Читать книгу Хотун Куо - - Страница 2

Күннэй уопсай дьиэ тимир аанын аһан иһирдьэ киирэн, вахтер эмээхсин тыйыс сирэйин көрөөт, үөрбүтэ-көппүтэ сүтэ охсон хаалла.

– Бэҕэһээ эһиги хоскутугар айдаан тахсыбыт. Хабалыаргыт дуома холуочук кэлэн түннүккүтүн алдьаппыт. Хата эр киһи элээмэтэ буолан, буруйун билинэн, бэйэтэ кэлэн оҥоро сылдьар. Кыргыттар, арыгыһыт уолаттары чугаһатымаҥ, бүгүн эрдэ утуйаарыҥ! – Күннэй үһүс этээскэ тахсаары турдаҕына вахтер, кытаанахтык батарыта көрүтэлээн, кыыһырбыт омунугар кэлэҕэйдээн ыла-ыла, саҥаран бабыгыраата.

Ол аата, Люция Мишката холуочук кэлбитин хоһугар киллэрбэтэҕэ буолуо.

– Сөп-сөп, барытын өйдөөтүм, – Күннэй эмээхсин мөҕөр-этэр тыла-өһө сытыырхайан, устунан силистэнэн-мутуктанан барыахтааҕын сэрэйэн, тэскилии эрэ охсоору хап-сабар хоруйдаат, хобулугун тыаһа тоһугуруу турда.

Кыыс оҕо өр-өтөр буолбакка үһүс этээскэ тыбыгырайан таҕыста. Хоһун аанын аһан иһирдьэ киирдэ. Оо дьэ, сэрэйбит сэрэх! Люция кыыһырбыттымтыбыт сирэйдээх олоппоһугар өйөнөн багдаллан олорор. Хабалыара саҥата-иҥэтэ суох алдьаппыт түннүгүн тааһын кытта бодьуустаһа турар.

– Хайа, бу туох буоллугут? – Күннэй биллэр да, быһаччы ыйытта.

– Аа, ничего-ничего. Түннүк тааһа алдьаммытын как положено уларыттым. Все, бу бүтэрэн эрэбин, – Мишка үнтү мөҕүллэн-этиллэн, аат эрэ харата сүөдэҥниир бэйэтэ Күннэй киирбитигэр үөрбүттүү, туттара-хаптара сыыдамсыйа түстэ.

– Бэйэм соруйан, тааһынан быраҕан алдьаппыт түннүгүм өстүөкүлэтин диэххин. Син суобаһыҥ оонньоон ситэ саҥарбаккын дуу, тугуй ээ?! – Люция хабалыара Күннэйи көрөн сирэйдиин-харахтыын сэргэхсийэ түспүтүттэн кыйаханан олоппоһуттан туран, киэр хайыста.

Мишка билигин да Күннэйи кэрэхсиирин сэрэйэр. Куруутун сакалааттаах хоруопкатын туппутунан кэлэрэ. Дьүөгэтэ ону сөбүлээбэккэ киниэхэ сыбааттаабытынан туһанан, уолу бэйэтигэр эрийэн «хап» гыннаран ылбыта.

Мишка өһүргэнэн аанын да саппакка, «тилир» гынан хаалла. Арай көрүдүөртэн: «Да ты сама виновата. Тоҕо хоскор киллэрбэтэххиний? Киинэҕэ барыахтаах этибит дии», – диэн бөппүрүөктэһэр саҥата иһилиннэ.

– Пошел, дурак! Дьэ өссө боруобалаан холуочуйан кэлэн көрөөр эрэ! – Люция хоһун аанын лип гына сабан, хатаата. – Сатана уола холуочуйан кэлэ-кэлэ, өссө миигин киинэҕэ илдьэ барыахтаах үһү.

Люция сирэйэ-хараҕа турбут, улаханнык кыыһырбыт көрүҥнээх хос иһигэр хааман тилигирээтэ. Уол бэйэтиттэн аҕа саастаах, соҕотох оҕолоох огдообо дьахтар өйүн иирдэн кэбистэҕэ үһү. Бастаан Күннэйгэ иҥээҥнээн хосторун аанын саппат буолбута. Кыраһыабай кыыс киниэхэ чугаһыа үһү дуо? Ый кэриҥэ таах туһата суох тула көтө сылдьыбыта. Көрүдүөргэ хонуталыыр да түгэннэрдээҕэ. Сааһыран эрэр Люция Мишканы аһына санаан, Күннэй суоҕар хоһугар киллэрэн чэйдэтэр, сэлэһэр буолбута. Люция «кыыспар аҕа наада. Баҕар, ыал буолан олоруохпут» диэн түгэх санаалаах этэ. Ону олоххо киллэрээри, аһара чугаһатан кэбиспитэ. Мишка сыстан баран арахсан биэрбэт ньоҕой буолан биэрдэ. Аатын-суолун алдьатар буолла. Аны кини бэйэтэ эдэр уол өйүн сүүйбүт аатыран эрэр. Кыһытыан иһин, оҕо үөскүү охсубут. Төрүү да илик оҕо дьылҕата салгыҥҥа ыйанна. Хайдах буолар? Барыта билиннэҕинэ – саат-суут! Дьон хараҕын хайдах таба көрөр! Ээ, соҕотох оҕолоох огдообо дьахтары аһара дьүүллүү, сирэй-харах анньа сатаабаттар ини. Мишка да оскуола оҕото буолбатах. Намнааҕы педучилищены бүтэрбит. Учууталлыан баҕарбакка хартыына уруһуйдаан атыылыыр. Дьоҕурдаах быһыылаах, сыстан үлэлээтэҕинэ худуоһунньук бэрдэ буолуох чинчилээх. Арай дьэ ийэ, аҕа бэлэмигэр үөскээбит куорат оҕото буолан, оттомо суоҕа бэрт. Тыаҕа тахсан, от оттуура, мас мастыыра буоллар, тиэриллэҥнээбэт буолуо этэ.

Күннэй ийэтэ биэрэн ыыппыт бэрэскилэрин сылытан аһаары, саҥата суох хоһуттан тахсан куукунаҕа барда. Манна туалет, суунар сир, куукуна, көрүдүөр – барыта уопсай. Алта киһи уочаратынан ас астанара эрэйдээх баҕайы… Хата ким да суох эбит. Гаас оһоҕу холбоон, хобордооххо бэрэскилэрин сырдьыгыната сылытан, сыт-сымар бөҕөнү таһаарда. Ол кэмҥэ түүппүлэтин тыаһа талырҕаан, сибэкки ойуулаах кыһыл өҥнөөх халааттаах ыстаараста Марыына күөстэнэ киирдэ.

– Привет, красавица! Хайа, ханна сүтэ сырыттыҥ? – Күннэйи суохтаабыттыы саҥа аллайда уонна кырааскалаах уоһун үөннээхтик мүчүҥнэттэ: – Соседкаҥ молодой художнигын эмиэ үүрдэ дуу?

Тоҥуй бэйэтэ сонун истээри сымнаабыт аҕай. Табыллыбатах олохтоох саастаах дьахтар, Люцияны «эдэр уоллаах» диэн ордугурҕуу санаан, кини туһунан хоп-сип тарҕата охсоору сэргэхсийбитэ, үөҥҥэ-күрдьэҕэҕэ тиллибитэ саҥатыгар-иҥэтигэр, туттарыгар-хаптарыгар, көрөрүгэр-истэригэр да биллэр буолбут.

Күннэй ыстаараста майгытын билэр буолан, аһаҕастык кэпсэтэртэн туттунна. Марыына да салгыы доппуруостуу сатаабата. Туһа тахсыа суоҕун өйдөөтөҕө буолуо, күөһүн оргута уураат, тыастаахтык талырҕаан тахсан барда.

Куоракка сылаалаах, туох да үчүгэйи билгэлээбэт күһүҥҥү киэһэ үөмэн кэллэ. Туох барыта хараҥа былыкка былдьаммыкка дылы буолла. Муҥар, уопсайга олорор учуонай дьахталлар бэйэ-бэйэлэриттэн ордо сатаан муҥнаналлар, өйдөспөттөр. Күннэй манна олохсуйуоҕуттан ыла хайдах эрэ туга да сатаммат курдук сананар.

Ыһаарыламмыт бэрэскилэрдээх хобордооҕун туппутунан хоһугар киирдэ. Минньигэс ас сыта кыараҕас хос иһин толорон кэбистэ. Люция санаата син көнньүөрбүт. Остуолга ас тардан бэлэмнээбит. Кыыһырбыта-тымтыбыта ханна да суох. Бааһынай хааннаах буолан эбитэ дуу, төһө да уохтаахтык кыыһырдар, түргэнник аһарына охсон, күлэн-үөрэн барааччы. Өһүргэнэ истибитин өр тута сылдьыбакка умна охсон кэбиһэринэн маладьыас.

Люция сааһынан аҕа да буоллар, Күннэйдиин сэлэһэрин астынар. Барыны бары билэ-көрө сатыыр, бэйэтэ аныгылыы туспа өйдөөх-санаалаах сытыы-хотуу кыыска сымнаҕастык, болҕомтолоохтук сыһыаннаһар. Кэлин улахан салайааччы буолуохтааҕар эрэнэр быһыылаах. Оттон бэйэтин дьиэ эрэ иһигэр дьаһаллаах, хаһаайыстыбаҕа ордук сыһыаннаах курдук сананар. Хата сэбиэскэй кэм эстэн, сонун үйэ кэлэн сэргэхситтэ. Онон Люция ордук атыы-эргиэн, эргитии-урбатыы өттүгэр дьоҕура арыллан эрэр. Бокуонньук эрин мас дьиэтин атыылаабыт. Сэттэлээх кыысчаанын бэйэтин сааһыран эрэр ийэлээх аҕатыгар илдьэн хаалларбыт. Соҕурууттан саҥа көмпүүтэрдэри сакаастаабыт. Онтун бэрт кэбэҕэстик атыылаан, үс төгүл барыһырбыт. Амтаһыйбычча, өссө элбэҕи сакаастаата. Учуонай быһыытынан институкка сыаналанар эрээри, тугу да саҥаны арыйар кыаҕа суоҕун бэйэтэ билэр. Атыттар айбыттарын сүһэн ылан, уларыта тутан-хабан, сатабыллаахтык туһанар эрэ.

– Эн биһикки аһаан баран, туох да кыһалҕата суох утуйан хаалыах. Ол быдан ордук буолуо, һы-һы, – Люция Мишка бэлэхтээбит хартыынатын одуулаһа олорон күлбүтэ буолла.

– Сарсын дириэктэрбит, дьэ, хайыыр? Наука кандидатын лабараанынан үлэлэппэтэр ханнык. Саатар, младшай научнай сотрудник буоларым баҕалаах ээ…

– Эс, кэбис. Валерий Никитич эн курдук кэскиллээх каадырын көрөн туран, ама оннук айылаах ньүдьү-балайдык быһыыламмат ини, – Люция бүтэһик бэрэскини сии олорон, кытаанах харахтарынан тургутардыы көрөн ылла.

– Дьэ ким билэр, билигин билсии-көрсүү быһаарар ээ. Дириэктэрим оннооҕор лабараанынан үлэҕэ ыларыгар, «Аҕаҥ туох үлэһитий?» диэн ыйыппыта.

Дьүөгэлиилэр эйэ дэмнээхтик аһаан бүтэн, иһиттэрин сууйан, хомуйан утуйарга бэлэмнэнэн ороннорун оҥоһуннулар. Күннэй санаата көнньүөрэн, куукунаҕа ыстаараста Марыынаны көрсүбүтүн туһунан алҕас айахтатан кэбистэ.

– Ээ, кини ордук санаан хайдах да буолуон билбэккэ дьүһүлэнии бөҕө. Дьүөгэтинээн Кларалыын: «Эдэр уолу иирдэн ылла», – дэһэн ордугурҕаан, кистии-саба мин туспунан араас хобу-сиби тарҕаталлар. «Уопсайтан үүрдэриэм» диир сураҕын истэммин, урутаан бэйэтин саба саҥардым. «Миэхэ күнүүлүүр Мишкаҕын бэйэҕэр ыл! Кини саҕа эр киһи элбэх ини!» – диэн баайсан тыыммын таһаарбытым. Син саллан куотан хаалбыта. Дьиҥэ, Мишка куһаҕана суох уол ээ. Бастаан эйиэхэ иҥээҥнии сатаабыта дии. Оттомноохтук сылдьыбыта буоллар, бука эн да чугаһатыаҥ эбитэ буолуо… Ээ, мин кырачаан кыыспын аҕалыыр баҕаттан бэйэбэр эрийэ сөрөөн ылбытым. Бачча сааспар соҕотох ийэ аатырымаары… Хайдах буолабын? – Люция суорҕанын бүрүнэн олорон, тоҥмут киһилии титирэстээн ылла. Уу-хаар баспыт харахтарын хаҥас ытыһынан ньуххарынна уонна эппиэт эрэйэн Күннэй диэки эргилиннэ.

– Мин санаабар, Мишкалыын эйэ дэмнээхтик ыал буолан олоруоххутун сөп. Эн хаһаайыстыбаннайгын, дьаһаллааххын, харчыны сатаан булаҕын. Мишка живописец бэрдэ, айылҕаны наһаа үчүгэйдик уруһуйдуур. Аны түргэн-тарҕан туттуулаах үлэһит, сорудаҕы толоругас. Кырачаан кыыскар үчүгэй аҕа буолуоҕа уонна, оҕолонноххутуна, эн тылгыттан тахсыа суох көрүҥнээх. Билиҥҥи уолаттар аҕа саастаах, дьаһаллаах, харчылаах дьахтары ойох ылаллара муодаҕа кубулуйда дии. Эн ити түгэни мүччү тутума ээ.

– Көр эрэ, эдэр эрээри олоҕу олорбут саастаах дьахтар курдук сүбэлиигин дии. Эн өйдөөх кыыскын ээ.

– Баһыыба, оттон мин эн аһаҕас майгыгын сөбүлүүбүн. Көнөтүнэн кэпсэппэт истэрэ эриэн үөн, тастара таҥара чүмэчитэ дьахталлардааҕар ордуккун.

– Һы-һы, эмиэ олус таба эттиҥ. Эн уустаан-ураннаан этэр хас биирдии тылгын, саҥаҕын-иҥэҕин истэ сылдьыбыт киһи баар ини. Бээ, таах олоруохтааҕар, хаарты-маатыскаҕа дьылҕабытын таайан көрүөх.

– Пахай, хантан сатаары?!

– Ничего подобного. Мин оҕо эрдэхпиттэн хаартылыыбын, сэрэбиэйдьиппин. Үгүс дьон олоҕун сөпкө таайаммын соһуталаабыт аҕай хотуускабын.

– Тыый, оччоҕо дьэ эрэ! – Күннэй инники олоҕун таайтара охсуон баҕаран, үчүгэйкээн, киэҥ харахтарын симириктии көрдө. Үөрэн үөһэ-аллара тыынна.

– Дьэ хотуой, хаарты-маатыска сыыспат, өрүү таба таайар, – Люция туумбатын тардарыттан сабыс-саҥа хаарты холуодатын хостоон таһаарда. Үөрүйэх үлүгэрдик имитэ-хомута тутаат, тыыр гыннарбытыгар, Күннэй куйахата күүрдэ.

– Наһаа да итинник буолбатар, һы-һы. Кырдьыгынан эттэххэ, соччо эрэммэккэ олоробун ээ… – Күннэй хаартыны быһыан кэрэйэн, саарбаҕалыырдыы төбөтүн быһа илгистэн ылла.

– Киһи олоҕо үчүгэй да, куһаҕан да өрүттэрдээх буолар баҕайыта. Онон, хаарты араастык көрдөрөн кэбистэҕинэ миэхэ өттүккүн үнтү түһэ өһүргэммэт, кыыһырбат-тымтыбат эрэ буоллаххына, эн дьылҕаҕын сэрэбиэйдээн көрөргө сөбүлэһэбин.

– Сөөп-сөп, хайдах да таай, өһүргэниэм суоҕа.

– Оччоҕо сэгэриэм, чэ быс! – Люция хайа да сэрэбиэйдьит сыгаан дьахтарыттан хаалсыа суох курдук туттан-хаптан, саҥаран-иҥэрэн соһутта.

Люция бэрт имигэстик хаартытын ырытан тырылатта. Холуода хайдах эрэ тиллэн кэлбит курдук көһүннэ.

– Хаарты-маатыска, кыыс дьылҕатын таай, – диэн ботугураат, хаартыларын тэлгэтэлии быраҕаттаабыта көтөн барыахтыы тэлээрэн, чопчу миэстэлэрин булан истилэр. – Уо, эйигин кыахтаах баай киһи бэлиэтии көрбүт. Правда, женатый, но почему-то очень заинтересовался тобой! Эн эмиэ эбит! Любовь бөҕө буолсу дии. Эйигин выше головы дуоһунаска өрө тардан таһаарыыһы. Но с ним расстанетесь друзьями. У тебя, дорогая, блестящее будущее! Эппэтэҕэ диэйэххиний… – Люция улахан сэрэбиэйдьит курдук туттар-хаптар уонна тоҕо эрэ нууччалыы эрэ саҥарар буолан хаалла: – Ух! Ну ты даешь, дорогая! Могучий покровитель любовником будет. Хотя старше тебя, но с высоким чином. От него будет сын. С карьерой, жильем проблем не будет. Но человеческого счастья, семьи так таковой… увы, не будет!

Күннэй, дөйбүт курдук, балачча саҥата суох олордо. Ама, хаарты итиччэ сөпкө таайара буолуо дуо? Саарбахтыыр да, утарсара эмиэ суохха дылы… Чахчы ойохтоох баай киһини көрүстэ, кини көмөтүнэн буор-босхо сөмөлүөтүнэн көтөн күпсүтэн кэллэ. Андрей Николаевич бэйэтин джибигэр олордон уопсайыгар диэри аҕалан биэрдэ.

– Таах-сибиэ сэрэбиэйдэтэн, тоспун ыллым.

– Эрдэ сэрэппитим буолбат дуо?

– Суох-суох, мин бэйэм буруйдаахпын… – Күннэй, уу-хаар баспыт киэҥ харахтарын кистиисаба туора соттоот, ботугураата.