Читать книгу Prawo do prywatności a bezpieczeństwo wewnętrzne państwa - Krzysztof Chmielarz - Страница 10

Podmiotem badań w teorii bezpieczeństwa jest określany nade wszystko człowiek, społeczeństwo oraz otaczające go środowisko (np. przyroda, problemy socjalne, technologiczne)[59]. W literaturze przedmiotu współistnieje wiele typologii bezpieczeństwa. Według kryterium podmiotowego możemy wyróżnić: bezpieczeństwo narodowe (państwowe) i bezpieczeństwo międzynarodowe. R. Rosicki uwzględnia pozycję określonych podmiotów (państw) oraz sposób podejmowania przez nie działań w zakresie zabezpieczenia własnych interesów, tzn. unilitaryzm, dwubiegunowość, równowagę sił itd.[60]

Podmiotem bezpieczeństwa za S. Koziejem mogą być także wszystkie jednostki mające własne interesy i wyrażające ambicje realizacji tych interesów. Mogą to być pojedyncze osoby, różne grupy społeczne, narody, społeczności międzynarodowe i wreszcie cała ludzkość. Autor wyodrębnia także różne rodzaje bezpieczeństwa począwszy od bezpieczeństwa indywidualnego (personalnego), grupowego (rodowego, plemiennego), narodowego (państwowego), a skończywszy na międzynarodowym (regionalnym, globalnym)[61]. Bezpieczeństwo przejawia się we wszystkich dziedzinach aktywności podmiotu. Stąd też jego struktura jest w istocie tożsama ze strukturą funkcjonowania podmiotu[62]. Zdaniem A. Szczudlińskiej-Kanoś bezsporny jest jednak fakt, że w rozważaniach dotyczących bezpieczeństwa głównym podmiotem jest państwo i na poziomie centralnym odbywają się najważniejsze procesy z nim związane[63]. A. Sekściński na gruncie nauk politycznych za podmioty uważa jednostki, grupy społeczne i wszelkie formy organizacji życia społecznego, takie jak państwo czy instytucje publiczne[64]. B. Szumlik także jest zdania, że najdoskonalszą jak dotąd formą zabezpieczenia potrzeb człowieka i grupy społecznej w zakresie bezpieczeństwa jest państwo[65]. Dlatego też dominacja państwa jako podmiotu bezpieczeństwa jest od wieków bezsporna[66].

Zdaniem C. Znamierowskiego państwo w kontekście bezpieczeństwa – ale nie tylko – jest postrzegane jako uczestnik także stosunków międzynarodowych, stąd zewnętrzny wymiar jego bezpieczeństwa odgrywa kluczową rolę w analizach teoretycznych i poczynaniach praktycznych. Należy zgodzić się z R. Rosickim, który uważa, że suwerenne państwo to jedyny podmiot, który miał posiadać legitymizację do kreacji stosunków wewnątrz własnego terytorium, a co za tym idzie również polityki zewnętrznej, która była traktowana jako pewien rodzaj przedłużenia tej pierwszej. Suwerenność w takim ujęciu zdaniem autora była utożsamiana z elementem wyróżniającym państwo jako podmiot stosunków międzynarodowych w porównaniu z innymi uczestnikami[67].

W związku z powyższym niezbędne staje się zaprezentowanie definicji państwa. W literaturze zwykle spotyka się opisy, które określają państwo jako swoistą organizację polityczną grup społecznych, ale organizacja ta zajmuje dane terytorium i ma suwerenną władzę. Jak zauważa M. Kulisz, definicje w podobnym duchu występują zarówno w słownikach języka polskiego, jak i specjalistycznych z zakresu bezpieczeństwa[68]. Mały słownik języka polskiego przedstawia państwo jako organizację polityczną obejmującą ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium[69], natomiast Nowa encyklopedia powszechna PWN opisuje państwo jako suwerenną organizację polityczną społeczeństwa zamieszkującego terytorium o określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza publiczna dysponująca aparatem przymusu i dążąca do monopolu w jej stosowaniu[70]. R. Wróblewski, Z. Ziembiński, a także S. Wronkowska, podobnie jak inni autorzy, przedstawiają państwo jako organizację polityczną wielkiej grupy społecznej, nierozdzielnie związanej z określonym terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez nią stanowione[71] oraz jako organizację polityczną wyposażoną w suwerenną władzę, przy tym terytorialną i taką, do której przynależność ma charakter sformalizowany[72].

Reasumując, w tradycyjnym podejściu bezpieczeństwo państwa dotyczy przede wszystkim bezpieczeństwa instytucji politycznej, posiadającej suwerenną władzę, określone terytorium oraz ludność podległą ciału władczemu[73]. W bezpieczeństwie państwa, jak wskazuje C. Znamierowski, zawsze chodzi o utrzymanie porządku w zbiorowości państwowej oraz zapewnienie jej bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego – głównie jej części władczej[74].

Z kolei w bezpieczeństwie narodowym, zdaniem B. Szmulika, nie chodzi jedynie o ochronę i obronę istnienia państwa jako takiego przed zagrożeniami, lecz także o pomyślny byt i rozwój oraz ochronę wartości bliskich poszczególnym członkom społeczności, które nawet bez istnienia państwa posiadają znaczenie[75].

Idąc za W. Kitlerem, można przyjąć, że bezpieczeństwo narodowe[76]:

1 stanowi wartość nadrzędną pośród innych celów państwa (narodowych) i jednocześnie przesądza o pomyślności ich realizacji;

2 dotyczy celów obejmujących wartości:życiowe (kluczowe) – wartości decydujące o trwałości państwa, dobrobycie narodowym i rozwoju, jego tożsamości narodowej i poczuciu pewności przetrwania,ważne – wartości niemające bezpośredniego wpływu na losy państwa i narodu jako całości – historycznie, sytuacyjnie, przedmiotowo i podmiotowo zmienne, których realizacja wpływa na bezpieczny byt narodowy i rozwój państwa,inne (drugorzędne) – wartości, które z punktu widzenia bytu narodowego i rozwoju państwa nie mają większego wpływu,

3 określa poziom swobody w osiąganiu tych celów;

4 jako proces obejmuje: różnorodne zabiegi w obszarze stosunków międzynarodowych i wewnętrznych oraz przedsięwzięcia ochronne i obronne (w szerokim tego słowa znaczeniu) mające na celu stworzenie korzystnych warunków funkcjonowania państwa na arenie międzynarodowej i wewnętrznej oraz przeciwstawienie się wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa narodowego;

5 jest zapewnieniem bezpieczeństwa państwa jako instytucji politycznej (suwerenność, integralność, nienaruszalność granic);

6 jest ochroną społeczeństwa, jego dóbr i środowiska wobec zagrożeń, które w znaczący sposób ograniczają jego funkcjonowanie lub godzą w wartości narodowe podlegające szczególnej ochronie;

7 dotyczy przeciwstawiania się wyzwaniom i zagrożeniom wartości, celów i interesów narodowych;

8 dotyczy zapewnienia sprzyjających warunków realizacji celów narodowych – rozwoju narodowego (materialnego i kulturowego) w świecie przepełnionym ostrą konkurencją i rywalizacją m.in. na tle politycznym, ekonomicznym, kulturowym i militarnym.

W dostępnej literaturze przedmiotu można spotkać liczne definicje bezpieczeństwa narodowego, które są przedstawiane jako[77]:

1 „stan równowagi między zagrożeniem wywołanym możliwością zaistnienia konfliktu a potencjałem obronnym”[78];

2 „stan świadomości społecznej, w którym istniejący poziom zagrożeń, dzięki posiadanym zdolnościom obronnym, nie budzi obaw, lęku o zachowanie (osiągnięcie) uznanych wartości”[79];

3 „taki rzeczywisty stan stabilności wewnętrznej i suwerenności państwa, który odzwierciedla brak lub występowanie jakichkolwiek zagrożeń (w sensie zaspokojenia podstawowych potrzeb egzystencjalnych i behawioralnych społeczeństwa oraz traktowania państwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych”[80].

Jak słusznie zauważa R. Zięba oraz inni znawcy tematu, bezpieczeństwo narodowe jest terminem utożsamianym z bezpieczeństwem państwa i oznacza poczucie pewności państwa w środowisku międzynarodowym, brak jego zagrożenia oraz ochronę przed nim[81]. W innym aspekcie, jak zauważa autor omawianego zagadnienia, bezpieczeństwo narodowe (państwowe)[82] odnosi się do zapewnienia integralności terytorialnej, suwerenności, swobody wyboru drogi politycznej oraz warunków umożliwiających osiągnięcie dobrobytu i rozwoju[83]. T. Szubrycht twierdzi, że często w analizach przedstawicieli realizmu pojawia się pojęcie „bezpieczeństwo wszechstronne”, które oprócz takiego elementu jak siła (aspekt militarny) dodatkowo obejmuje: politykę, ekonomię, kulturę, prawo, środowisko i aspekty humanitarne[84]. Z kolei A. Sekściński dostrzega bardziej precyzyjne definiowanie omawianego terminu w Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, który określa bezpieczeństwo narodowe jako stan, w którym państwo nie może przeciwstawić się takiemu oddziaływaniu zewnętrznemu i wewnętrznemu, które sprawia, że rozwój ekonomiczny nie ma zakładanej dynamiki i kierunku. Przede wszystkim zaś osłabiają one potencjał gospodarczo-obronny państwa[85]. Obok R. Zięby również S. Koziej zauważa, że bezpieczeństwo narodowe (narodu) i bezpieczeństwo państwowe (państwa) – to ściśle biorąc różne kategorie pojęciowe. Obaj twierdzą, że z punktu widzenia praktycznego na obecnym etapie rozwoju historycznego (epoka państw narodowych) można umownie traktować je jako tożsame.

W taki sposób również relacje te zostały zdefiniowane w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r., w której stwierdzono, że na bezpieczeństwo narodowe składają się następujące rodzaje bezpieczeństwa: zewnętrzne, militarne, wewnętrzne, obywatelskie, społeczne, ekonomiczne, ekologiczne oraz informacyjne i telekomunikacyjne[86]. Również w Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego termin „bezpieczeństwo narodowe” jest często utożsamiane z bezpieczeństwem państwa, ponieważ wywodzi się z egzystencjalnych potrzeb ludzkich społeczności zorganizowanych w państwa. W tradycyjnym ujęciu kładzie się nacisk na zewnętrzne zagrożenia, jednak równie ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego. Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki zagranicznej państwa, celem zaś narodowej polityki bezpieczeństwa – ochrona państwa i społeczeństwa przed zagrożeniami płynącymi z zewnątrz. Bezpieczeństwo narodowe ma za zadanie chronić wewnętrzne wartości każdego społeczeństwa i państwa[87]. Bezpieczeństwo narodowe/państwa (national security) jest to jedna z podstawowych dziedzin funkcjonowania (aktywności) państwa, która ma zapewnić możliwości przetrwania, ale przede wszystkim rozwój i swobodę realizacji interesów narodowych w konkretnym środowisku (warunkach) bezpieczeństwa, przez podejmowanie wyzwań, wykorzystywanie szans, redukowanie ryzyka oraz przeciwdziałanie wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla jego interesów[88]. Wiele pozycji naukowych wskazuje, że bezpieczeństwo państwa to „element jego bytu i rozwoju określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń”[89] lub „stan stabilności wewnętrznej państwa, który odzwierciedla brak lub występowanie jakichkolwiek zagrożeń”[90] oraz „stan uzyskany w wyniku zorganizowanej ochrony i obrony przed możliwymi zagrożeniami, wyrażony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń[91]. J. Stańczyk bezpieczeństwo państwa określa jako obiektywny stan pewności fizycznego przetrwania oraz stworzenie warunków do swobodnego, niezakłóconego rozwoju kraju w perspektywie długoterminowej[92], które S. Bieleń objął takimi wartościami, jak: przetrwanie (strukturalne, etniczne, biologiczne), integralność terytorialna, niezależność polityczna (w sensie suwerenności i autonomii wewnętrznej), jakość życia (w sensie poziomu życia). Zagrożenie, jak twierdzi autor, z czterech wymienionych wartości prowadzi do ograniczania żywotnych interesów państw, a tym samym oznacza zmniejszenie bezpieczeństwa narodowego. O ile względnie łatwo jest określić zagrożenia wobec pierwszych dwu wartości, o tyle wobec dwu następnych jest to znacznie trudniejsze. Dlatego nigdy żadne państwo nie jest bezpieczne w sensie absolutnym[93].