Читать книгу Go'el Yisra'el - Marzanne Leroux-Van der Boon - Страница 8

Marc het nie ver geloop nie voor hy gaandeweg bewus word van die deurdringende geluidjie wat hom agtervolg. Hy draai om en ’n endjie agter hom in die lig van die straatlamp sien hy die bondeltjie deurmekaar-gereënde wol wat tjankend agter hom aangehardloop kom. Shmu’el. Hy raap die verwilderde nat dingetjie in sy arms op en die yskoue neusie van sy hondjie beur teen sy gesig aan.

“Honne, honne,” fluister hy en hardloop met die volgende stel trappe af na die beskutting van Cardo-koopstraatjie onderkant sy huis. Op die treetjies van een van die verlate winkels gaan hy sit en met die binnekant van sy nat jas, droog hy die diertjie so goed moontlik af.

“Het jy sowaar agter my aan by die deur uitgekom?” vra hy vir Shmu’el wat hom in sy gesig bly lek. “Jou wonderlike getroue diertjie.”

Helder onthou hy die nag in 2004 toe Rivkah ná ’n terroriste-aanval op die ambulans wat sy beman het in die hospitaal om haar lewe geveg het en hy radeloos na die Kotel gevlug het om te bid. Toe het die hondjie vanuit nêrens verskyn en ’n groot troos vir hom geword.

Hy hou Shmu’el styf teen hom vas en meteens sien hy in die verwese natgereënde hondjie sy vrou se huilende gesig. Hoor hy weer hoe moeilik sy vir hom vertel wat met haar in Haïti gebeur het. Maar die gesig van Aviel, laggend, sy hand teen haar wang wil alles oorheers. Hy sit nat en bibberend van koue en skok daar en al wat hom vertroos is die effense warmte wat stadig uit die hondjie in sy arms se lyfie na hom begin deurdring.

Help my, Avi pleit hy, wys my die pad wat ek moet volg.

En toe loop sy gedagtes meteens na die toneel van Yeshua en die owerspelige vrou. “Ek veroordeel jou ook nie,” fluister hy die Here se woorde sonder dat hy regtig daarvan bewus is. “Go’el Yisra’el, as U nie veroordeel nie, watter reg het ek om dit te doen?”

Hy staan op, tel sy nat jas op en met die hondjie teen sy bors, gaan hy die trappies op terug na sy huis toe. Dit het ophou reën en waar die wolke ’n opening maak, word die laaste dun skerf van die sekelmaan net-net sigbaar.

Toe hy die voordeur oopmaak, sit Rivkah nog op dieselfde plek op die rusbank waar sy was toe hy weggegaan het. Hulle kyk mekaar ’n rukkie woordeloos aan.

“Shmu’el,” sê sy onnodig en wys na die hondjie waarmee hy in sy arms staan.

“Hy het agter my aangekom.” Marc glimlag flou, hy het my laat huis toe kom.”

“Dankie,” sê sy sag.

“Dis ysig koud hier, ek gaan die vuur aansteek. Hy moet droog word anders sal hy siek word.”

“Jy ook, Marc. Jy is deurnat. Stort en trek jou droog aan.”

“Nog ’n keer.” Hy glimlag weer effens, sy oë op haar.

“Asseblief,” sê sy. “Ek sal die vuur aansteek en tee maak.”

Eindelik is Marc droog, Shmu’el warm, die kaggel brand en Rivkah het kruietee gemaak en inderwaarheid het hulle niks meer vir mekaar gesê nie. Hulle drink die tee in ’n lang stilte, nie soos gewoonlik langs mekaar op die rusbank of met kussings op die mat voor die vuur nie. Elkeen het ’n stoel nader getrek.

Toe hy sy tee klaar gedrink het en die glas langs sy stoel neersit, kom Shmu’el asof hy op die teken gewag het, op Marc se skoot spring. Hy kam sy vingers deur die hondjie se lang hare en voel dat die stilte te lank word en die spanning weer begin oplaai.

“Ek het nie die reg om jou te veroordeel nie,” sê hy en kyk na haar smal kaal voete wat sy na die vuur toe uitgestrek het.

“Jy hét die reg, Marc.”

“Waar sal dit ons bring?” vra hy steeds sonder om na haar te kyk.

Sy antwoord nie daarop nie, maar na ’n rukkie vra sy: “Kan ek jou iets vra?”

“Jy weet jy kan.”

“Nie meer nie,” sê sy baie sag.

Hy kyk na haar, die tenger figuurtjie, nou opgekrimp in die groot stoel met haar voete weer onder haar ingevou en hy het haar met soveel pyn lief dat hy skrik daarvan.

“Wat wil jy vra, Chamud?”

Dié lieflingnaampie laat trane in haar oë kom, maar sy sluk en probeer kalm praat. “Ek besef dis te vroeg om dit te vra …”

“Vra maar.”

“Sien jy kans om … hier te bly ten spyte van wat gebeur het?”

Hy bly stil in die vuur sit en kyk.

“Ek is jammer dat ek dit gevra het.”

Hy skud sy kop. “Nee, dis goed dat jy dit gedoen het.”

Dis lank so stil dat net die geluid van die vlamme in die hout hoorbaar is en die reën wat weer sag teen die ruit oorkant hulle begin tik het.

“Ek het jou lief …” sê hy eindelik, “en ek weet nou dat ek jou altyd sal liefhê. Wat ook al gebeur. Maar ek weet nie of ek jou weer sal kan vertrou nie … Ek weet dit nie.”

“Dit kan ek verstaan.”

Hy praat verder asof hy haar nie gehoor het nie. “Wat dit vir my baie moeilik maak, is dat jy aanvanklik ontken het dat daar iets gebeur het. Laat my wonder of jy my ooit sou vertel het as ek julle nie saam gesien het nie …”

“Ek is jammer, Marc … ek het net nie die moed gehad om jou te sê nie.”

’n Tyd lank is daar weer net die gekraak van die brandende hout in die vuur, voor hy vra: “Wat sal dit aan ons verhouding doen as ons mekaar nie vertrou nie?”

“Of as jy my nie kan vergewe nie. En ek myself nie kan vergewe nie?”

Hy laat sak sy kop tussen sy hande. “Dis nie dat ek jou nie kan vergewe nie, dis net … dat ek nie weet of ek ooit sal kan vergeet nie. ’n Ander man by jou … so.”

Sy slaan haar arms styf om haar knieë en leun haar gesig daarteen.

“Selfs net die prentjie van julle twee daar in die kafeteria … Dis asof dit vir altyd in my geheue ingebrand sal bly.”

Ver weg huil ’n hond en Shmu’el sit dadelik met gespitste ore regop. Marc trek hom ingedagte weer teen hom aan en vryf sy oortjies tot hy rustig gaan lê.

Later sê sy beswaarlik hoorbaar: “Jy het nie my vraag beantwoord nie.”

“Ek sal nie weggaan nie, Rivkah. Nie van jou af nie en nie van die seuns af nie. Nooit. Ek kan nie sonder julle nie.”

“Selfs al kan jy my nie vertrou nie?” vra sy baie sag.

Hy sug. “Hoe sal ek weet wat HaShem aan my hart kan verander.”

“Marc …”

“Hm?”

“Al sal jy dit miskien nie glo nie, wil ek dit nogtans vir jou sê.”

“Wat is dit?”

“Ek het nooit opgehou om jou lief te hê nie.”

Toe huil hy vir die eerste keer. Hy slaan sy hand oor sy gesig en sy skouers ruk van die geweld daarvan.

Eers huiwer sy, maar toe staan sy op en kom na hom toe. Sy gaan op die mat by sy voete sit en leun haar kop teen sy knieë. Haar donker hare val oor sy skoot, oor Shmu’el en sy trane loop tussen sy geklemde vingers deur en drup daarop. Die hondjie lek sy hand en tjank vraend. Mettertyd bedaar die worstelende gesnik en neem Marc sy hand voor sy gesig weg. Hy begin half werktuiglik haar kop teen sy knieë saggies masseer soos hy altyd gedoen het as sy ontsteld was.

Baie lank sit hulle so. Tot hy uiteindelik sê: “Ek dink aan wat Hosea vir die volk gesê het … miskien is dit omdat HaShem dit vanaand vir ons wil sê.”

“Wat is dit?” vra sy sonder om haar kop op te lig.

“Hy het verskeur en sal ons genees, Hy het geslaan en sal ons verbind.”

“Baruch Atah,” prewel sy.

Daar is nog net gloeiende kole van die vuur oor. En die vertrek het kouer geword, maar hulle kom dit nie agter nie.

“Ons moet gaan slaap, dis verskriklik laat.”

“Kom jy by my slaap?” Hy hoor haar beswaarlik.

“Ja,” sê hy eenvoudig.

Lank na sy teen hom aangekruip aan die slaap geraak het, lê hy wakker en worstel met die gesig van Aviel gebukkend oor sy vrou. Met elke gram krag wat in hom oorgebly het, waak hy daarteen om die toneel verder te laat ontwikkel. Hy luister na haar sagte asemhaling teen sy skouer en hy wonder of hy ooit met haar sal kan liefde maak sonder dat dié beeld tussen hulle kom.

Laat die kinders dit nooit weet nie, bid hy. Nooit, nooit nie. Laat niks wat ons doen of sê hulle dit laat voel nie.

Op ’n oggend teen die einde van Februarie, een van die oggende wat Rivkah nie werk nie en die seuntjies ’n paar uur in die speelskool is, daag Chaim onverwags by die huis op.

“Abba!” roep sy bly uit, “jy was lank nie hier nie.”

Hy haal sy hoed af en soen haar. “Net vorige Shabbat, lief.”

Terwyl sy sy geliefkoosde groen tee maak, sit hy by die toonbank wat die woonkamer van die oopplan-kombuis skei en hulle gesels oor die handel en wandel in die Ou Stad waarvoor hy altyd groot belangstelling het. Ook al bly hy self in Gilo. Maar Rivkah is bewus daarvan dat hy haar fyn dophou. Dit maak haar senuagtig en sy wonder of Marc met hom gepraat het.

Toe hulle met hul teeglase oorkant mekaar by die toonbank sit, neem dit ook nie lank nie voor hy sê: “Verbeel ek my of is jy stiller as gewoonlik van jy uit Haïti terug is? Dis net of ek jou nie meer hoor lag nie.”

Hy kyk haar so reguit aan dat sy sukkel om ’n leuen te vertel. “Miskien is dit jou verbeelding, Abba.”

“En miskien is dit nié, bat Y’hudah …”

“Miskien nie,” gee sy toe.

“Miskien wil jy my vertel.”

Sy bly stil.

“Jy hoef nie as jy nie wil nie.”

Sy sit haar naels ’n rukkie intensief en bekyk. “Ek wil,” sê sy toe sag.

“Ek luister.”

Nog huiwer sy.

En hy wag tot sy sê. “’n Verskriklike ding het met my gebeur in Haïti.”

Hy sê niks, maar hy vou sy hand oor hare wat op die toonbank rus, as hy die trilling daarin voel, verstewig sy greep.

Sy haal diep asem. “Abba, ek was ontrou aan Marc. Ek het in Haïti by ’n ander man geslaap.”

Hy is duidelik geweldig geskok en dit neem ’n paar oomblikke voor hy weer sy ewewig herwin het. “Wil jy my vertel hoe dit gebeur het?”

Sy knik en vertel hom met rukke en stote en baie trane. Ook van Marc se reaksie. Al die tyd luister hy stil.

Toe sy klaar is, kom hy om die toonbank en neem haar in sy arms en hou haar lank vas.

“Watter uitwerking het dit op die seuntjies?” vra hy.

Sy is kalmer nou en hulle gaan in die woonkamer sit. “Ek glo nie hulle het iets agtergekom nie …”

“Dis baie onwaarskynlik. Ek merk Yehoshua is rusteloser as gewoonlik en Natan huil maklik. Hulle is albei erg klouerig, asof hulle bang is julle verdwyn in die niet.”

Sy knik onwillig “Ons is baie versigtig.”

“En Marc?”

“Abba, ek weet nie. Ek weet nie! Hy praat nie daaroor nie, maar ek dink hy kry verskriklik swaar. Daar is niemand met wie hy sal praat nie.”

“Miskien moet ek met hom praat.”

“Asseblief, Abba. Ek kan nie so leef nie.”

“Die ander man, daar is niks meer tussen julle nie?”

Sy kyk op en hy sien hoe donker blou haar oë is: “Abba, daar was nooit regtig iets tussen ons nie, dit was net …”

“Rivki …”

“Abba?”

“Jy begryp wat owerspel in die oë van HaShem is?”

Sy laat haar oë sak en knik.

“Jy besef dat dit in sy oë dieselfde is as toe sy bruid Israel met die goue kalf-episode hoereer het.”

Dié woord laat ’n rilling deur haar trek en sy knik weer.

Hy praat sag met haar, maar hy spaar nie sy woorde nie. “In ons dag is dit nie populêr om van die Almagtige se toorn te praat nie. Mense verkies om aan Hom te dink as ’n liefdevolle Vader. Wat Hy ook is. Maar dit is die konteks van die Ewige, baruch Hu, se heiligheid, dat Hy sonde haat, maar ook sy geregtigheid – en daarmee bedoel ek dat Hy toelaat dat ons ly onder die gevolge wat ons sonde meebring – dat sy liefde en sy genade so kosbaar word.”

Hy haal sy bril af en poets dit ’n paar oomblik lank met sy sakdoek voor hy verder praat. “Die paradoks van hoe HaShem beide regverdig en genadig kan wees was nog altyd ’n tema in Joodse geskrifte. Daar word dikwels verwys na ’n wysgeer wat gesê het: ‘As jy wil hê die wêreld moet bly bestaan kan daar geen absolute geregtigheid wees nie, terwyl as jy absolute geregtigheid wil hê kan die wêreld nie bly bestaan nie.’ Hoereer is ’n verskriklike woord en ek sien dat dit jou ruk, maar huweliksontrou is hoereer, Rivkah. Ek sê dit op so ’n harde manier vir jou omdat ek wil hê jy moet weet hoe die Ewige, baruch Hu, dit sien.”

Sy kyk op. “Abba, vir my om net na Marc se pyn te kyk, is om te weet hoe ek voor HaShem gesondig het. Ek sou enigiets in my vermoë wou doen om dit ongedaan te maak.”

“Daar is niks wat jy kan doen om dit ongedaan te maak nie, my lief. Maar daar is Een wat jou voor die Ewige van Israel kan reinig.”

“Yeshua,” fluister sy.

“Die versoeningsdood van Yeshua HaGo’el in Wie jy glo, het jou vrygekoop. Moenie wat gebeur het ooit ligtelike probeer afmaak nie, want op die lange duur sal HaSatan probeer om jou so daarna te laat kyk. Of om jouself te probeer regverdig. Lieweling, vergeet asseblief nie vir ’n oomblik Kiddushin nie. Die huwelik is ’n verbondsverhouding. Om ’n verbond met iemand te sluit is om jou op die diepste manier moontlik met daardie persoon te verbind. Veral as daardie verbond in die teenwoordigheid van HaShem gesluit is. Wat sê die Ewige self van die huwelik? ‘Ek is vir ewig in die huwelik verbind met my volk Israel. Ek sal daardie gelofte nooit verbreek nie.’ Daarom sien Hy egbreuk as so ’n geweldige sonde.”

“Abba, dit mag valslik vroom klink as ek dit sê, maar ek het in my bitterste oomblikke hierdie afgelope weke meer van die kosbaarheid van die huwelik besef as ooit. Ek het Marc met soveel groter respek leer sien. Ek het hom liefgekry soos nooit tevore nie. Ek sal alles wat ek kan gebruik om weer sy vertroue in my terug te wen.”

Die rabbi se gesig verteder. “Adonai kan ons grootste sonde gebruik om ons nader aan Hom te bring. Baruch Hu u varuch Shemo.” Dit sal nie ’n maklike stryd wees om jou huwelik weer ten volle te herstel nie. Maar jy sal nie alleen wees nie. Hy wat jou geroep het, is getrou.”

“Dankie, Abba!” sê sy en kom na hom toe en soen hom.

Kort daarna storm Yhoshi en Natan die huis binne en vertrap mekaar byna om by hulle geliefde saba uit te kom.

Die dag nadat Chaim met Rivkah gepraat het, bel hy Marc by die universiteit en hulle spreek af om mekaar in ’n nabygeleë stil restaurantjie te ontmoet. Toe hulle teenoor mekaar sit, sê Chaim: “Ek reken jy weet waarom ek dink dis goed dat ons met mekaar gesels.”

“Dankie dat u dit gedoen het, ek het nie die moed gehad nie.”

Die rabbi is skynbaar diep in gedagte. Hy roer lank aan sy koffie waarin daar in elk geval geen suiker is nie, voor hy weer praat: “Ek is verskriklik jammer dat dít moes gebeur, Marc.”

Marc trek sy asem rukkerig in en kyk weg deur die venster. Hy pers sy lippe saam, sy oë wasig rooi. Hy knik, nie by magte om te praat nie.

Chaim kyk af in sy koffie wat hy steeds roer. “Weet jy dat die Halachah eintlik ’n man verplig om van sy vrou te skei as sy egbreuk gepleeg het. Volgens Tora verbreek owerspel die huweliksverbond.”

Marc skud sy kop. “Ek het dit nie geweet nie, maar ek sal dit in elk geval nooit doen nie.”

“Waarom nie?”

Marc kyk vir die eerste keer na sy skoonpa en sug. “Omdat ek haar liefhet. Omdat ek haar altyd sal liefhê. Maar ek … het probleme om haar te vertrou. Om nie te bly dink aan wat gebeur het nie.”

“Ek kan begryp dat jy geweldig geskok is. En die manier waarop jy dit uitgevind het, het ook nie bygedra om dit vir jou makliker te maak nie, het dit?”

Marc skud sy kop woordeloos.

“Mense praat maklik oor vergifnis, Marc, maar van praat na doen, is twee stappe wat ver uitmekaar lê.”

“Waarom kan ek nie vergewe nie? Waarom is dit so moeilik vir my? HaShem het my so oneindig veel in Yeshua vergewe?”

“Weet jy met die goue kalf-insident het die Almagtige, baruch Hu, dit ook nie maklik gevind om sy bruid Israel haar ontrouheid te vergewe nie.”

Marc frons. “Hoe so?”

“Toe B’nei Israel begin dink het Moshe bly te lank op die berg, was dit Aharon, die Kohen HaGadol wat voorgestel het die mense moet goud bring wat hy toe gesmelt het om ’n goue kalf van te maak. En wat doen die bruid van HaShem? Sh’mot 32 sê vir ons hulle het uitgeroep: ‘Hier is ons God wat ons uit Egipte bevry het.’ Dis soos ’n bruid wat direk na haar huwelik met ’n ander man gemeenskap het, is dit nie?”

Marc byt op sy droë lippe.

“Maar wat sê HaShem vir Moshe in die sewende vers? Hy sê: ‘Klim van die berg af, Moshe, want jóú volk wat jý uit Egipte laat wegtrek het, het iets vreesliks gedoen.’ Asof dit Moshe se volk was en nie sy eie nie.”

Marc glimlag flou. “Ja, dis waar.”

“En wat sê Hy verder? ‘Moet my nie probeer keer nie. Ek is toornig op my volk en Ek wil hulle vernietig.’ Klink dit vir jou na vergifnis, of klink dit vir jou of die Ewige baruch Hu, sal verstaan van die verskriklike pyn en verwarring in jou hart? Die teleurstelling, die wanhoop om weer te kan vertrou?”

Marc knik effens.

“Maar, kyk wat gebeur. Moshe hou aan pleit. Hy herinner HaShem aan sy verbond. Hy pleit dat sy toorn moet bedaar en Hy sy volk genadig moet wees. Hy hou aan totdat HaShem afsien van die ramp waarvan Hy gepraat het. Maar toe Moshe onder kom en sien wat B’nei Israel aangerig het, word hy self so kwaad dat hy die twee kliptafels met die ketubah op stukkend gooi. Vandaar die Halachah se idee dat ’n man sy ontrou vrou moet wegstuur – huwelikskontrak gebreek. Maar as Moses sien hoe duisende onder die Leviete se swaard sterf, versag sy hart voor hulle noodkreet en beloof hy om vir hulle by HaShem te gaan intree.”

“Middelaar,” prewel Marc.

“Soos Yeshua ons Go’el,” knik die rabbi. “Maar op die berg verloop dinge nie so maklik nie. Tora laat ons HaShem se ysingwekkende woorde hoor. Ja, Hy sal sy verbond met Abraham hou, maar Hy is nie bereid om saam met hulle op te trek na die beloofde land toe nie. Moshe moet dit maar alleen doen. Maar Moshe gee nie op nie. ‘Onthou tog hierdie nasie is u volk. As U nie self saamgaan nie, moet U ons nie van hier af laat wegtrek nie. Dit is juis deurdat U met ons saamgaan dat ons, ek en u volk, anders is as al die ander volke op die aarde.” Die rabbi sug. “En dan gee die Almagtige baruch Hu, toe. Hy sê min of meer vir Moshe: ‘Laat jou hart nie ontsteld wees nie, Moshe, ten spyte van wat gebeur het, sal my teenwoordigheid met julle saamgaan.’”

“Abba, ek was nooit van plan om weg te gaan nie.”

“Dit weet ek, Marc, maar toe Moshe hoor HaShem sal saamgaan het hy nog ’n versoek gehad: ‘Laat my tog net u heerlikheid sien.’ En wat vra ek jou nou? Laat sy tog net jou heerlikheid sien. Jou liefde, jou vergewing, jou vertroue. Want daarsonder sal nie sy of die seuntjies werklik kan lewe en groei nie.”

Marc se oë skiet vol trane en hy druk met sy vuis teen sy mond om sy selfbeheersing te herwin.

“Dit sal nie maklik wees nie, Marc, ek begryp dit. En dit sal nie oornag gebeur nie. Maar Hy wat Go’el was vir jou en vir my by die Vader, sê vir jou hineini! Hy sal jou nie in die steek laat nie omdat Hy jou pyn ken. Noem Yesha’yahu hom nie ’n Man van smarte wat bekend is met pyn nie?”

Die nag maak hy liefde met Rivkah. Dis nie vir hom maklik nie en die uitbundige oorgawe wat hulle albei altyd geken het, ontbreek. Die skrikbeeld het nie voor sy oë weggegaan nie, en hy weet dat dit vir ’n baie lang tyd nie sal nie, maar haar sagte warm liggaam in sy arms bring ’n onbeskryflike deernis in hom op. Hy verstaan in elke trilling wat hy voel haar vrees en onsekerheid. Sodat hy uiteindelik met sy mond teen haar gesig, baie sag sê: “Chamud, jy moenie bang wees nie, jy moet weer jouself word. Ek het jou lief.”

“Marc,” fluister sy net voor hulle styf teen mekaar aan die slaap raak. “Ek het gereël dat ek nooit ooit weer in dieselfde skof as Aviel sal werk nie.”

Die naam laat hom wakker lê, lank na sy aan die slaap geraak het. Hy veg teen die onthou van die man se lag, sy hand teen haar gesig … “Wees my genadig,” prewel hy in die koue, donker nag, “wees my asseblief genadig.”

Op 15 en 16 Maart word die herboude, historiese Hurvah-sinagoge op Hurvah-plein toegewy. Dit het drie jaar geneem om die gebou met sy 25-meter hoë dom te voltooi. Die sinagoge is gedurende die Onafhanklikheidsoorlog van 1948 deur die Jordaniese leër verwoes. Sedert 1967 is die ruïnes aangedui deur ’n enkele boog wat van die oorspronklike gebou behoue gebly het.

As gevolg van die skare op die plein, bly Rivkah met die kinders tuis. Die sinagoge is in elk geval net langs hulle woonstelgebou en al die bedrywighede is duidelik sigbaar sodat sy met Yhoshi en Natan alles kan dophou. Ook Shlomit met haar twee kleintjies is daar. Ruwth het haar ook by hulle aangesluit. Op 84 is sy ietwat versigtig vir vertrapping tussen die baie mense onder. Marc, Henok, Chaim en Hadassah, Re’uven, Ofer en Shoshana, Bibi en Avital is deel van die jubelende menigte op die plein.

“Ek sou sê dis nogal betekenisvol dié, as ’n mens in gedagte hou die wêreld dring daarop aan dat Israel die Ou Stad moet teruggee aan die Arabiere, onder wie se bewind die Jode nog nooit vryheid van geloof gehad het nie,” merk Henok op.

“Wel, as jy op die Arabiese media moet gaan, het ons op hulle terrein gebou en bedreig ons die Al-Aqsa. Hulle beskou die Ou Stad as besette gebied.”

“Hoe so?”

“Hulle sien in alle geval die Ou Stad as hulle terrein en die Hurvah so na aan die Tempelberg, glo hulle sal Israel se hoop op ’n derde Tempel dalk aanvuur.”

“En ís dit ’n gevaar?”

“Ons mense se kosbaarste droom was nog altyd die verlange na ’n tempel nu? Of die wêreld dit nou wil hoor of nie, die hunkering na ’n herboude tempel is in Judaïsme niks minder sentraal as die begeerte vir vrede en sosiale geregtigheid nie. Maak net ’n siddur oop en jy sal sien wat ek bedoel. Drie maal elke dag, sluit Jode die Amidah-gebed, wat so sentraal is in ons liturgie, af met die woorde: ‘Mag dit u wil wees, O Adonai Eloheinu dat die heilige Tempel herbou sal word, spoedig, en in ons dag.’ Beteken dit dat elke Jood wat dit bid ’n wilde ekstremis is? Die Vilna Gaon – hy was ’n beroemde 18de eeuse rabbi, Chanok” – verduidelik Chaim, “het geprofeteer dat die Hurvah-sinagoge verwoes sou word en weer twee maal herbou, en as die derde herbouing voltooi is, sal die konstruksie van die Derde Tempel begin.”

Henok fluit saggies. “Geen wonder daar is soveel onrus die laaste paar weke nie. Ek hoor die Palestyne het gevra vir ’n ‘Dag van woede’ vandag.”

“Dit gaan woes daar onder by die muur,” sê Re’uven wat net by hulle aangesluit het. “’n Massa polisie en die weermag.”

“Vanoggend se Jerusalem Post sê toegang tot die Kotel is beperk en daar is 3 000 Israeli polisie en -soldate om die geweld in bedwang te hou.”

“Dit sal wel nodig wees as hulle netnou die nuwe Tora-rolle en die mezuzot vir die deurkosyne van die Kotel af op bring hiernatoe.”

“Maar as die Hurvah al in ’48 verwoes is, hoekom het hulle so lank gewag om dit weer op te bou?” wil Henok weet.

“Wel, vir die eerste 19 jaar was die Ou Stad in Jordaniese hande, onthou,” antwoord Re’uven hom. Hulle groepie staan in die beskutting van die ingang na Moshe se winkel, anders sou hulle as gevolg van die rumoer op die plein mekaar nie kon hoor nie. “Na die Sesdaagse-oorlog toe planne vir die herbou van die Hurvah bespreek is, het die destydse burgemeester, Teddy Kolleck, besluit dit sou polities te ’n drastiese stap wees om tóé te neem.”

“Maar nou veroorsaak dit tog ook Arabiese opstande.”

Re’uven haal sy skouers op en Ofer sê: “Ek glo dis ’n profetiese gebeurtenis wat net nogmaals daarop wys dat die koms van Messias naby is.”

“Jy is só reg, my broer. Jammer dat ons mense nog so gesluier is dat hulle die Tanach se voorspellings nie raaksien nie.”

“Wanneer is die sinagoge aanvanklik gebou? Die eerste een bedoel ek?” vra Henok.

“Die eerste een is in 1702 gebou deur die volgelinge van Rabbi Yehuda haHassid van Vilna,” verduidelik Chaim.

“U het dit reeds van binne gesien?”

“Ja, ek was baie bevoorreg om saam met ’n groep ander rabbi’s uitgenooi te word om dit van binne te besigtig. Dis werklik ongelooflik mooi. Teen die stuk gedeeltelik gerestoureerde muur is die geweldige Ark van die verbond, waar die Tora-rolle gehou word,” verduidelik hy ter wille van Henok, “Twee verdiepings hoog …”

“Twee verdiepings!”

“Die rabbi knik. “Dis die wêreld se grootste ark het ons daar gehoor. Albei kante en ook die kopstuk is van kransvormige houtwerk, oorgetrek met goud. Die Bimah, waar die Tora gelees word, is in die middel van die vertrek, volgens dieselfde patroon as die ark met ’n chuppah van goud.”

“Ek verstaan daar is ’n muurskildery van Jerusalem, Betlehem, Tiberias en Hevron in elke hoek,” vra Ofer.

“So is dit. Die grootste een omraam die westelike ingang – ’n voorstelling van Tehilim 137 vers 1: ‘By die riviere van Babel, daar het ons gesit, en ons trane het gevloei as ons aan Sion dink.’ Al is die Hurvah herbou, bly ons verlang na die Heilige Tempel.”

“Selfs ons burgemeester, Nir Birkat, het vanmôre uit Jesaja aangehaal: ‘My huis sal genoem word ’n huis van gebed vir al die nasies.’”

“Tot die politici gryp nou die Tanach aan,” skud Re’uven sy kop.

“Wié ook al wát aangryp,” sê die rabbi, “en ten spyte van die politieke spanning, die dreigemente en die geweldige sekuriteit, bly dit ’n profetiese gesig hier voor ons. Die Joodse volk kon nie afgeskrik word om wat hulle glo, uit te leef nie.”

Daar gaan meteens ’n geweldige gejuig op. Oral dans mense, gebede en lofliedere kan gehoor word. Dit blyk te wees ter wille van die optog wat van die Kotel af aankom met die nuwe Tora-rolle en die mezuzot wat op die ingange geplaas gaan word. Dis of die mense se vreugde geen perke ken nie. Van waar hulle staan, kan hulle die hoofrabyn Yoseph Metzger die Hurvah sien binnegaan.

“Die laaste letter van die gemagtigde Tora-rol sal nou amptelik geskryf word en met groot liefde en respek in die pragtige ark geplaas word. Mag die Ewige van Israel, baruch Hu, almal wat daar sal aanbid, seën en die Hurvah behoed en bewaar van nog ’n vernietiging.” Rabbi Chaim se oë is wasig en hy hou sy vrou se arm styf vas.

Marc kyk op na waar sy seuntjies se gesiggies byna teen die ruit van die venster bokant hulle gedruk is. Agter hulle is Rivkah sigbaar. Hy lig sy hand in ’n groet en sy glimlag verleë.

Twee dae later stap Marc met die seuns van die Kotel af oor die plein. Moshe sit in die flou sonnetjie sy koerant en lees by die stoepkafeetjie oorkant sy winkel. Marc gaan by hom sit terwyl Yhoshi saam met maatjies wat daar rond speel trag om ’n vlieër in die lug te kry. Natan vermaak hom met ’n geduldige hond wat uit een van die stegies aangeloop gekom het.

Uit die aard van die saak gaan die gesprek oor die wyding van die Hurvah vroeër in die week.

“Ek sien die PA noem dit provokasie,” sê Marc.

“Ja, en die wêreldmedia rapporteer die Palestynse verklaring pligsgetrou met geen vermelding van die feit dat die werklike provokasie miskien in die eerste plek die verwoesting van die sinagoge was nie.”

Marc skud sy kop. “Waarom sou mens nou so iets verwag?”

“Ja, waarom sou mens. Maar weet jy Maandagaand laat toe ek uiteindelik wou huis se kant toe staan, loop ek my vas in ’n vyf en sewentigjarige bewoner van die Ou Stad, wat nes ek probeer om deur die menigte heen by sy motor uit te kom. Toe ons so saam stap, merk ek sy oë is vol trane. Ek noem toe wat ’n ongelooflike dag ons beleef het. En hy antwoord dat hy nog onthou hoe sy pa hom as vyfjarige elke Shabbat Ou Stad toe gebring het. Hy onthou hoe hulle dan vir die mincha na die Hurvah-sinagoge gekom het.”

“Werklik!”

“Ja. Hy’t onthou hoe hy teen die waterfontein opgeklim het waar die kohanim altyd hulle hande gewas het. Dan het hy die groot bekers met die twee ore geneem en die koel water daaruit gedrink. Omdat die bekers so groot was, kan hy onthou, moes hy sy kop agteroor buig om die laaste bietjie water te drink. As hy dan so opgekyk het, kon hy die pragtige Hurvah-dom sien en hy onthou hoe die duiwe daar omheen gevlieg het. Hy sê hy het toe regtig geglo dat die sinagoge vir altyd daar sou wees. Maar hy was verkeerd, want in 1948 is dit vernietig. Hy het die trane uit sy oë gevee en gesê: ‘Maar kyk nou, hier is ons in Jerusalem en die Hurvah is herbou en net so ongelooflik mooi soos ek dit onthou. Wie sou nou kon dink so iets is moontlik?’”

“Nou, ek is nog maar ag jaar hier en ek moet sê ek het ook nie gedink dit sal ooit gebeur nie.”

Hulle sit albei ’n rukkie in stilte en kyk na die majestueuse sinagoge, sag gebaai in die flou laatmiddagson en luister na die kinders wat die plein vol speel se skril stemmetjies. Op die banke onder die iepe sit oral vergrysde bejaardes rustig en gesels. Baie van hulle met kieries wat langs die banke staan, selfs ’n paar in rystoele.

“Sien jy ook profesie voor jou oë waar word?”

“Wat?” vra Marc wat vir ’n paar oomblikke in gedagte versonke geraak het.

Moshe swiep wyd met sy arms oor Hurvah-plein. Is dit nie wat Sagaria voorspel het nie?”

“Kan nie nou onthou nie …”

“In Sagaria 8 verseker die ou profeet mos dat HaShem na Sion sal terugkom. Hy sê: ‘So sê Adonai die Almagtige: Daar sal weer bejaarde mans en vrouens, ryp in jare, op die pleine van Jerusalem sit, elkeen met ’n kierie in die hand. Die pleine van die stad sal vol seuns en dogters wees wat daar speel.’”

“Ek sien dit,” sê Marc sag.

“En ek hoop jy onthou ook nog wat daarna geskrywe staan?

Marc skud sy kop. “My kop is ’n sif.”

Moshe kyk hom stip aan asof hy bewus raak dat Marc in pyn is en hy praat sagter: “Marc, Sagaria het verder vir die volk gesê: ‘So sê Adonai die Almagtige: As dit vir die oorblyfsel van hierdie volk vandag onmoontlik lyk, moet dit dan ook vir My onmoontlik lyk?’ Vergeet dit nie!”

“Ek is geneig om dit te doen.”

“Die heropbou van die Hurvah was ’n wonder. Dink jy die oorblyfsel van die volk het ooit geglo dat so iets moontlik is?”

Marc skud sy kop. “Ek in elk geval nie.”

“Maar daar was dié week nog ’n tweede wonder …”

“’n Tweede?”

“Sewe en ’n half jaar gelede is Nava Appelbaum en haar pa, Dr Appelbaum, die aand voor haar troue in die selfmoordbomaanval by Café Hillel in Jaffa-straat vermoor.”

“Ek onthou, ek was net ’n paar maande in Israel, toe.”

“Haar verloofde, Chanan, het daarna hier oorkant by die Yeshivat HaKotel kom studeer in ’n poging om sy verpletterde lewe weer rigting te gee. Elke keer dat ek hom gesien het, is ek oorweldig deur die diepte van sy hartseer en pyn. Gisteraand is hy met Peninah getroud. Toe ek die twee pragtige mense onder die chuppah sien, was dit vir my asof nog ’n Hurvah voor my oë herbou word. Ek het die oorlewingsvermoë van die Joodse volk in hom gesien, ons vermoë om staande te bly in die aangesig van verdelging, die krag van ’n jong man wat ons vyand nie toegelaat het om sý siel of die siel van ons volk te vernietig nie.”

“Dankie dat jy my vertel het,” sê Marc sonder om na sy vriend te kyk. Hy streel die krulkoppie van sy jongste wat teen sy knie kom leun het en byt hard op sy lippe om sy emosies te beteuel.