Читать книгу Tiferet Yisra'el. Die roem van Israel - Marzanne Leroux-Van der Boon - Страница 4

Jerusalem

Donderdag 6 Maart 2008

Vir vroeg Maart is die aand onverwags soel. Ná weke van reën en koue besluit Marc en Rivkah om met die kinders stad toe te gaan en iewers te gaan eet. Yhoshi, wat nie die dubbele stootkarretjie met sy boetie wou deel nie, hardloop voor hulle uit deur die Jaffa-poort en al met die paadjie langs na Jaffastraat. Dis eers toe hulle by die Ben Yehudastraat kom dat hy moeg word en Marc hom op sy nek tel sodat hy bo-oor die mense heen kan sien.

Hierdie Donderdagaand is die laaste dag van die vorige maand. Omdat Shabbat op Vrydagaand met sononder begin, word Rosh hodesh, die viering van die nuwe maand, vanaand, ’n aand vroeër as gewoonlik, gevier. Oral is feestelike byeenkomste, want dié maand is die begin van Purim – die herdenking van die tyd toe koningin Ester se dapper optrede die Jode in die Persiese Ryk van gewisse uitwissing deur die bose Haman gered het. Vir dié vrolike viering trek mense allerhande kostuums aan en bak mekaar poetse. In Ben Yehudastraat heers ’n ontspanne, vrolike atmosfeer onder die skare mense wat die geur van die naderende voorjaar in die lug opgetel en die straat ingevaar het om die begin van die Hebreeuse maand Adar te vier. Oral is mense in die raarste kostuums te siene.

By hul geliefkoosde Café Rimon haal Marc-hulle nog net-net die laaste leë tafeltjie voordat daar ’n ry wagtendes buite begin vorm. Ná die ete stap hulle met die kinders na die roomysstalletjie aan die bopunt van die straat en koop vir albei ’n horinkie. Hulle moet eers op een van die talle bankies langs die straat gaan sit sodat Rivkah kan keer dat Natan homself en die stootwaentjie só bemors dat hulle dadelik sal moet huis toe gaan.

Toe die baba byna dadelik daarná in die stootwaentjie aan die slaap raak, begin hulle drie stadigaan terugstap in die rigting van die Ou Stad. Dis skuins voor nege en al het hy die middag geslaap, is dit duidelik dat Yhoshi, wat steeds weier om in die waentjie te klim, baie moeg begin word.

“Met so baie mense op straat sal die winkels seker tot middernag oopbly?” vra Marc vir Danny, ’n ou vriend, by wie se toeristewinkeltjie in Ben Yehudastraat hulle ’n rukkie vertoef om ’n paar woorde te wissel.

“Ek reken so,” sê Danny sydelings terwyl hy besig is om met ’n toeris ’n prys vir ’n kosbare tallit te beding. Marc blaai ingedagte deur die pragtige talliyot wat daar hang, terwyl Rivkah en Yhoshi hulle verlustig in al die ander mooi dinge in Danny se unieke winkeltjie.

Dan lui Danny en Marc se selfone byna gelyktydig.

“Wat?” vra Rivkah onmiddellik toe sy die verandering in Marc se stemtoon hoor.

Hy druk die selfoon in sy sak en tel Yhoshi vinnig op. “Kom! Dit was Abba. Daar was ’n skietery by ’n yeshiva hier in die stad. Ernstig. Baie gewond. Party waarskynlik dood. Een terroris is doodgeskiet, maar daar is ’n moontlikheid dat ’n tweede op pad middestad toe is.”

Rivkah sê niks. Sy vou vinnig ’n kombersie oor Natan en kom blitsig met die stootwaentjie agter Marc en Yhoshi aan. “Waar?” vra sy toe sy langs hom kom.

“Hy reken dis ’n yeshiva in Mea Shearim.”

“Avinu,” fluister sy geskok, “in ’n yeshiva …?”

Sy probeer nog vinniger loop. Mea Shearim is nie baie ver van waar hulle hul bevind nie.

“Sit Yhosh in die waentjie! Dan kan ons vinniger beweeg!” roep sy uitasem.

Maar toe Marc dit probeer, klou die kind so angstig aan hom vas dat hy die poging laat vaar en met hom in sy arms begin hardloop. Terselfdertyd luister hy instinktief of hy iewers in ’n huis of gebou ’n dringende nuusberig hoor. Ná ’n paar jaar in Israel weet hy dat die Israeli’s byna altyd iewers in hul omgewing ’n radio of TV aan het. Dis ’n wesenlike deel van die lewe in Israel. Party radiostasies raak stil tussen middernag en vyfuur soggens, maar hulle bly nogtans heeltyd op die lug al is daar geen uitsending nie. As daar probleme is, kom die radio’s onmiddellik hard en duidelik aan. Israeli’s bly voortdurend in kontak met mekaar en met die werklikhede van hul omgewing. Letterlik almal in Israel het selfone en dit word nooit afgeskakel nie. Elke Israeli het ook ’n tipiese “Joodse ouma” of iemand anders wat ’n versorgende rol speel: “Eet jou kos. Neem ’n jas, dit kan koud word. Pas op! Is jy oukei?” Ja-nee, daag ’n wrang gedagte by Marc, Jode ís professionele “kwellers”en “omgeërs”, en dit is nodig in hierdie bedreigde landjie. Miskien het dié neiging om altyd besorg te wees oor die mense wat jy liefhet, ná eeue van vervolging … die kruisvaarders, die Inkwisisie, pogroms en die Holocaust … deel van Jood-wees geword. Vanaand is daar ook nêrens gillende sirenes nie; geen polisiemotor met ’n luidspreker wat aankondigings uitbasuin nie. Al wat uit ’n paar strate verder gehoor word, is die ambulanse se geloei.

Chaim het seker van die skietery in die Jerusalem-yeshiva gehoor toe radio- en televisie-uitsendings vroeër vanaand onderbreek is om die skietery aan te kondig, dink Marc. Dis waarom Chaim, wat geweet het hulle is stad toe, hom onmiddellik gebel het. Almal weet as daar enige spesifieke plek is wat “middestad-Jerusalem” genoem kan word en waar honderde potensiële slagoffers byeen is, is dit Ben Yehudastraat – presies waar Marc se gesin hul op die oomblik bevind.

Hoewel daar rondom Marc-hulle geen geluid van luiende selfone opklink of waarskuwings in Hebreeus heen en weer geskree word nie, verdwyn honderde mense oor die hele stad heen binne tien minute soos mis voor die son van die strate af. Rondom hom, Rivkah en die kinders spat mense haastig uiteen, asof hulle so afgerig is, waarskynlik na die naaste huis waar hulle by vriende kan skuil totdat hulle weet wat presies aangaan.

Wanneer die Kriges hul woonplek haal, versorg hulle eers die kinders voordat hulle die televisie aanskakel. Die gebeure van die aand het Yhoshi duidelik geweldig ontstel. Marc moet by hom in sy bedjie in die kinderkamer gaan lê totdat die kind in sy arms aan die slaap raak. Eers wanneer hy seker is sy oudste slaap vas, kom Marc uit die kamer. Klein Natan het makliker gaan slaap, maar hy skrik ook na ’n rukkie wakker en van sy klaende gehuil kan hulle aflei dat die grootmense se angstigheid en die haastige terugkeer uit die middestad ook by hom nie ongemerk verbygegaan het nie.

Dit word halfelf voordat Marc en Rivkah by die televisie uitkom.

Maar toe het die telefoon al vir die soveelste keer gelui. Eers was dit Chaim en Hadassah, Rivkah se ouers, toe Re’uven, haar broer, en daarna Ofer, Marc se oom, wat almal wil seker maak dat hulle veilig tuis is.

“Die aanval was by Mercaz HaRav,” sê Chaim toe hy later weer bel.

“Opsetlik dáár? Dus het die aanvallers nie sommer net die eerste die beste yeshiva geteiken nie …?”

“Dit lyk nie so nie. Almal weet mos dat Mercaz HaRav vir gelowige Sioniste die oudste en belangrikste yeshiva is. ’n Mens kan sê dis die setlaars s’n, maar daar’s studente van oor die hele land,” verduidelik Marc se rabbi-skoonpa.

Ook Mara, Marc se ma, bel uit Suid-Afrika, hoogs ontsteld omdat hulle pas op DStv ’n berig oor die terroristeaanval gehoor het.

“Wat is ’n yeshiva nou weer, Marc?” wil sy weet toe sy gerusgestel is dat hulle in geen onmiddellike gevaar verkeer nie.

“Mense in Suid-Afrika sal dit ’n soort kweekskool noem, Mamma. Maar hier is dit meestal opleidingsplekke vir hoërskoolseuns wat hoofsaaklik op Tora-studie fokus.”

“O ja, nou onthou ek. Maar daar is mos nie net jong seuns nie?”

“Dis reg. Party mans bestudeer die Tora vir die res van hul lewe in ’n yeshiva.”

“Maar oor Sky-nuus hoor ek hulle noem dit ’n settlers-yeshiva,” sê Hannes, Marc se stiefpa, wat op dieselfde telefoonlyn tussenin saampraat. “Wat bedoel hulle daarmee?”

“Dis waar die meeste van die gelowige setlaars – dié wat glo die Bybel sê HaShem het die land vir die Jode gegee – se seuns studeer.”

“Ek sien. Jy reken dus die aanval was spesifiek op setlaars gemik?”

“Ek dink so.”

Toe die telefoon uiteindelik tot bedaring kom, sit Marc en Rivkah voor die televisie en kyk hoe die afgryslike tonele wat in die yeshiva afgespeel het oor en oor vertoon word. Marc het Rivkah se hand in syne en haar vingers sluit krampagtig om syne.

Dit word duidelik dat die terroris by die yeshiva ingebars en wild begin skiet het. ’n Student in een van die slaapsale het die skietery gehoor, sy persoonlike wapen gegryp, tot op die dak van ’n nabygeleë gebou gespring en toe die aanvaller al skietende uit die studiesaal kom, het dié student hom twee maal geskiet. Maar dit kon hom nie keer nie. David Shapira, ’n man wat daar naby woon en wat vroeër aan dié yeshiva studeer het en nou ’n offisier in die valskermtroepe is, het na die toneel gehardloop toe hy die skietery hoor. Dis hý wat die aanvaller doodgeskiet het. Marc weet dat ’n hoë persentasie van die land se bevolking voltyds in die Israeliese verdedigingsmag, die IDF, is of as reserviste optree. Soos hy self ook. Hulle beskik almal oor vuurwapens, hou dit gelaai en wanneer hulle van ’n skietery hoor, sal hulle ná die toneel toe haas, nie wég daarvan soos ’n mens se natuurlike instink is nie.

“Het jy dan nie in een van jou skoolvakansies by dié yeshiva gewerk nie?” vra Marc vir Rivkah.

“Ja, in my voorlaaste jaar. Ek weet presies hoe dit daar lyk, dié dat dit my so ontstel. In daardie studiesaal van die biblioteek is daar letterlik vier en twintig uur van die dag talle studente aan die werk.”

Marc knik. “Ek weet in die IDF is ook baie offisiere wat daar studeer het.”

“Ja, daardie yeshiva se studente is van die mees patriotiese in Israel,” voeg Rivkah by. “Hulle word grootgemaak om die land én sy mense én vir HaShem te dien. Die meeste van Israel se geestelike leiers het by Mercaz HaRav geleer.”

“Hulle is die setlaars wat in 2005 uit Gush Katif in Gasa ontruim is,” sê hy nadenkend.

Sy knik weer. “Ja, en dis ook van Mercaz HaRav af dat Avital Sharansky destyds haar wêreldwye veldtog geloods het om Natan Sharansky en honderdduisende Sowjet-Jode vrygelaat te kry.”

“Dít het ek nie geweet nie.”

“Dit was voor jou tyd.”

“Met so ’n agtergrond is dit dus nie ’n ‘gewone’ terroristeaanval nie?”

“Beslis nie! Gewoonlik maak selfmoordbomplanters almal voor die voet dood en sterf dan self. Maar hierdie aanvaller het duidelik sekere studente gejag en geskiet. Jy’t mos gehoor die TV-aanbieder sê hy het boonop elk van sy slagoffers ’n ekstra kopskoot gegee om seker te maak hulle is dood …” Haar stem breek en sy laat haar gesig in haar hande sak. “Ek kan nie daarna kyk nie.”

“Dis verskriklik!”

Tog bly hulle tot laatnag vasgevang voor die televisie sit. Al meer besonderhede kom in die nagtelike ure aan die lig. Dis die ernstigste terroristeaanval in Jerusalem die afgelope vier jaar. Die afgelope twee jaar het Shin Bet ’n besonder effektiewe verdedigingstelsel ingestel en daarin geslaag om elke Palestynse terroristeaanval in Israel te dwarsboom.

TV-kommentators wys daarop dat daar egter met hierdie episode ’n bres geslaan is in Shin Bet se verdedigingstelsel deur ’n Arabier wat nie “van buite af” ingekom het nie, maar wat ín suidoos-Jerusalem gewoon en Israeliese persoonsdokumente gehad het. Hy het voorheen as ’n busbestuurder by die betrokke yeshiva gewerk. Hy het dus die hele veiligheidstelsel goed geken. Die yeshiva self het ook die reëls oortree, want daar was nie ’n veiligheidswag by die ingang aan diens nie. ’n Paar studente het skote gehoor, maar aanvanklik gedink dit is klappers van ’n partytjie in die omgewing. “Dis immers Purim en daar’s oral vrolikheid aan die gang,” verduidelik een kommentator. Dit blyk dat daar gewoonlik honderde studente in die studiesaal studeer, maar dat daar net tagtig van hulle vir dié Donderdagaand se viering van Rosh hodesh was. Tien persent van hulle het gesterf.

Avrahami Sheinberger, een van die eerste reddingswerkers op die toneel, kom op die televisie in beeld. “Daar was aaklige krete van ‘Help ons! Help ons!’ ” vertel hy. “Liggame het by die ingang na die yeshiva, in verskeie ander vertrekke, en in die biblioteek oor die vloer gestrooi gelê. Die aanvaller het daarin geslaag om ongeveer ses honderd rondtes met sy Kalatsjnikof te vuur terwyl studente oral in die biblioteek en ander vertrekke probeer skuil het. Daar was groot verwarring omdat die polisie eers na ’n tweede en ’n derde gewapende gesoek het. Hulle het ook die enkele terroris se dik ammunisiegordel aanvanklik vir ’n selfmoordbom aangesien,” vertel die kennelik geskokte man.

Op Vrydag 7 Maart, ’n perfekte Jerusalemse voorjaarsdag, word agt van Mercaz HaRav se jong studente oor die lengte en breedte van Israel begrawe. Op TV- en radioberigte bevestig ’n woordvoerder van die polisie dat die aanvaller uit Jabel Mukaber kom, ’n Arabiese buurt in Jerusalem. Die inwoners van dié woonbuurt het Israeliese persoonskaarte wat aan hulle vryheid van beweging in Israel bied. Israel se veiligheidsmagte is al ’n tyd lank daarvan bewus dat die sogenaamde “Familieverenigingprogram” wat die Palestyne van suidoos-Jerusalem toegelaat is om te stig, gebruik word om ook talle aktiewe terroriste Judea, Samaria sowel as Jerusalem ongehinderd te laat binnekom vir toekomstige bedrywighede. Hulle woon tussen Jode, dié Palestyne, wat hul kinders van hul jongste jare af leer om Israeli’s te haat. Hulle doen tussen Jode inkopies; ry saam met Jode op busse; beskik oor geldige werkpermitte. Een Joodse deelnemer aan ’n radioprogram sê bitter: “Hulle bestuur die taxi’s waarin ons ry; hulle sny ons hare; hulle berei vir ons etes in restaurante voor. Hulle is in ’n gunstige posisie om op die regte oomblik toe te slaan.”

Marc en Rivkah lees in persberigte dat verskeie inwoners van Jabel Mukaber bevestig dat hulle die aanvaller as die twintigjarige Abu Dhein ken. Daar is ook koerantfoto’s van die begrafnistent, waaraan groen Hamasvlae wapper, wat buite sy ouers se huis opgerig is.

Later kyk die Kriges ook na ’n omvattende TV-onderhoud wat die gesoute joernalis Ilana Dayan met rabbi Yerachmiel Weiss voer. Ses van sy studente by die yeshiva het in die bloedbad gesterf. Die rabbi antwoord onomwonde op haar indringende vrae oor sy verhouding met HaShem in die aangesig van die dood. Sy stem wissel tussen gesmoorde hartseer en ferm oortuiging wanneer hy oor homself, sy studente en HaShem praat. Dayan se eerste vraag aan die rabbi is watter van die Donderdagaand se gebeure die diepste in sy geheue gegraveer is.

“Ek dink dit was toe ek hulle moes identifiseer. Ek moes die lakens waarmee hulle toegemaak was een vir een oplig. Op party van hulle was ek voorbereid omdat ek geweet het daar kon nie rekenskap van hulle gegee word nie. Maar toe ek onder die eerste bedekking inkyk, was dit Yonadav.” ’n Paar sekondes sukkel hy om sy emosies onder beheer te kry. “Hy was een van my studente van verlede jaar … Dit was ’n ontsettende skok om sý liggaam daar te sien … Ek het bly hoop dat dié wat ek ken en van wie ek geweet het dat hulle vermis word, in die hospitaal sou wees. Maar toe ek die liggame begin uitken, sien ek die een na die ander is my studente! Dit was … moeilik!”

“Het jy gevoel asof jou krag jou verlaat?”

“Nee, nee. Maar ek is diep getref deur ’n gevoel van onbeskryflike verlies …” Hy verduidelik hoe hulle besluit het om die oorlewende studente te laat huis toe gaan vir Shabbat sodat hulle saam met hul ouers kon huil en dan weer vernuwe kon terugkeer.

“U dink dis goed om te huil?” vra Dayan.

Die rabbi bly ’n rukkie stil voordat hy antwoord: “Om te huil is ’n gesonde noodsaaklikheid van die lewe. Iemand wat nie huil nie, kan nie voel nie. Hoe is dit moontlik om ses studente te verloor,” sy stem breek weer, “en nie te huil nie? Ek het vir die oorlewende studente gesê ek sal saam met hulle huil; dit was nie eens nodig om vir hulle te sê dis in orde om te huil nie. Hulle het dit instinktief geweet.”

“Wat is die moeilikste vraag wat hulle jou gevra het?”

Die rabbi dink ’n oomblik na. “Hulle wou weet wát presies gebeur het en hoé dit gebeur het. Dit was intens belangrik vir hulle om al die besonderhede te hoor. Toe het ek met hulle gaan sit om met hulle te praat oor wat gebeur het. Daar was baie verwarring, en pyn … Die verlies van lewe is die verlies van geloof.”

“Dis ’n baie betekenisvolle sin daardie, Rabbi. Ek wil dit graag saam met jou probeer verstaan. As ons daar ’n deurbraak kan maak – en ek is nie seker ons sal kan nie – dan het ons iets geleer. Wat jy nou net gesê het – ‘die verlies van ’n lewe is die verlies van geloof’ – laat my dink aan wat jy by die roudiens hier in Jerusalem gesê het voordat die oorledenes in hul tuisdorpe begrawe is. Daar op die terrein voor die yeshiva met duisende studente en oudstudente wat luister, en met die agt liggame in talliyot gehul voor jou, was dit kompleet asof jy self êrens anders was. Asof jy in ’n totaal private diskussie gewikkel was met die Heilige, baruch Hu. Is ek reg?”

“Ja. Ja en nee. Ek was nie op ’n heeltemal ander plek nie, maar ek was op die plek van daardie komplekse vraag: Hoekom?” Sy stem breek. “Hoekom het U my verlaat?”

“Is so ’n vraag dan toelaatbaar, Rabbi?”

“Dis noodsaaklik! Ek was op die plek tussen daardie vraag en die seker wete dat alles waar en reg is.”

“Verduidelik daardie kompleksiteit vir my, Rabbi. Vir my het dit geklink asof u HaShem aanspreek toe u praat oor die ‘groot vreugde’ wat Hy vir Hom toegeëien het deur daardie vroom jong Torastudente tot Homself te neem …”

“Nee, nee. Ek wás inderdaad bly dat hulle by Hom is. Ek sal dit probeer verduidelik in ’n taal wat … ’n buitestander kan verstaan. Stop my as ek nie duidelik is nie.”

“Ek sal. Baie van ons joernaliste het die afgelope twee dae gevoel asof ons van buite af binnetoe kyk en nie regtig verstaan wat aangaan nie. Ek sal veral graag wil verstaan waarom u so sterk standpunt ingeneem het teenoor HaShem – en dit skaars ’n paar minute nadat u vir die ouers gesê het: ‘HaShem gee en HaShem neem.’ Hoe gaan dié twee dinge saam?”

“Hulle móét saamgaan. Om te vra, om uit te roep, om te huil kom nie van ’n plek waar ’n mens jou losgemaak en afstand geneem het van die gebeure nie. Dis eerder soos ’n kind wat vir sy ma vra: ‘Waarom gaan jy nou van my af weg?’ Ek het vir HaShem gesê: ‘Kyk, u Tora sê Adar is die maand van vreugde – en ek soek daardie vreugde wat U my beloof het.”

“Maar dit het soos ironie geklink toe u gesê het: ‘Kyk watter vreugde het U vir U toegeëien.’”

“Nee, nie ironie nie, maar ’n baie diepe waarheid wat diep in geloof gegrond is. Hierdie jong lewens wat so aan Hom toegewy was, hét groot vreugde in die hemel veroorsaak.”

“Daar is seker op hierdie oomblik studente wat na ons luister en wat ’n geweldige geloofskrisis ervaar?” por Dayan hom.

“Vir seker! En as dit nié die geval is nie, is daar iewers iets verkeerd. Hulle moenie van gedagte wees nie: ‘Ek is gelowig, daarom verdien ek dit nie.’ Hulle het alreeds na my toe gekom met dié soort vrae. Die mees basiese vraag – en ek weet nie hoe dit moontlik is om dit nié te vra nie – is hoe dit kon gebeur het dat die studente doodgemaak is terwyl hulle die Tora bestudeer het. Nou ja, ek wil nie hê hulle moet ooit die gedagte hê dat mense wat gelowig is nooit sal seerkry nie …”

Toe rabbi Weiss verder in die onderhoud vertel dat hy ’n halfuur voor die aanvang van Shabbat van ’n begrafnis af by sy huis gekom het, vra Dayan hom: “Watter soort Shabbat was dit vir u?”

Die rabbi dink ’n paar oomblikke na. “Ons wysgere leer: ‘Shabbat hi mi-lizók’ – op Shabbat huil ons nie. Ons probeer om op Shabbat weg te draai van ons pyn en smart. Dit mag gekunsteld klink, maar dit is in werklikheid baie diep en maak ’n mens sterker. Ons vergeet nie wat gebeur het nie, maar daar is ’n soort … instemming om dit te aanvaar …”

“Instemming wáártoe, rabbi Weiss? Wat is daar om mee in te stem? Met die verlies van agt lewens? Met die sinloosheid van die lewe? Waarmee kan ’n mens saamstem?”

“Met die feit dat drie honderd studente nog lewe. Met die feit dat die volk van Israel sal oorleef. Ons kan saamstem oor die hoop van om te lewe, oor die geloof van om te lewe, oor die krag van om te lewe …”

“Verskoon my dat ek jou in die rede val, Rabbi, maar ek probeer regtig verstaan. Is daar enigiets in hierdie ‘instemming’ wat die belangrikheid van die lewens wat kortgesny is, minder maak?”

“Jy het my gevra waaroor ek nog op hierdie Shabbat gelukkig kan wees en ek sê dat ek gelukkig is met wat léwe beteken, met die glimlag van my kleinkinders, met die feit dat die lewe voortgaan. As jy my vra of die feit dat ek instem met wat HaShem verorden, die waarde van hulle wat gesterf het minder maak, dan sê ek: Nee, net die teenoorgestelde. Dit mag wees dat hulle uitverkies is om ’n soort brandoffer vir die hele volk te wees, maar sou ék enigsins so iets kon wéét? Al dié hemelse geheimenisse is totaal bo ons verstand, dit lê in ’n ander sfeer. Ons wysgere het dit op ’n aanskoulike manier gestel: Die sleutels tot lewe en dood is in die hande van HaShem, ons het geen beheer daaroor nie.”

“Het jy in die loop van hierdie Shabbat vrae aan jouself gestel wat jy nooit vantevore gevra het nie?”

Daar kom ’n pynlike trek om die rabbi se mond. “Ja, ek het die vrae gevra wat ek al ’n tyd lank nie meer gevra het nie. Ons lewe lank worstel ons met hierdie vrae oor Goddelike regverdigheid en oor boosheid …”

Ten slotte wil die joernalis weet of die rabbi al begin het om sy studente te mis. Sy gesig verwring van pyn en hy kan beswaarlik die woorde uitkry. “Vir seker.”

“En sou u geloof u darem in dié opsig kon help?”

Sy stem is dadelik weer sterk. “Dít is ’n totaal ander saak. Geloof is my verhouding met HaShem, en die verskriklike verlies wat ons gely het, is iets anders. Lewe begin met die Een wat lewe gee, en daaraan is geen einde nie. Met die dood word ons vrygemaak van die las van die fisieke liggaam en ons lewe gaan op ’n ander plek voort … Vanuit die mens se oogpunt is die dood die ergste van alle dinge wat kan gebeur. Ons hele lewe is daaraan gewy om die dood te voorkom. In werklikheid lewe ons nie vanuit die positiewe aspekte van lewe nie, maar net om van die dood af weg te hardloop. Maar ons weet daar is ’n plek waar die lewe werklik positief is en dat dít is waarheen ons op pad is.”

Ná die onderhoud met die rabbi word daar in ’n volgende besprekingsprogram weer eens op die Donderdagaand se verskriklike gebeure teruggekyk. Die programleier verduidelik dat die aanvaller skynbaar die dood van die aartsterroris Mughniyeh, wat in Februarie in Damaskus doodgeskiet is, wou wreek. ’n Berig van Hisbollah se televisiestasie, Al-Manar, word aangehaal, waarvolgens ’n groep wat hulself “die Galilese Vryheidsbataljon – die Martelare van Imad Mughniyeh” noem, verantwoordelikheid aanvaar vir die jong aanvaller se daad. Hul leuse het al ’n bekende Moslemslagspreuk geword: “Ons sal wen omdat, terwyl julle die lewe liefhet, ons die dood liefhet.”

“Daar kan seker nie sprekender kommentaar as dít wees op die verskil tussen Islam en Judaïsme nie,” sug Marc tussen die gepraat deur.

Rivkah skud net haar kop in sprakelose ellende.

Die ankerman verstrek ook nuwe inligting wat aan die lig gekom het. Toe die twintigjarige aanvaller, Alaa Abu Dhein, die Donderdagaand kwart voor nege met ’n groot TV-boks in sy arms by die yeshiva opdaag, het van die studente net grappenderwys gevra wat hy met ’n televisie by die yeshiva kom maak, maar niks vermoed nie en hom ook nie toegang geweier nie. Dis uit dié houer dat hy die outomatiese wapen gehaal en die biblioteek binnegegaan het waar tagtig studente aan die studeer was terwyl hulle gewag het om die begin van die Adar te vier.

Toe die aanvaller op dié studente losbrand, het pandemonium losgebars. Terwyl hy rondte op rondte in die biblioteek afgevuur het, het skreeuende studente in alle rigtings gespat. Party het deur die vensters gespring om aan die dodelike koeëls te ontkom. Party het op die vloer geval en net daar bly lê terwyl hulle nog hul teksboeke en gebedsjaals vasgeklou het.

Later kom Yehuda Meshi-Zahav, hoof van ZAKA, in beeld. Met afgewende oë en ’n byna onhoorbare stem vertel hy wat hy waargeneem het toe hy ná die aanval die biblioteek binnegegaan het: “Die hele gebou het soos ’n slagveld gelyk. Die vloer was besmeer met bloed … Omdat die studente besig was om te studeer toe die aanval plaasgevind het, het daar oral in die saal ook bebloede heilige boeke en talliyot verstrooi gelê.”

Verskeie ander mense word ook by die program betrek. Een van hulle is rav Lazer Brody wat die verhaal vertel van die Etiopiese student Doron Mahareta (26), een van die agt wat in Mercaz HaRav gesterf het.

“Gisteraand was ek op shiva-besoek by Doron se gesin,” vertel hy, duidelik ontroer. “Daar was Jode van elke soort bymekaar, van Etiopiese tot Poolse Chassidim. Mans het enigiets van veelkleurige gebreide tot wit Yerushalmi-kippot gedra; van jeans en sandale tot lang swart gewade. Jammer dat dit vir ’n martelaar van Doron se statuur nodig was om geloofsgenote só te verenig. Een van die rabbi’s van Mercaz HaRav het vir my ’n feitlik ongelooflike storie vertel – van Doron Mahareta se toegewydheid om die Tora te leer. Dis ’n storie wat meeding met die Talmoed se verhaal van Hillel wat byna doodgevries het op die dak van Shmaya se yeshiva soos ons in die Yoma-traktaat 35b lees.

“Die rabbi het vertel dat Doron graag die Tora aan die Mercaz HaRav wou studeer omdat dit een van die beste yeshivot in Israel is. Maar omdat hy in Etiopië ’n redelik gebrekkige vroeë skoolopleiding ontvang het, het hy ’n goeie Talmoedagtergrond kortgekom. Dit het hom egter nie ontmoedig nie. ‘As julle my dan nie die Tora wil laat leer nie, sal julle my die skottelgoed in die kombuis laat was?’ het Doron aan die yeshiva-leiers gevra. Hulle het ingestem en ’n jaar en ’n half lank het hy daar in die kombuis gewerk. Maar elke vrye oomblik het hy in die studiesaal deurgebring. Hy het altyd rondgevra waarmee die yeshiva-studente besig was, en dan het hy die meeste van die tyd snags en op Shabbat met sy kop in die Gemara gesit om te leer wat hulle geleer het.

“Op ’n dag vra dié ‘skottelgoedwasser’ toe vir die rosh yeshiva om hom te toets. Dié man het hoflik geglimlag en probeer om op ’n mooi manier van hom ontslae te raak, maar Doron het geweier om pad te gee en die yeshiva-hoof feitlik in ’n Torabespreking ingedwing. Nou ja, die volgende dag was hy nie meer ’n skottelgoedwasser nie, maar ’n volwaardige yeshiva-student.

“Wanneer hy oor naweke huis toe gegaan het na sy familie in Ashdod, het hy ook die ganse Shabbat óf in die Melitzer-shul óf in die naburige Gerrer-shtiebel deurgebring, waar hy die Halachah en die hoofkommentare bestudeer het. Drie weke gelede het hy toe dié studies suksesvol voltooi. Doron het in sy tere ses en twintig jaar bereik waarby ander nie in agt en tagtig jaar uit kon kom nie.”

Dan kyk rav Lazer reg in die kamera en sê: “As u volgende keer u Talmoed toemaak om TV te kyk, dink aan Doron. Die volgende keer dat u seun nie sy Tora-huiswerk wil doen nie, vertel hom van die prys wat ’n Tzaddik soos Hillel en Doron Mahareta betaal het vir kennis van die Tora …”

Die TV-program kom tot ’n einde met Hillel Fendel wat vertel hoe hy die Vrydagoggend ná die vorige aand se aanval in ’n bus verby die yeshiva waar die aanval was, gery het.

“Elke môre haal ek bus no.35 werk toe. Dis ’n klein entjie en gewoonlik neem die rit nie langer as twaalf minute nie. Die derde halte nadat ek by die Machane Yehuda-shuk opklim, is direk voor die yeshiva Mercaz HaRav. Ek het ongemaklik gevoel, ek was nie seker wat ek sou sien as ons daar verbyry nie. Toe ek rondkyk, sien ek doodsberigte wat oral langs die straat opgeplak is, en die hele ingang na die yeshiva was vol blomme. Toe ons by dié bushalte kom, het die bestuurder stilgehou, die bus afgeskakel en uit sy plek agter die stuurwiel opgestaan. Daar was trane in sy oë toe hy vir ons passasiers vertel dat een van die seuns wat daar doodgeskiet is, ’n broerskind van hom was. Hy het gevra of ons sal omgee as hy ’n paar woorde sê oor sy nefie en die ander seuns wat daar gesterf het. Toe hy koppe oral in die bus sien knik, het hy in ’n trotse stem vertel dat sy nefie ’n jong seun was wat altyd op die uitkyk was vir waar hy iemand in nood kon help. Hy was lief om te leer en het ure aan die ingewikkeldhede van die Gemara bestee. Hy was opgewonde oor die feit dat hy oor ’n paar jaar by die IDF sou aansluit, en wou uiteindelik betrokke raak by opleiding vir minderbevoorregtes.

“Terwyl hy praat,” vertel die ooggetuie Fendal verder, “het ek gemerk dat die bejaarde vrou langs my in die bus huil. Toe ek my sakdoek vir haar aanbied, het sy vertel dat sy ook iemand wat sy geken het in die bloedbad verloor het. Haar bure se seun was een van die jongmense wat daar vermoor is. Terwyl sy my hand styf vashou, het sy opgestaan en gevra of sy ook ’n paar woorde ter herinnering aan haar buurseun kon sê. Sy het hom beskryf as ’n jong man wat bruisend van lewenslus was. Elke Vrydag het hy vir haar kom kuier met ’n bos blomme vir Shabbat en ’n gedagte uit die Tora wat hy gedurende die week by die yeshiva geleer het. Hierdie Shabbat was daar nie blomme in haar huis nie.”

’n Ruk nadat Marc die TV-stel afgeskakel het, sit hulle stil daar. Eindelik draai Rivkah haar na Marc en hy neem haar in sy arms. Toe huil sy vir die eerste keer, lank en sidderend.