Читать книгу Хараҥа сискэ - - Страница 5

Сайылыкка нуучча киһитэ өтөр-наар таарыйбыта иһиллибэт этэ. Манан айан суола ааспат, эбэттэн тэйиччи. Арай муммут киһи эбэтэр устугас2 эрэ охсуллуон сөп. Эр дьон бары оттуу баран, күнүһүн наар оҕо-дьахтар бэйэлэрэ эрэ хаалаллар. Ол иһин нуучча кэлиитэ өрүү дьиксиниини үөскэтэр. Онуоха Сайылык дьахталлара, үөрэҕэ суох буоланнар, сатаан да быһаарсыбаттара, онтон сылтаан арыт түҥ-таҥ өйдөһүү да тахсара ханна барыай?!

Сайылык оҕолоро, биһиги, оскуолаҕа киирэ илик кырачааннар, сорохтор кыра кылаастарга үөрэнээччилэр – үксүн тыа саҕатыгар, тэлгэһэҕэ оонньооччулар, ону-маны урут көрөбүт-истэбит.

Биирдэ илин диэкиттэн карабин сүгэһэрдээх, атын мала-таймата суох, кугас бар түүнэн саба үүммүт сирэйдээх, ыраас халлаан күөҕэ харахтаах, сэнэх таҥастаах, саппыкылаах нуучча киһитэ Сайылык саҕатыгар киирэн кэллэ.

Кинини көрөөт, биһиги дьиэбит диэки ыстанныбыт. Ол кэмҥэ дьиэҕэ саҥаспыт Боккуойа эрэ баара. Халҕаны сэгэтээт:

– Нуучча иһэр! – диэн төтөлө суох эппиппититтэн Боккуойа соһуйда. Онтон эттэ:

– Оҕолоор, эһиги саһыҥ, көстүмэҥ! Бэйэм кэпсэтэн көрүөм. Туох киһи эбитэ буолла?.. Соччо ыраатымаҥ, баҕар, наада буолуоххут…

Биһиги дьиэ таһыгар, тэлгэһэҕэ эрбэһин быыһыгар хаптайан саспыта буоллубут. Ол сытан, уора-көстө киһибитин кэтиибит. Киһибит кэлэн, карабинын дьиэ аанын таһыгар холкутук өйөннөрө ууран баран, «дыраастый!» дии-дии, иһирдьэ киирдэ.

Боккуойа туох диэн хардарбыта биһиэхэ иһиллибэккэ хаалла. Балачча буолан баран, биһигиттэн хорсуммут тиийэн халҕан хайаҕаһынан көрбүтэ: киирбит нуучча уҥа диэки хоноллон олорор үһү. Быһыта-орута иһиттэҕинэ, дьиэҕэ киһи соччо өйдөөбөт соҕус сахалыы-нууччалыы кэпсэтиитэ саҕаламмыт.

– Баабыскаа, миниэ сэмэтээнэ, молокуо наада, – диир үһү нуучча.

Боккуойа ону атыннык өйдөөн хардарсар:

– Балыыҥка ниэ наада! Сэмэтээнин суох… Оттуу барбыта!

Онуоха нууччата:

– Миниэ пиит, пить надо! Молокуо, – диэн хатылыыр уонна тугу эрэ иһэр киһи курдук илиитинэн көрдөрөр.

– Баҕайы, туох диирэ буолла? Саатар били оҕолор ханна дьөлө түстүлэр? Сатаан өйдөһүө суохпут, – Боккуойа аан диэки хаамар. Аан таһыгар турар уол төттөрү ойон истэҕинэ, хаһыытыыр: – Нокоо, тохтоо, кэл, кэл! Киһибит туох эрэ диир, өйдөспөтүбүт… Молокуо диир. Ол тугуй?

Төттөрү куотан испит уол тохтуу биэрэн:

– Ол аата – үүт, үүт! – диир.

– Ээ, – диэт, Боккуойа төттөрү түһэр. – Үүт көрдүүр эбит дии… – хаҥас диэкиттэн сарсыардааҥҥы ыамтан чааскыга үүт кутан аҕалар. Нуучча үөрэ түһэр, утаппыт киһилии тиҥиргэччи иһэр, уоһун соттор:

– Пасыыба, баабыскаа! – диир. Онтон салгыы ыйытар: – Усть-Татта кайдак бардаа? Доруога?

Боккуойа, эмиэ халҕанын сэгэтэн, биһигини ыҥырар:

– Оҕолоор, кэлиҥ, кэлиҥ! Арааһа, суолу ыйдарар быһыылаах. Эмис суолун булларан биэриҥ!

Биһигиттэн сорохпут дьиэ ааныгар сырсан кэлэн истэхпитинэ, нуучча утары тахсар.

– Дети, где дорога в Усть-Татту? – диир, мичээрдиир, саатын ылан сүгэр.

Онуоха Боккуойа тахсан эттэ:

– Куһаҕана суох киһи быһыылаах… Үүт истэ. Аартыкка тиэрдиҥ.

Үһүс кылааска үөрэнээччи, мин, «Усть-Татта», «дорога» диэн тыллары син ыйдаҥардар буолан, Эмис аартыгар тиэрдээт:

– Буот доруога, Уус Таатта далекуо! – диэн быһаардым.

Киһибит суол төрдүн булан, үөрбүт-көппүт курдук баһыыбалаан, арҕаа диэки кудулуччу хаама турда.

Төннөн кэлбиппитигэр Боккуойа:

– Ити сэмэтээнэ диэн тугу этэрий? – диэн ыйытта.

– Ол аата сүөгэй, чөчөгөй! – дэстибит.

Боккуойа күллэ:

– Оо, өлүү эбит, оҕолоор! Мин Сэмэтээнини ыйытар дии санааммын, оттуу барбыта диэтэҕим үһү!

Бары күлүстүбүт. Бастакы сэрэхэдийии ааһан, тыҥааһын сөллөн, биһиги туохтан да сэрэммэккэ тэлгэһэ күөх отугар төкүнүстүбүт. Соччо өйдөөбөтөллөр да, бэл кыра оҕолор кытта күлүстүлэр. Сайылыкка күн ортото чугаһаан эрэрэ.

Итинник биһиги экспедиция нууччатын, геологы, көрсүбүт уонна сирдээбит үһүбүт. Киэһэ отчуттар кэлэн оннук чопчулаабыттара.