Читать книгу Papież i prezydent - Paul Kengor - Страница 12

Prolog. 13 maja 1981: Moskwa zadaje cios

1 Rozmiary tłumu szacuje się generalnie na od dziesięciu do trzydziestu tysięcy.

2 Lech Wałęsa, wywiad z Orianą Fallaci, 7 marca 1981, cyt. za: Brian Crozier, The Rise and Fall of the Soviet Empire (Rocklin, CA: Forum, 1999), s. 358.

3 Oto dwa przypadki, kiedy Reagan zacytował te słowa Wałęsy: Reagan, „Remarks at the Centennial Meeting of the Supreme Council of the Knights of Columbus”, Hartford, Connecticut, 3 sierpnia 1982; i Reagan, „Address Before a Joint Session of the Irish National Parliament”, 4 czerwca 1984.

4 Artykuł w radzieckim czasopiśmie literackim „Polimja”, marzec 1981. Przeł. Alex Alexiev, The Kremlin and the Pope, „The Rand Paper Series” (The Rand Corporation, Santa Monica, CA), kwiecień 1983, s. 13.

5 Zob. Paul Kengor, Ronald Reagan i obalenie komunizmu, przeł. Barbara Gadomska, AFM Plus Group, Warszawa 2007.

6 Człowiekiem, który zadał cios, był Mehmet Ali Agca. Jako swoich wspólników wymienił Todora Ajwazowa, Siergieja Antonowa, Omera Bagci, Musę Serdara Çelebiego, Bekira Çelenka, Orala Çelika i Zeliu Wasiliewa. Na ten temat zob. Claire Sterling, Zamach, Oficyna Wydawnicza „Symbol”, Kraków 1991, s. 179–180. W książce wykorzystałem materiały z wnikliwego dochodzenia Sterling, a także m.in. ze znakomitej pracy włoskiego sędziego Ilario Martellego, który pod koniec 1984 roku przedłożył niezwykły 1243-stronicowy raport, wskazujący na udział tych wszystkich ludzi (trzech Bułgarów i pięciu Turków) w spisku na życie Jana Pawła II.

7 Sterling, Zamach, s. 182–184; i raport sędziego Martellego, zatytułowany Ordinanza di rinvio a giudizio (Orzeczenie w sprawie aktu oskarżenia i procesu), 26 października 1984 (dalej: raport sędziego Martellego).

8 Według niektórych źródeł był to 9-milimetrowy browning, według innych — 9-milimetrowy walther.

9 Raport sędziego Martellego.

10 Thomas J. Craughwell, St. Peter’s Bones, Image Books, Nowy Jork 2013, s. 11.

11 Według niektórych relacji Çelik oddał trzeci strzał, który trafił papieża. Z większości relacji wynika, że pierwszy strzał padł około godziny 17.13. Jeśli chodzi o najbardziej znane opisy przebiegu zamachu, zob. Tad Szulc, Papież Jan Paweł II. Biografia, przeł. Zofia Uhrynowska-Hanasz i Michał Wroczyński, Prima, Warszawa 1999, s. 343; Carl Benstein i Marco Politi, Jego Świątobliwość Jan Paweł II i nieznana historia naszych czasów, przeł. Stanisław Głąbiński, Amber, Warszawa 1997, s. 236–237.

12 Nie wiem, czy inni autorzy powiązali bezpośrednio Fatimę z godziną 5.13. Zauważyłem tę zbieżność sam, ale z pewnością nie jestem pierwszy. Niektórzy poddawali godzinę 5.17, a nawet 5.19. Następnego dnia „New York Times” podał godzinę 5.19 po południu (zob. Henry Tanner, Pope Is Shot In Car In Vatican Square… 2 Bullets Hit Pontiff, „New York Times”, 14 maja 1981). Kardynał Stanisław Dziwisz w swojej książce Świadectwo (TBA, Warszawa 2007) również napisał, że była godzina 17.19 (s. 117), podobnie jak Andrew Apostoli, Fatima. Orędzie na dzisiejsze czasy (przeł. Zbigniew Kasprzyk, eSPe, Kraków 2012, s. 249) i kardynał Tarcisio Bertone, Ostatnia wizjonerka z Fatimy (przeł. Barbara Piotrowska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008, s. 203). Natomiast George Weigel w swojej miarodajnej biografii Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II (Wydawnictwo Znak, Kraków 2012) podał godzinę 17.13 (zob. s. 522), podobnie jak John O’Sullivan, Prezydent, papież, premier. Oni zmienili świat (przeł. Piotr Amsterdamski, AMF Plus Group, Warszawa 2007, s. 71); O’Sullivan oparł swoją książkę na relacjach naocznych świadków i miarodajnych biografiach.

13 Relacje na temat roli zakonnicy różnią się. Wszystkie stwierdzają zgodnie, że pierwsza schwyciła Agcę, ale według niektórych trzymała go dostatecznie długo, aby inni mogli go obezwładnić, a według innych obezwładniła go sama, przewracając na ziemię. Można nawet spotkać się z wersją, że złapała Agcę za ramię, kiedy strzelał, i zmieniła tor kuli w wystarczającym stopniu, aby ocalić Ojcu Świętemu życie, lecz ja uważam ją za apokryficzną. W książce Vicars of Christ: Popes, Power, and Politics In the Modern World (Crossroad, Nowy Jork 1998) Michael P. Riccards napisał: „Zakonnica z Bergamo, siostra Letycja, przeszkodziła zawodowemu zabójcy, łapiąc go za rękaw, i w ten sposób prawdopodobnie ocaliła życie Janowi Pawłowi” (s. 287). W The Book of Assassins: A Biographical Dictionary from Ancient Times to the Present (Wiley, Nowy Jork 2012) George Fetherling napisał: „Agca rzucił pistolet i zamierzał uciec, lecz został powalony na ziemię i obezwładniony przez Suor [siostrę] Letycję, rosłą i krzepką zakonnicę. Letycja krzyknęła: „Dlaczego pan to zrobił? ”. Na to Agca odparł: „To nie ja, to nie ja”. Agca został zatrzymany aż do przybycia policji”. Jak wynika z tych relacji, budowa fizyczna siostry Letycji też była opisywana różnie. Fetherling nazwał ją „rosłą i krzepką”. Inne źródła, takie jak Claire Sterling, opisywały ją jako „tęgawą, niskiego wzrostu zakonnicę”. Sterling, Zamach, s. 8.

14 Sterling, Zamach, s. 8, 253.

15 Tanner, Pope Is Shot in Car in Vatican Square…

16 Cyt. za: Tanner, Pope Is Shot in Car in Vatican Square…

17 Dziwisz, Świadectwo, s. 120.

18 Zob. na przykład O’Sullivan, Prezydent, papież, premier; Weigel, Świadek nadziei; George Weigel, Kres i początek. Papież Jan Paweł II — zwycięstwo wolności, ostatnie lata dziedzictwo (przeł. Michał Romanek, Wydawnictwo Znak, Kraków 2012); Robert Conquest, „The Historical Failings of CNN” [w:] Arnold Beichman (red.), CNN’s Cold War Documentary (Hoover Institution Press, Stanford, CA 2000); Richard V. Allen, „Pope John Paul II, Ronald Reagan, and the Collapse of Communism: An Historic Confluence” [w:] Douglas E. Streusand, Norman A. Bailey i Francis H. Marlo (red.), The Grand Strategy That Won the Cold War: Architecture of Triumph (Lexington Books, Lanham, MD 2016); Carl Bernstein, The Holy Alliance, „Time”, 24 lutego 1992; Bernstein i Politi, Jego Świątobliwość.

19 Allen, „Pope John Paul II, Ronald Reagan, and the Collapse of Communism: An Historic Confluence”; Richard V. Allen, wywiad w filmie dokumentalnym PBS pt. Liberating a Continent: John Paul II and the Fall of Communism (2016); O’Sullivan, Prezydent, papież, premier, s. 94–95.