жаҳон халқларининг севимли доҳийсисиз!

Риббентропдан бундай жавобни кутмаган Сталин яна Молотовга қаради. Тилига калима келмаган министр тошҳайкалдек қотиб турарди.

Оҳиста юриб бориб тўрга ўтирган Сталин официанткага қадаҳларга шампан виноси тўлдиришни ишорат этди. Сўнгра ўрнидан туриб, қадаҳ сўзи айтмоққа бошлади.

– Мен ушбу қадаҳни немис халқининг буюк доҳийси, ўз халқининг ҳақиқий меҳри муҳаббатини қозонган дўстим Адольф Гитлер ва немис халқи доҳийсининг барча режаларини амалга ошиши учун ичаман!

– Ҳамма ўрнидан туриб саҳрода сувсиз қолган арабдек қадаҳлардаги ичкини сипқорди. Қадаҳни ярмигача ичган Сталин Тошкентдан келтирилган ҳусайни узумдан икки дона олиб оғзига солди. Сўнгра устига қора икра қўйилган, туянинг кўзи каби кичик-кичик қилиб кесилган қора нон бўлакчасидан биттасини олди.

Қадаҳлар яна тўлдирилди.

– Мен яна бир қадаҳ сўзи айтмоқчиман, – деди халқлар доҳийси ўрнидан туриб. – Бу қадаҳни немис халқининг бирлик ва бирдамлиги, Германияда ҳақиқий миллий барқарорликни таъминлаган дўстимиз рейсхфюрер Гиммлер учун кўтаришингизни сўрайман!

– Мен ушбу қадаҳни буюк доҳий Сталин учун кўтаришингизни сўрайман! – деди учинчи қадаҳ сўзини айтган Иоахим Риббентроп гапни узатмай.

– Энди концерт тинглаб дам оламиз ва ички ичамиз! Эртага биргаликда Большой театрга борамиз, – деди Сталин Риббентропга. Ўртоқ Молотов, бюст каби қаққаймай национал социалист дўстимиз билан суҳбатлашиб ўтиринг, – буюрди доҳий ўз министрига. – Мусофирни зериктирманг!

Юзига сохта табассум югурган Молотов текис қўзи тишлари тиржайганча меҳмонга ўгирилди.

– Бизнинг даврамизда ўзингизни қандай ҳис этмоқдасиз, муҳтарам меҳмон дўстимиз? – расмий протоколдан чиқмай гап бошлади Молотов.

Бир оз ички ичиб қизишган Сталин Галина Улановани ёнига чақириб суҳбатлашар, икки ташқи ишлар вазирининг суҳбатини эшитмасди.

Доҳий ва актриссага боққанча қотиб қолган қўноқ ҳамкасбининг гапини эшитмади. Сталин атрофидаги раҳбарлар унинг олдида одамга ўхшаб емак ейишга ҳам ҳайиқишарди.

– Бизнинг даврамизда ўзингизни қандай ҳис этмоқдасиз, ҳурматли жаноб нацист Риббентроп? – саволни такрорлади очиққан Молотов қизил балиқ дудламасини оппоқ нон устига қўйиб оғзига соларкан.

– Бундай тантанали қаршилаш, бундай иззат-ҳурматни ҳеч бир ерда кўрмаганман, жаноб Молотов. Мен ўзимни эски партайгеносселарнинг орасида юргандек ҳис этмоқдаман. Худди биздаги каби доҳийни юксак даражада улуғлаш ва қадрлаш, қатъий иерархия, Сталиннинг буюк фюреримиз Адольф Гитлер ҳақидаги қадаҳ сўзларини айтмайсизми? – қулфи дили очилиб кетган эди олмон министрнинг. – Бундай мукаммал тартиб-интизом, энг юқоридан қуйигача субординацияни сақлаш, доҳийни ардоқлаш ва асраб-авайлаш! Айнан биздагидек! Қойил! Офарин!

– Ҳа, шундай, шундай, – деди Вячеслав Молотов унинг гапларини Сталин эшитиб қолмадимикан дея доҳий томон ўғринча назар ташларкан. – Қани олинг, ҳар икки улуғ доҳийларимиз учун! – қадаҳини ҳамкасби томон чўзди Молотов бойўғлиникига ўхшаган қовоқли нигоҳини кўзойнаги устидан ҳадик ва қўрқув-ла меҳмонга қадаркан.

– Улуғ фюреримиз агар Сталин сўраса, немис комунистлари доҳийси Эрнест Тельманни бермоқчи эдилар. Бу ҳақда гап бошладингизлару сўнгра жимиб кетдингиз? – кутилмаганда эски гапни қўзғаб қолди Риббентроп.

– Биз Адольф Гитлер каби немис халқининг улуғ доҳийси учун ҳар қандай Тельмандан воз кечамиз. Сиз билан мунозара юритиб, иттифоқдошлик шартномасига имзо чекарканмиз бошқа бири билан мулоқотга киришиб, ҳимоя этмаймиз. Бизнинг шеригимиз фюрер Гитлер ва немис халқидир, – робот каби қотганча расмий жавоб қилди Молотов.

– Ўртоқ Сталиннинг бир сўзли эканликларини билардик, – деди бу жавобдан ҳайратга тушган Риббентроп суҳбатдошига кўзини йириб боқаркан. – Сизлар ҳам худди биз каби фикрлаб, биздек иш юритар экансиз. Бежизга тил топишмаган эканмиз. Демак, Тельман бизнинг қўлимизда қолади.

Молотов маъқуллаб бош ирғади.

Нозик меҳмон олдида одатдагидек ёзилиб ичолмаган Сталин ўрнидан турди. Барча бирдек, худди электр токи ургандек ўрнидан қалқди.

– Яқин дачада зиёфат ҳозирлашсин. Ўша ёқда ўтиришни давом эттирамиз. Барча сиёсий бюро аъзолари борсин. Тонготар қиламиз. Ҳозир эса ҳурматли меҳмон билан хайрлашамиз, – деди ёнига пилдираб етиб келган Лаврентий Павлович Берияга. – Немис делегацияси аъзоларининг хоналари дастурхонини ўзларининг шнапс, бизнинг водка ва коньяк, грузин винолари ва егуликлар билан тўлдириб қўйишсин!

– Хўп бўлади, ўртоқ Сталин! – қотганча честь бериб жавоб қилди Берия.

– Кетишингиз мумкин, – деди Сталин Молотов ва Риббентроп сари юраркан, адъютантга трубкасини келтиришни имо этиб.

– Мен санъат ишлари комитети раиси (ўша пайтда маданият министрлиги шу номда аталган) Храпченкога айтаман. Эртага сизни шаҳар айлантириб, Большой театрга олиб боради, – деди Сталин Риббентропнинг олдига келиб.

– Ташаккур, ўртоқ Сталин. Миннатдорман! – деди Риббентроп кўзлари ёниб. – Большой театрни кўрмоқни болалигимдан орзу этардим.

– Биз билан бирга бўлганлар орзуларига етадилар, – деди Сталин қалдираган овозда бу жавобдан мамнун бўлиб. – Мен ҳам бораман. Сизнинг баҳонангизда биз ҳам дам оламиз. Дунёда Германия билан Россия, немис халқи билан совет халқидек бир-бирига яқин мамлакат ва миллат йўқдир. Шунинг учун ҳам барча рус подшолари олмон маликаларига уйланганлар. У маликалар яхши тарбия кўрганлар-да, – тарих бўйича билимини намойиш қилди доҳий.

– Тўғри сўйлайсиз, ўртоқ Сталин. Барча рус шаҳзодалари олмон маликаларига уйланганлар, – такрорлади Иоахим Риббентроп.

– Хайр, жаноб нацист Риббентроп. Эртага сизнинг бир миллатдошингиз саҳналаштирган спектаклни томоша қиламиз. Совет халқи ҳақиқий интернационалдир. Сиз меҳмон билан бирга қолиб, суҳбат ва зиёфатни давом эттиринг. Истаса, кечки Кремлни сайр этсин, – тайинлади доҳий Молотовга. – Хуллас, нени истаса, шуни қилсин. Хоҳласа, ана у оппоқ официанткалар билан гаплашсин! – Мохоркадан сарғайиб кетган тишларини кўрсатиб илжайди. – Храпченкога айтинг, меҳмонга менинг номимдан гулдаста тақдим этсин!

– Тушунарли, ўртоқ Сталин!

– Унда биз кетдик.

– Яхши боринг, ўртоқ Сталин!

– Хайр!

Сталин ва Молотов театрга етиб келганида Риббентроп Храпченко билан ложада ўтиришарди. Театр артистлари Эйзенштейннинг “Валькирия”сини ижро этишарди.

Спектаклдан сўнг доҳий меҳмонга режиссёрни таништирди.

– Нацист эканлигингиз боис сиз ҳам биз каби худога ишонмайсиз, албатта. Агарда художўй бўлганингизда қайси бир динга эътиқод қилган бўлардингиз? – сўради Сталин Риббентропдан.

– Менинг отам лютеран бўлган, жаноб Сталин.

– Танишинг, нацист Риббентроп! Лютеран ўртоқ Эйзенштейн. Томоша этганимиз спектаклни саҳнага қўйган одам.

– Шундай истеъдодли миллатдошимни кўрмоқ ва танишмоқдан мамнун бўлдим, жаноб Сталин! Сиз ҳақиқий бағрикенг, буюк доҳийсиз!

– Бугун кечқурун яна Кремлда, ўша банкет салонида учрашамиз, ҳурматли меҳмон. Қани юринг, кетдик.

Риббентроп миннатдор қиёфада бош ирғаб, ложа эшигидан чиқди.

– Ўртоқ Молотов! Нега Храпченко кўринмайди? – сўради Сталин ўз министридан.

– Ўртоқ Храпченко коридорда бекламоқда, ўртоқ Иосиф Виссарионович, – ўрнидан сакраб турди Молотов.

– Чақиринг!

– Биз Германия билан иттифоқдошлик шартномасини туздик, ўртоқ Храпченко. Бу масалага қандай қарайсиз? – бехосдан сўради Сталин вазир мақомидаги Храпченкодан.

Ўзини йўқотиб қўйган Храпченко сув сепилавериб метинга айланган бетондек қотиб қолганди. Сталин, Молотов, Берия ва сиёсий бюро аъзоларига маълум бу икки тарафлама иттифоқ шартномаси ҳақида ҳали ҳеч ким ҳеч нарса билмас, бундай онтлашманинг имзоланиши сиёсатни англагану англамаган ҳеч бир кимсанинг тушига кирмаганди.

Тили оғзию бўғзига тиқилиб қолган Храпченко ҳамон ҳайкал каби қотиб турарди.

Ўрнидан турган Сталин Риббентропнинг орқасидан ташқарига чиқди.

– Мен ҳам сизнинг ҳолатингиздаман, ўртоқ Храпченко. Гитлер билан иттифоқ тузишга қаршиман. Бироқ мана бу мени мажбур этди, – деди Молотовни кўрсатиб.

Кремлдаги банкет сўнгида Сталин Риббентропга матрушка ва турли катта-кичикликда ишланган ёғоч қошиқлар совға қилди.

– Сиздан бир нарсани сўрамоқчи эдим, жаноб Сталин? – деди Риббентроп яйраганча ҳадяни оларкан.

– Сўранг, бемалол, – жавоб қилди Сталин.

– Шоира Анна Ахматова ҳаётми? Ҳаёт бўлса қандай шеърлар ёзмоқда? Шуни билмоқчи эдим.

– Шоира Анна Ахматова ҳаёт. Шеърлар ёзмоқда ва талабалар унинг шеърларини севиб ўқийдилар, – жавоб қилди Сталин суҳбатдошининг шеъриятдан хабардорлиги ва Ахматовани билишидан таажжубланиб. – Мен ҳам сиздан бир нарсани сўрамоқчиман, жаноб Риббентроп. Сизнинг ҳукуматингизда Пунк деган маъмур қайси лавозимда ишлайди? – ўзи яхши билса ҳам сўради доҳий.

– У учинчи рейхда пропаганда бошқармасининг раҳбари, жаноб Сталин.

– Ана шу, Пунк деган иттифоқдошимиз биз ҳақимизда бўлмағур сўзларни сўйлабдилар. Яхши эмас, жаноб Риббентроп. Яхши эмас. Менинг бу эътирозимни ҳурматли фюрер дўстимизга айтиб қўйинг.

– Не дебди, у Пунк? – ҳайрон бўлиб сўради Риббентроп қизарганча.

– Сталин Николай каби буюк император, у Россияда янги монархияни тиклади, Россияда ҳамма нарса худди эскиси каби давом этади, партия аъзолари янги дворянлар, уларнинг бошлиғи эса яккаҳоким бўлади дебди.

– Мен бу гапни, албатта бориб фюреримизга айтаман ва тегишли қатъий чоралар кўрилади, жаноб Сталин, – кутилмаган эътироздан шошиб қолганди Риббентроп.

– Шундай бўлсин, нацист Риббентроп. Иттифоқдошлар ўзларини бундай тутмайдилар, – деди Сталин суҳбатдошидан нигоҳини олиб қочиб.

Сталин ва Риббентропнинг шоира ҳақидаги суҳбатини эшитиб турган Марказқўмнинг идеология бўйича котиби Поспелов Риббентроп жўнаб кетиши билан Анна Ахматованинг катта тўпламини чоп этиш топшириғини берди.

…Ўн бешинчи июнь, минг тўққиз юз қирқинчи йил. Кремль. Сталиннинг кабинети.

– Куни кеча немист-фашист қўшинлари Парижни оккупация этишди! – ҳисобот берди Вячеслав Молотов Сталинга.

– Ҳим-м, Парижни босиб олди денг?

– Ҳа, Парижни олди, ўртоқ Сталин!

– Унда иттифоқчиларимизни бу ғалаба билан табрикланг! – буюрди Сталин.

СССР Ташқи ишлар министри Молотов Адольф Гитлер номига табрик телеграммаси йўллади…

…Йигирманчи январь, минг тўққиз юз қирқинчи йил. Сталин қабулида озиқ-овқат саноати министри Анастас Микоян ўтирарди.

– Ўтган йилги иттифоқчилик шартномасига кўра герман-совет экспорт-импорт шартлари қандай бажарилмоқда Анастас Иванович? – сўради Сталин трубкасини тутатиб дераза томон юраркан.

– Имзоланган англашмага кўра улар бизни ўн беш йил мобайнида саноат асбоб-ускуналари билан таъминлашлари керак, ўртоқ Сталин. Биз эса беш йил мобайнида уларга хом ашё ва озиқ-овқат маҳсулотлари етказиб беришимиз лозим.

– Хўш, шу пайтгача ҳар икки томон қанча мол жўнатди? – яна сўради доҳий.

– Немислар шу кунга қадар бизга бирор дона гайка ҳам юборганлари йўқ, ўртоқ Сталин.

– Биз-чи?

– Биз ўз сўзимизда туриб, англашма шартларини муваффақиятли равишда бажармоқдамиз. Ҳатто кўп молларни муддатидан илгари жўнатиб, режани ортиғи билан бажармоқдамиз, Иосиф Виссарионович…

– Ну сан, дурак Анастас! Ақлингни егансан чоғи! Қаёққа шошасан! Ва нима учун? Ҳозироқ тўхтат! Одамлар бир бўлак колбаса учун узоқ вақт навбатда туради-ю, сен бўлсанг!..

– Кечиринг, ўртоқ Сталин! Ҳамон тўхтатамиз!

Иля Эренбург қайд этганидек, Сталин ҳаёти давомида бир кишига астойдил ишонган, бу Адольф Гитлер эди. У ҳам йигирма биринчи июнь минг тўққиз юз қирқ биринчи йилда уни алдади.

Икки даҳшатли тиран орасида қиёмат-қойим кўпди ва ҳаёт-мамот ўйини бошланди. Бу ўйинда ташаббус Адольф Гитлер томонда эди. Советлар нацистларга озиқ-овқат етказиб бериб, Европани босиб олишига моддий кўмак этарди.

Сталиннинг нияти битта эди. Гитлер бутун ер юзини босиб олсин. Истаса, Шимолий муз океанию Антарктидани ҳам. Фақат унга, унинг тожу тахтига тегмаса бўлди. Бунинг учун у яна йигирма миллион халқини, қолаверса, бутун инсониятни қурбон қилишга тайёр.

Гитлерчилар СССРга ҳужум қилган қирқ биринчи йилнинг ёзига қадар октябрь тўнтаришидан буён йигирма миллион киши фуқаролар уруши, сунъий очарчилик ва репрессияларда қурбон бўлган. Бунинг олтмиш икки минги олий рутбали офицерлар эди. “Содда” Гитлер ана шу йигирма миллион қатлиомга учраган кишининг бир нафардан энг яқин қариндоши ўзини қувватласа, Сссрда камида йигирма миллион ўз тарафдорига эга бўлишни режалаганди.

Юз берган ҳолатни кўриб, унинг ақли шошди. Отаси, ака-укалари Сталин қатағонига учраб отилиб кетган кишилар юз грамм спиртни ичиб, “Сталин учун!” дея ўзларини танклар занжири остига ташлашарди…

…Биринчи ноябрь, икки минг ўн еттинчи йилда Ўзбекистондаги сўнгги президент сайлови муносабати билан интернет сайтларида “Адолатнинг сўнг манзили ёхуд саодатга сазовор этмоқ санъати” сарлавҳали мақолам эълон этилди.

– Ҳаётимда бундай мақолани ўқимаганман, – дея табриклади ўтган асрдаги собиқ вазир танишларимиздан бири. – Хоним билан бирга ўқиб тун бўйи муҳокама қилиб чиқдик. Менга барчаси маъқул. Бироқ тарих ўқитувчиси бўлган хонимимизга сиз ишлатган “сталино-гитлеризм – гитлеро-сталинизм” иборалари маъқул келмади…

– Атамани мен эмас, илк бор устоз Чингиз Айтматов қўллаганлар ва анчадан бери истеъмолга кириб кетган. Бу масаланинг биринчи томони. Иккинчидан, бу ёруғ очунда инсон ҳақлари, эътиқод эркинлиги деган гап борки, биров Исо пайғамбару Муҳаммадга, бошқа биров Норвегиялик қотил каби Гитлерга яна кимдир Сталину Саддамга эътиқод қўйиши мумкин. Бунинг учун ушбу кимса ва гуруҳларни хоним ҳикоя қилган Сталин каби қириб ташлаш ёки репрессия қилиш шарт эмас, – дея жавоб қилдим танишимизга. – Ўзини билганни ўзингдек бил дегандек, биз ҳаётимизда кўрмаганимиз Сталину унинг англаб етмаганимиз сиёсатини ҳимоя этмоқдан олдин ўзимизнинг кимлигимизни англамоғимиз керакдир. Ўзининг кимлигини англаб етмаган киши билан мулоқотга киришиб, баҳслашиб бўлмайди.

Дарвоқе, ўзини кимлигини билмаган, фаҳми етмаган киши ҳеч қачон ўзгага, билхосса тарихий шахсларга тўғри баҳо бера олмайди. Бироқ буни бизнинг вазир бўлса-да, диктант ёза олмайдиган, тарих фанлари доктори эрса-да, ўз тарихига тўғри кўз ила боқа билмайдиган, Тўйтепадан нарига ўтмайдиган арбобларимизга тушунтириб бўлмайди.

Чала-чулпа, пойинтар-сойинтар олинган узуқ-юлуқ билгилар асосида шаклланган бу арбобу аҳбоблар, амиру маъмурлар жуда камдан-кам кишига насиб этгувчи, асл адли адолатни ҳис этмоқ, қўрмоқ ва амал қилмоқ ҳақиқатидан анча йироқдалар. Кўпчиликлари эса бу имону эътиқоддан айро тушганлар. Улар ҳеч қачон ўзгача фикрлаб, ўнгарилмайдилар ва шундай кетадилар.

Энг даҳшатлиси бу авлод ўзларидан олдинги – Сталинни худо деб билган саводсиз ва чаласавод аждодидан эшитган шайтон муҳаббатини авлодлари кўнглига экиб кетадилар. Хом сут эмган инсон боласи асл илм ва билимдан баҳраманд бўлиб, кўзи очилиб, оқу қорани, ҳақу ноҳақни танимас экан, отаси мақтаган “авлиё Сталинга” эътиқод қўйиб яшайверади. Айниқса, ота-онаси ўтиб кетгач, бу эътиқод янада кучланиб, навбатдаги наслларга ўта бошлайди.

Бироқ унутмаслик керак. Сиз ва бўлғувси наслларингиз қайси ақлга эргашиб, қай бир закога хизмат этмоқдасиз? Ва бу – сўнгини аниқ-тиниқ тасаввур этмаганингиз, кўр-кўрона бораётганингиз йўл сизни қай манзилу маконга элтади?

Борис Пастернак таъкидлаганидек, “бу буюк алдов ва кўзбўямачилик уммонида яшаётган бечора одамлар барибир беғубор тушларни кўраверадилар”.

Инсониятни жуда кўп ёлғонларга ишонтириб, ҳаётларини барбод этган бир манба бу тушлардир. Тушинг ўнгланмай ишинг ўнгланмас дейдилару, бироқ доно ишига нодон тушига ишонади дегандай ўз билганларидан қолмайдилар. Кечаси бошни ёстиққа қўйгач, инсон борки туш кўради. Сон-саноқсиз, кинолентасидай ўтаётган воқеа ва ҳодисаларнинг ўндан бир-иккиси амалда рўёбга ҳам ошиб кетаверади.

Бироқ куппа-кундузи, кўзингиз очиқ экан туш кўриб, кўрилган бу алмойи-алжойи рўёларга ишониб яшаманг. Боиси сизнинг ортингизда авлодларингиз, бутун бошли халқингиз турибди. Унинг кўз ўнгида ҳар замону давронда юзингизу йўлингиз ёруғу очиқ бўлмоғи, ҳалоллик фақат уйқудагиларнинг шарафи бўлмаслиги керак.

Миллат оломону гуруҳлардан эмас, шаклланган шахслардан ташкил топади. Шундай кишиликлар бўлмас экан, улус кўзлаган муқаддас манзиллар узоқлашаверади.

Унутмаслигимиз керак. Биз ва авлодимиз қайси ақлга эргашиб, қай бир закога хизмат этмоқда?! Номард билан ошно бўлсанг-да, ош-нон ема дейдилар. Энг аввло, уларнинг ана шу ақл ва ғояга тишлари ўтадими ёки кўр-кўрона эргашадиларми? Биз ошимизни кимга бериб, бошимизни кимга эгишимизни биламизми? Ёки ёқимли овозга чапак чалиниб, буюк ақллар олдида бошлар эгилади деганнинг тескарисини қилиб, отарчининг оғзига, сотарчининг бўғзига қараб ўтиб кетаверамизми?

Ота-боболаримиз айтувларидаги каби: