Читать книгу Беркут. Кніга першая - - Страница 3

Яны накінуліся на яго, як шакалы, знянацку і спадцішка. Болю ад удару па галаве не адчуў, адно ў вачах пацямнела і ногі сагнуліся ў каленях. Але да зямлі, якая нібыта цягнулася абняць рукамі жанчыны, прагнуўшай пацалунку, ён прыпаў не тварам, а далонямі, быццам уздумаў на нейкую трасцу адціскацца, чым умомант расчараваў яе. Яна адпрэчыла яго, адштурхнула ў гневе, і ён перакуліўся на спіну. Чацвёра маладых казахаў у скураных куртках і цяжкіх чаравіках стаялі над ім колам. Адзін з іх сціскаў у руцэ яго заплечнік з прадуктамі і падарункамі для ўнукаў (шакаладныя цукеркі, наборы салдацікаў-піратаў, лялька, што прамаўляла слова «ма-ма», калі яе нахіліць), другі перакідваў з рукі ў руку драўляную біту для гульні ў пікара. Напэўна, ёю хлопцы мелі намер аглушыць дзеда ды абрабаваць па-ціхаму. Ён узгадаў усіх і кожнага. Разам ехалі апошнім рэйсавым аўтобусам з Караганды. Яны сядзелі на задніх сядушках, гучна размаўлялі па-свойму і пілі партвейн, рагаталі і рыгалі нібыта наўмысна, нібыта правакуючы на тое, каб ім зрабілі заўвагу, каб потым з задавальненнем выплеснуць п’яную агрэсію на пасажыраў славянскай знешнасці. Але тыя маўчалі, уціскалі галовы ў плечы або рабілі выгляд, што спяць. Маўчаў і ён. Не хацеў звязвацца. Дый узрост не той. Да таго ж сядзеў у самым пачатку аўтобуса, акурат за кіроўцам. Не хацеў, яны навязаліся самі. Ішлі, відаць, крок у крок за ім, як выйшлі з аўтобуса, на дзіва бясшумна, быццам здані ці цені. Ён не пачуў іх, старэе, не іначай, або пастарэў і не заўважыў калі. Амаль ля самага дома, у арцы, праз якую хадзіў заўсёды, бо так бліжэй, за ёй адразу і пачынаўся двор, першы палісаднік яго, велічэзныя таполі паабапал асфальту ўздоўж пад’ездаў і жалезнай, пафарбаванай у зялёны колер трубы, што апаясвала сабой двор замест плота, ды карагач…

Моладзь не хацела працаваць, асабліва карэнная. Рабаванні і забойствы пачасціліся з увядзеннем дэмакратыі. Яны былі крыламі дэмакратыі, яе анёламі і дэманамі. На жаль, нічога, акрамя подласці і хлусні, з ёю ў грамадства не прыйшло. Вось ён, вынік. Напад на пенсіянера ў цёмным месцы. Вось яна смеласць сённяшняя. Няўжо дзеля такіх нашчадкаў яго пакаленне гарэла ў танках і самалётах, партызаніла ў лясах, падрывала сябе гранатамі?!. Каб потым тыя нашчадкі вось так адзячылі, у падваротні, з-за спіны… Якая гідота! Зрэшты, хто пра ўсё тое памятае ці ведае тут, у горадзе, хоць і шахцёрскім, але цалкам зэкаўскім?..

Адзін з нападнікаў схіліўся над ім, маючы намер, відаць, абшукаць кішэні, упэўнены, што ахвяра аглушаная, як рыба. Ён выпрастаў руку наперад змяёй, якая беспамылкова ўпілася ў гарляк бедалагі і бязлітасна сціснула кадык. Перад сабой бачыў зараз не чыіхсьці бязмозглых і бесталковых дзяцей, а ворагаў, як на фронце. І фронтам яго быў вось гэты цёмны закуток у арцы. Ён мусіў трымаць абарону і выжыць, бо галоўнае на фронце не загінуць, а менавіта выжыць, аб чым ніколі не стамляўся даводзіць падначаленым байцам. Загінуць ніколі не позна, нічога складанага ў смерці няма, а вось выжыць – тая шчэ марока, цяжкая, з крывёй і паносам, але неабходная на вайне рэч.

Ён згрупаваўся, як кашак, перакаціўся праз сябе і пакінуў хрыпець на тым месцы, дзе толькі што ляжаў, таго, каму пашкодзіў кадык. Нямоцна выцяў плячо аб шурпатую сценку аркі ды падняўся, абапіраючыся аб яе спінай. Ухіліўся ад чарговага ўдару бітай, якая з такой моцай сутыкнулася з каменем, што высекла іскры, і аскепкі граніту з адламанай тынкоўкі чырканулі па шчацэ. Раз’юшаныя твары маладзёнаў пагрозліва матляліся, бы галовы цмока, хіба што не пляваліся агнём, перад вачыма.

І ўсё гэта моўчкі. Нападнікі не хацелі, каб іх хтосьці пачуў, яны разлічвалі на хуткую здабычу і ціхае знікненне ў прасторы, а ён не жадаў нічыёй дапамогі, хоць двор, яго двор раскінуўся адразу за аркай, з двара даносіліся гучныя галасы: яшчэ гуляла дзятва на пляцоўцы, а суседзі па пад’ездах рэзаліся ў даміно, нарды і карты, бо пераднавагодняя зіма сёлета нагадвала хутчэй слотную цёплую восень.

Ён прыкрыў спіну сцяной аркі і ўсміхаўся. Што, не такія смелыя, калі не можаце ўдарыць цішком? Аднак іх было чацвёра, а ён адзін. Маладыя, злыя, беспрынцыпныя шчанюкі супраць старога, але ваўка. Ён прапусціў у працэсе бойкі яшчэ два ўдары бітай па галаве. Кроў залівала твар. Плашч, апрануты на ім, скоўваў рухі, ды зняць яго ён не мог, не паспеў бы. У нейкі момант біта апынулася ў яго руках. Ён працаваў ёю, як корцікам на фронце, не на смерць. Яны, усё ж, нечыя дзеці, хоць і гаўнюкі. Потым пасадзіў іх побач адзін да аднаго, спінамі прытуліў да сцяны, падняў заплечнік і капялюш, капялюш сунуў у заплечнік і пашыбаваў у бок дома. Аднак не праз двор, каб не пабачылі – у якім ён выглядзе. Абышоў дом ззаду, рушыў па зжаўцелай траве і дзе-нідзе перасохлай зямлі, падобнай на яго зморшчыны. Тут рэдка калі хто хадзіў, хіба што сабачнікі на світанку. Еўдакія, жонка, напэўна, хвалюецца, унукі зачакаліся. Яны дакладна ведалі, што дзед з камандзіровак абавязкова вяртаецца з падарункамі для іх. Яму ў радасць было іх балаваць. Але тое заўтра. Ды крокі даваліся чамусьці з незразумелай напругай!.. І, чым бліжэй ён падыходзіў да свайго пад’езда, тым цяжэйшай рабілася хада. Ногі падгіналіся, у вачах цямнела і міргала нешта фіялетава-жоўтае, бы пасля таго, як паглядзіш на запаленую электралямпачку. Сэрца, здавалася, вось-вось выкуліцца з грудзей, якія лопнуць, як прарэха. Але дазволіць адпачынак сабе не мог. Адчуваў, што кожная паблажка пагражае нечым немінучым, страшным немінучым. Ён павінен дайсці да кватэры на трэцім паверсе – і тады ўсё будзе добра. Гэта ён ведаў пэўна. Перад пад’ездам пакратаў голыя калючыя галінкі карагача, быццам развітаўся з імі. Яны раслі справа ад уваходу, ён зрадніўся з імі за шматгадовае жыццё ў гэтым доме, вітаўся шторанак, калі выходзіў з дому, спяшаючыся на працу, жадаў дабранач, калі вяртаўся. І яны адказвалі яму, здавалася, узаемнасцю, любілі яго дотыкі, негаваркую мову да сябе, не былі такімі калючымі, як з астатнімі насельнікамі. І цяпер чапляліся за яго рукі, быццам прадчувалі расстанне.

Ён не дайшоў да дзвярэй кватэры адзін лесвічны пралёт. На апошніх кроках пачаў задыхацца. Паветра выдыхаў з шумам і крывёй з рота. Затым нібыта праваліўся ў чорны калодзеж, уверсе якога пабачыў матчын твар, які ўжо нават забыў, як выглядае. Яна, маладая, прыгожая, клікала яго, працягвала руку, ён цягнуўся да яе, але дацягнуцца не мог, як не мог і адказаць на яе кліканне, бо з горла вырываўся толькі хрыплы булькат у крывавых бурбалках і плямах.

Яго знайшоў ці, хутчэй, натыкнуўся сусед па лесвічнай пляцоўцы (іх адзіныя на ўвесь паверх дзве кватэры аднолькавымі, абабітымі чорнай штучнай скурай дзвярыма глядзелі вочы ў вочы), які вяртаўся пасля адпрацаванай змены на аўтабазе дадому, затрымаўшыся, як заўжды, ля піўбара. Ён быў крыху маладзейшы, але таксама на пенсіі, з тых немцаў, што перад вайной выслалі ў Казахстан, ачышчаючы берагі Волгі з такім імпэтам, быццам пазбаўляліся ад паразітаў. Маючы прозвішча Леўс, уласна, на арыйца сусед мала паходзіў: каранасты мацак з чорнымі, дзе-нідзе пабітымі сівізной валасамі. Больш за трыццаць гадоў Леўс круціў баранку, прымаў непасрэдны ўдзел у стварэнні аўтабазы, перасаджваўся час ад часу з грузавікоў на рэйсавыя аўтобусы і наадварот, нядаўна яму даверылі новы аўтобус і новы маршрут, пушчаны дзеля некалькіх адно пабудаваных і ўжо заселеных мікрараёнаў. Яму было не тое каб весела пасля некалькіх куфляў разліўнога піва, але настрой трымаўся прыўзняты, пакуль позірк не напароўся на распластанае наперадзе цела. Леўс затрымаўся на імгненне на прыступках, быццам праганяў насланнё, ва ўсякім разе спадзяваўся, што яму прымроілася, здалося пабачанае, аднак не. Тады ён прыспешыў крок, ужо ведаючы, здагадаўшыся, пазнаўшы па абутку, заўсёды бездакорна наваксаваным, да люстранога бляску, хоць і крыху запэцканым і падрапаным, з камячкамі прыстаўшай зямлі на падэшве, што гэта – Беркут. Беркут Яўген Пятровіч, сусед. П’яны ці што, Пятровіч? Ды не падобна на тое. Ніколі Леўс не бачыў суседа моцна датым за ўсё доўгае жыццё, лічы, побач, хоць той быў яшчэ той піток.

– Тваю маці! – заўважыў пабітую акрываўленю галаву Беркута і збітыя касцяшкі на абедзвюх руках, адна з якіх мёртвай хваткай трымала заплечнік. – Пятровіч! – дакрануўся да пляча нерухомага суседа. – Пятровіч, жывы? – тармашнуў мацней. Але той не азываўся. – Чакай, Пятровіч, я зараз!

Пераскокваючы праз дзве прыступкі запар, Леўс дапяў да кватэры суседа, якая ўвесь гэты час раўнадушна праз вечка на дзвярах пазірала на нерухомае цела гаспадара. Іронія лёсу: быць за два крокі ад дому, здавалася, варта адно руку працягнуць да дзвярэй, за якімі – жыццё і дапамога, і… ніякая маўклівая паражнеча накрывае ў той самы момант, калі, лічы, ужо ўратаваўся. На ўсялякі выпадак ці па нейкай іншай прычыне Беркуты ніколі не замыкалі дзвярэй на замок. Тыя заўсёды трымаліся адчыненымі. Магчыма, Пятровічу пашанцавала б больш, калі б ён знайшоў сілы хаця б дапаўзці да дзвярэй і штурхануць іх, яны якраз адчыняліся ўнутр… І хатнія нічога не адчулі. Зрэшты, хіба адчуеш падобнае?.. Хіба прадчуеш бяду, якая мусіць адбыцца менавіта з табой проста зараз?..

Леўс забег у кватэру да суседзяў, забыўшыся, што дома магла быць толькі жонка Пятровіча, якую нельга было хваляваць з-за слабога сэрца і дыябету, дый дапамагчы яна нічым не змагла б. Хвароба нарасціла на целе жанчыны дужа залішнюю вагу, і Беркуцісе каштавала вялікіх высілкаў перасоўвацца нават па кватэры на няўпэўненых нагах. На вуліцу яна не выходзіла ўжо гадоў дваццаць і свежым паветрам дыхала з балкона, гадзінамі седзячы там, асабліва ўлетку, на пузатым зэдліку і ўзіраючыся ў далячынь ці яшчэ куды-небудзь, на што падала прагнае да сузірання вока.

Праз доўгі калідор з завешаным цёмнымі фіранкамі бакавым пакоем злева Леўс трапіў у гасцёўню з двума пакоямі-нішамі пасярэдзіне. Суседка глядзела тэлевізар, якраз трансліраваліся міжнародныя спаборніцтвы па лёгкай атлетыцы, глядзець якія ды яшчэ фігурнае катанне тая вельмі любіла. Яна сядзела ў цесным для яе на першы погляд фатэлі побач з балконам і цяжка выдыхала паветра. Белыя прамыя валасы, як заўсёды, былі зачасаныя назад, і на іх ляжаў грабянец. Дзверы ў пакой Міхала – старэйшага з сыноў Беркутаў – аказаліся зачыненымі. Той усё яшчэ халасцякаваў, маючы за плячыма трыццаць восем гадоў, і жыў з бацькамі, а працаваў на адной з чатырох шахт, што апаясвалі сабой, быццам пасам вернасці, горад. Яго прысутнасць не зашкодзіла б. Зрэшты, трэба як найхутчэй выклікаць хуткую, але спачатку паведаміць Міхалу. Галоўнае, каб той быў дома.

– Здароў, суседка! – мовіў Леўс да жанчыны ў фатэлі і, не даючы ёй магчымасці адказаць, адразу ж запытаў: – Мішка дома?

Тая павольна адарвала позірк ад тэлевізара і перавяла яго, як стрэлку насценнага гадзінніка, на суседа.

– Здароў, сусед, – марудна вымавіла. – Што так позна?

– Дык дома Мішка ці не? – стараючыся не нервавацца, усё ж нецярпліва паўтарыў пытанне.

На шчасце, той, мабыць, пачуў, што пыталіся яго, і выйшаў з пакоя. Мужчыны парукаліся, і Леўс узмахам галавы паклікаў Міхала за сабой. Шэптам на калідоры ў двух словах паведаміў пра Пятровіча.

Той быў жывы. Сын – хударлявы, вастраносы, з даўно нястрыжанымі чорнымі кучарамі, падобны на бацьку хіба што вачыма, – чэпкім разумным позіркам упэўніўся ў тым, намацаўшы пульс. Разам з Леўсам зацягнуў Пятровіча ў бакавы пакой, што суседнічаў з калідорам, выклікаў хуткую, занёс бацькаў заплечнік на кухню. Заставалася чакаць медыкаў. Ды варажыць, ламаючы мозг, што здарылася. Засохлая кроў на белай галаве Беркута нагадвала каросту, якую карцела адкалупаць пазногцямі пальцаў, бо за ёй, здавалася, хавалася здароўе бацькі ў выглядзе тонкай ружовай скуркі.

За сцяной непакоілася маці, нібы нешта адчула, клікала сына, каб той супакоіў яе. Леўс кіўнуў яму, што той мусіць нешта сказаць жанчыне, зманіць, бо іначай пакуль нельга. Міхал пагадзіўся і рушыў у гасцёўню.

– Нешта Жэні доўга няма, – сустрэла яна сына непакоем пра Беркута. – Даўно павінен быць, табе не здаецца?

– Так, – падтрымаў яе Міхал, – мабыць, недзе затрымаўся. Ты ж ведаеш яго. Сустрэў сяброў, ці начальства партыйнае не адпусціла. Ды ўсё добра з бацькам. Мабыць, сапе дзе-небудзь у ведамственным гатэлі. Заўтра зранку будзе, ма…

– Але ж ён не патэлефанаваў, – перапыніла яго Беркуціха, – не папярэдзіў, як звычайна.

– Значыць, не мог, – паціснуў плячыма Міхал. – Бывае і такое.

– Думаеш? – сумнявалася яшчэ жанчына.

– Вось пабачыш, заўтра вернецца, нібы нічога не сталася, усядзецца ў фатэль насупраць, і будзеце разам глядзець тэлевізар, як звычайна.

– А чаго Леўс прыходзіў? – не адставала ўсё адно старая.

– Ды па справе. Да мяне, – маніць Міхалу было няёмка, ды не ўмеў ён, як некаторыя, і не любіў, але мусіў. – Замовіў адну рэч, дык абмяркоўваем памеры, матэрыял, аплату…

– На ноч гледзячы? – не верыла маці.

– Ну а калі яшчэ? Удзень мы на працы.

Тым часам прагучаў дзвярны званок, упэўнена, патрабавальна, бы на пажар клікаў. Так, як ніколі яшчэ не верашчаў. Беркуціха схапілася рукой за сэрца.

– Хто гэта? – спалохана пазірала на сына.

– Гэта… да мяне, мама, – не гледзячы на яе, адказаў ён. – Усё добра, я зараз.

Міхал хуткім крокам выйшаў з гасцёўні, на ўсякі выпадак прычыніў яе дзвярыма і паспяшаўся сустракаць медыкаў.

Медычка – недзе яго веку прывабная мініяцюрная казашка – адно глянула на Беркута, якога Леўс паспеў разуць, як адразу загадала санітару і, відаць, інтэрну – зусім маладому, але, на выгляд, дужаму хлопцу – несці насілкі. Тыя вокамгненна скочылі за дзверы кватэры і праз секунду вярнуліся з насілкамі, бо захапілі іх і пакінулі на лесвічнай пляцоўцы. Міхал, між тым, патэлефанаваў дзвюм сваім сёстрам і малодшаму брату, якія жылі асобнымі сем’ямі, старэйшая сястра ў Абаі, паведаміў пра бацькаў стан. Удаву старэйшага брата (яна жыла ў суседнім пад’ездзе), папрасіў пасядзець са свякроўю. Ці мала што. Сам жа паехаў разам з медыкамі ў лякарню. Па дарозе адказваў на дзяжурныя казённыя пытанні медычкі пра бацьку, якая запаўняла анкетныя дадзеныя дзеля гісторыі хваробы Беркута, нягледзячы на тое, што ўсе і без таго ведалі, каго везлі ратаваць. Беркут быў годнасцю і гонарам горада. Яго партрэты віселі на Дошцы гонару ў самым цэнтры Плошчы Леніна, у фае школ і завода СМС, дзе ён працаваў апошнія гады перад пенсіяй.

Каля ўваходу ў прыёмны пакой ужо чакалі медсёстры з каталкай і загадчык лякарняй. З хуткай Беркута адразу павезлі ў аперацыйную. Сын яго застаўся чакаць. Неўзабаве яму вынеслі бацькавы рэчы. Ён памкнуўся было спытаць, як бацька, але медсястра ўжо борзда пырхала па накірунку ў глыб калідора.