Читать книгу Prawo do prywatności a bezpieczeństwo wewnętrzne państwa - Krzysztof Chmielarz - Страница 6

Bezpieczeństwo jest pojęciem wywodzącym się z łacińskiego isne cura (securitas), oznaczającym stan bez: troski, zmartwienia, niepokoju lub zmian, które w czasach starożytnego Rzymu określało polityczną stabilność[1]. Definicje słownikowe określają bezpieczeństwo jako stan gwarantujący poczucie spokoju, harmonii, stabilności, zabezpieczenia, niezagrożenia, pewności istnienia i przetrwania[2]. W literalnym znaczeniu bezpieczeństwo oznacza brak zagrożeń oraz poczucie braku niebezpieczeństwa[3]. Rozumienie bezpieczeństwa można także oprzeć na zasadzie przeciwieństwa, którym jest niebezpieczeństwo czy zagrożenie[4].

Bezpieczeństwo, podobnie jak wiele innych kategorii teoretycznych w naukach społecznych, nie ma jednej, zwięzłej definicji[5]. W literaturze przedmiotu pojawia się więc wiele definicji bezpieczeństwa, które brzmią wielowątkowo, jednak mają zgodny rdzeń znaczeniowy[6].

S. Bieleń bezpieczeństwo określa jako stan psychiczny ludzi (jednostek, grup społecznych, państw) oraz odbicie realnej sytuacji braku ich zagrożenia. Autor pisze, że ocena bezpieczeństwa jest dokonywana przy uwzględnieniu elementów subiektywnych, dotyczących poczucia zagrożenia, oraz elementów obiektywnych, dotyczących stanu rzeczywistego zagrożenia[7]. R. Zięba jak większość znawców tematu bezpieczeństwo utożsamia z brakiem zagrożeń i poczuciem pewności[8]. Autor, określając bezpieczeństwo, odnosi się również do sfery emocjonalnej, która może mieć charakter personalny lub społeczny, jeśli dotyczy zbiorowego poczucia bezpieczeństwa[9]. Również R. Zięba ma świadomość, że czynniki subiektywne nie przesądzają o rzeczywistym stanie bezpieczeństwa, dlatego też wskazuje na ich istotną rolę w jego kształtowaniu[10]. Według S. Dworeckiego bezpieczeństwo określa rzeczywisty stan stabilności wewnętrznej i suwerenności państwa, który odzwierciedla brak lub występowanie jakichkolwiek zagrożeń. Autor podaje dalej, że dotyczy to sensu zaspokajania podstawowych potrzeb egzystencjalnych i behawioralnych społeczeństwa oraz traktowania państwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych[11]. Natomiast C. Rutkowski przedstawia bezpieczeństwo jako stan świadomości społecznej, w którym istniejący poziom zagrożeń nie budzi obaw i lęku o zachowanie (osiągnięcie) uznanych wartości[12]. Z kolei S. Dębski posługuje się pojęciem stanu bezpieczeństwa określanego przezeń jako czynnik, który umożliwia państwu definiowanie i realizowanie własnych interesów w sposób wolny i suwerenny. Przywołany autor wskazuje jednocześnie na fakt, iż każde ograniczenie możliwości zabezpieczenia i realizowania wyżej wymienionych interesów stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa[13]. T. Jemioło i A. Dawidczyk określają bezpieczeństwo jako: „system idei i rekomendacji przeznaczony dla poznania pełnego spektrum zagrożeń dla człowieka, wynikających z jego kontaktu z otaczającym go środowiskiem i pokazania wszystkich sposobów zapewnienia mu bezpieczeństwa”[14]. Odwołując się do istoty zjawiska bezpieczeństwa, D. Lerner podobnie jak R. Zięba wskazuje, że „w najbardziej dosłownym znaczeniu bezpieczeństwo jest właściwie identyczne z pewnością i oznacza brak zagrożenia fizycznego albo ochronę przed nim”[15]. Jednakże zdaniem T. Szubrychta bezpieczeństwo nie jest synonimem braku zagrożeń, gdyż dążenie do stanu bezpieczeństwa polega, w najprostszym ujęciu, na likwidacji lub minimalizacji zagrożeń[16].

M. Madej jest zdania, że bezpieczeństwo jako pojęcie interdyscyplinarne stanowi przedmiot zainteresowania wielu dyscyplin naukowych, w szczególności politologii, prawa, ekonomii, socjologii czy nauk o bezpieczeństwie[17]. Także W. Kitler uważa, że bezpieczeństwo posiada charakter interdyscyplinarny i utylitarny, nie może i nie powinno być rozpatrywane jako wartość odrębna od innych[18]. Co więcej, z punktu widzenia psychologii bezpieczeństwo zadaniem autora jest podstawową potrzebą człowieka (ponadbiologiczną, czyli społeczną), a jej zaspokojenie warunkuje pojawienie się potrzeb wyższych[19].

W. Kitler widzi szczególną nadrzędność bezpieczeństwa nad innymi dziedzinami, wskazując jej wartość, której osiąganie stanowi powinność elementarną, stojącą ponad różnorakimi społeczno-ekonomicznymi, historycznymi i kulturowymi przejawami aktywności społecznej[20].

A.D. Rotfeld współczesne rozumienie bezpieczeństwa, obok aspektów wojskowych i politycznych, opiera na silnym wyróżnieniu czynników gospodarczych, technologicznych, zasobach surowcowych oraz polityce w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych, a także na zachowania narodowej tożsamości oraz zapewnieniu właściwego udziału w rozwoju cywilizacyjnym świata. Przywołany autor wskazuje, że w terminie bezpieczeństwa mieści się również poszanowanie podstawowych praw i swobód obywatelskich[21].

P. Majer zaznacza, że bezpieczeństwo, zgodnie z definicją i potocznym rozumieniem tego pojęcia, przez długi czas było utożsamiane ze stanem gwarantującym pewność istnienia i przetrwania. Chociaż jak zauważa autor, taki pogląd obecnie jest określany za zbyt wąski i konserwatywny, gdyż w nowym ujęciu ma oznaczać nie tylko gwarancje nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu, lecz także swobodę jego rozwoju[22].

E. Zieliński twierdzi, że bezpieczeństwo w wielu definicjach i ujęciach jest traktowane jako potrzeba – pierwotna, elementarna i naczelna, a w tym rozumieniu bezpieczeństwo jest rozumiane jako subiektywnie odczuwany stan niedoboru, niezbędny do funkcjonowania podmiotu[23]. Natomiast w klasycznej teorii potrzeb, znanej jako piramida Maslowa, bezpieczeństwo zajmuje nadrzędne miejsce, obok fundamentalnych potrzeb fizjologicznych (egzystencjalnych)[24]. K. Horney uważa, że na gruncie nauki panuje przekonanie, że potrzeba bezpieczeństwa stanowi motywację do działania i rozwoju[25]. Wśród klasycznych funkcji bezpieczeństwa M. Cieślarczyk jednym tchem wymienia: trwanie, rozumiane jako zapewnienie bytu, przetrwanie i możliwość rozwoju[26]. H. Idzi-Latkowski szerzej opisuje te funkcje w znaczeniu ogólnospołecznym jako potrzeby bezpieczeństwa dotyczące zaspokajania pragnienia istnienia, przetrwania, pewności, stabilności, całości, tożsamości, niezależności, ochrony poziomu i jakości życia[27]. Z kolei J. Czaputowicz posługuje się pojęciem bezpieczeństwa, które zapewnia suwerenność, integralność terytorialną, swobodę wyboru drogi politycznej i warunków umożliwiających rozwój społeczny oraz osiągnięcie dobrobytu[28].

Ostateczny kształt bezpieczeństwa według T. Szubrychta jest uzależniony od wielu elementów, do których możemy zaliczyć m.in. przynależność autora definicji do konkretnej szkoły stosunków międzynarodowych (realizmu, liberalizmu, pluralizmu czy globalizmu). Jego zdaniem w odniesieniu do państwa lub narodu bezpieczeństwo definiowane jest jako wolność od zagrożeń stwarzających ryzyko dla przetrwania państwa[29].

Według Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego opracowanego przez zespół pracowników ze Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Żandarmerii Wojskowej, Centrum Szkolenia Obrony Przed Bronią Masowego Rażenia, Akademii Marynarki Wojennej i Akademii Obrony Narodowej pod kierownictwem B. Zdrodowskiego – bezpieczeństwo jest stanem, który daje poczucie pewności i gwarantuje jego zachowanie oraz szansę na doskonalenie. Jest to zdaniem autorów jedna z podstawowych potrzeb człowieka, odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowiek szczególnie ceni, np.: zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych[30].

Mając na uwadze pojawiające się twierdzenia, bezpieczeństwo można podzielić według następujących kryteriów[31]:

1 podmiotowego – bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo międzynarodowe,

2 przedmiotowego – bezpieczeństwo polityczne, wojskowe, gospodarcze, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne, informacyjne,

3 przestrzennego – bezpieczeństwo lokalne, subregionalne, regionalne, ponadregionalne i globalne,

4 czasu – stan bezpieczeństwa i proces bezpieczeństwa,

5 sposobu organizowania: indywidualne (unilaterialne) – hegemonizm mocarstwowy, izolacjonizm, neutralność, niezaangażowanie, sojusze, system bezpieczeństwa kooperacyjnego, system bezpieczeństwa zbiorowego.

T. Łoś-Nowak wskazuje, że bezpieczeństwo to swoisty kod informacyjny, adresowy do państw, organizacji międzynarodowych, społeczności międzynarodowej. Autor szczególnie zwraca uwagę na niejednoznaczność pojęcia i jego ciągłą ewolucję oraz odmienne pojmowanie w zależności od przyjętego teoretycznego modelu opisującego stosunki międzynarodowe[32]. Z kolei dla H. Morgenthau bezpieczeństwo przedstawia się jako wartość chroniona w ramach polityki bezpieczeństwa, obejmująca integralność terytorialną oraz zachowanie instytucji państwa[33]. A. Staszczyk w ślad za J. Stańczykiem przedstawia bezpieczeństwo, które można traktować jako określoną wartość, która zarazem jest częścią zbioru wartości cenionych zarówno przez indywidualnego człowieka, jak i przez naród oraz szeroko rozumianą społeczność międzynarodową. Dlatego autor bezpieczeństwo definiuje w trzech wymiarach[34]:

1 ogólnym, mogącym być odnoszonym do jednostki ludzkiej,

2 narodowym,

3 międzynarodowym.

R. Kuźniar uważa natomiast, iż bezpieczeństwo jest egzystencjalną i pierwotną potrzebą nie tylko jednostek czy całego społeczeństwa, ale również państw. Chodzi nie tylko o przetrwanie, integralność czy niezawisłość, lecz także o bezpieczeństwo rozwoju, który zapewnia ochronę i wzbogacenie tożsamości jednostki czy narodu[35]. Dla R. Wróblewskiego bezpieczeństwo to wartość, o którą trzeba zabiegać bezustannie, uwzględniając zmiany wewnątrz, jak i na zewnątrz państwa[36]. E. Marciniak wskazuje, by traktować bezpieczeństwo jako wartość, czyli dobro szczególnie cenione, przekonanie o pożądanych stanach celowych[37]. Natomiast H. Haftendorn przedstawia bezpieczeństwo jako wartość i system utrzymywany w relacji czasu oraz brak zagrożeń dla tej wartości[38]. Wielu badaczy, a wśród nich B. Brodie i M. Levy, twierdziło, że bezpieczeństwo to wartość nadrzędna, która skupia w sobie inne wartości[39]. B. Szmulik, wyjaśniając istotę zjawiska bezpieczeństwa, twierdzi, że nie można pominąć również związków wartości ze wspomnianym już zjawiskiem zagrożenia. B. Brodie wskazuje, że brak zagrożenia stanowi ważny aspekt bezpieczeństwa[40].