Читать книгу The Sephardim-Slavonic language contact in Bosnia. The last period (1918-1941) / Sefardyjsko-słowiań - Piotr Żurek - Страница 4

Wstęp

„Istnieje jeden fenomen – najwyrazistsza legitymacja sefardyjskiego plemienia – która nosi w sobie ślady całego splotu wydarzeń z przeszłości i teraźniejszości Żydów sefardyjskich, zwierciadło ich mentalności i charakteru. To jest ich język...”

Kalmi Baruh

Problematyka kontaktu językowego należy do najciekawszych i najmniej zbadanych zagadnień językoznawstwa historyczno-porównawczego. Języki słowiańskie na przestrzeni wieków wchodziły w kontakt z wieloma innymi językami. Jednak najmniej przebadane jest zjawisko słowiańsko-żydowskiego kontaktu językowego.

Od przeszło 1000 lat społeczność żydowska zamieszkuje tereny słowiańskie. Żydzi aszkenazyjscy, posługujący się językiem jidysz, głównie zamieszkiwali Słowiańszczyznę zachodnią i wschodnią, natomiast posługujący się językiem żydowsko-hiszpańskim Sefardyjczycy – jedynie obszar Słowiańszczyzny południowej.

Miejscem najpełniejszego słowiańsko-żydowskiego kontaktu językowego były ziemie polskie. W związku z tym w języku polskim powstała największa liczba publikacji na ten temat. Można wręcz powiedzieć, że słowiańsko-żydowski kontakt językowy jest przede wszystkim domeną językoznawstwa polskiego. Do najciekawszych prac należy tutaj zaliczyć publikacje Mojżesza Altbauera1. Wysoko cenione są również w tej dziedzinie prace Marii Brzeziny2 oraz Ewy Geller3.

Przedmiotem niniejszej publikacji jest zjawisko sefardyjsko-słowiańskiego kontaktu językowego w Bośni. Swoją uwagę skupiłem na przedstawieniu najważniejszych aspektów tego zagadnienia. W swojej pracy wzorowałem się przede wszystkim na dorobku polskiego językoznawstwa w badaniach nad aszkenazyjsko-słowiańskim kontaktem językowym oraz na źródłach zagranicznych. Szczególną wartość mają tutaj, pisane w okresie międzywojennym, publikacje bośniacko-sefardyjskiego lingwisty i badacza języka żydowsko-hiszpańskiego Kalmi Baruha4. Do nowszych prac należy zaliczyć artykuły Edwarda Stankiewicza5, Augusta Kovačeca6, książkę Muhameda Nezirovicia7 oraz niepublikowaną pracę magisterską Alice Pšorn-Knezović8. Bałkańskim elementom w języku żydowsko-hiszpańskim dużo uwagi poświęcił również Mark Gabiński9.

Ponieważ sytuacja językowa w Bośni zawsze była i nadal jest skomplikowana, w przykładach używałem form z uniwersalnych ponadnarodowościowych, słowiańskich dialektów Bośni, nazywanych potocznie bosanski govor. Aby nie urazić trzech słowiańskich narodów zamieszkujących tę prowincję, wprowadziłem synonim tej nazwy: język słowiańsko-bośniacki.

W okresie gromadnego życia Sefardyjczyków w Bośni, tj. od XVI wieku do roku 1941, słowiańskie języki Bośni przechodziły różne metamorfozy. Odbijało się to również na sefardyjsko-słowiańskim kontakcie językowym, który wraz z tymi przeobrażeniami podlegał różnym zmianom. W swojej książce zajmuję się ostatnią fazą tego zjawiska, które miało miejsce bezpośrednio przed erą Holokaustu, tj. w latach 1918–1941. W związku z tym swoje rozważania oparłem w większości na języku tekstów pisanych. Za podstawowy materiał w badaniach nad językiem żydowsko-hiszpańskim Bośni posłużyły mi teksty literackie i rękopisy prac językoznawczych Izaaka Papo10. Natomiast do analizy sefardyjsko-słowiańskiego socjolektu wykorzystałem teksty opowiadań Izaaka Samokovliji11.

1 M. Altbauer, O błędach ortograficznych i gramatycznych w zdaniach polskich Żydów przemyskich, „Język Polski” XIV, 1929, s. 105–110, 139–146; idem, Wzajemne wpływy polsko-żydowskie w dziedzinie językowej, wybór i oprac. M. Brzezina, Kraków 2002.

2 M. Brzezina, Polszczyzna Żydów, Warszawa–Kraków 1986; eadem, Polszczyzna Żydów jako derywat socjolingwistyczny i stylistyczny oraz stylizacja żydowska, „Prace Językoznawcze” 1997, z. 118, s. 7–20.

3 E. Geller, Jidysz, język Żydów polskich, Warszawa 1994.

4 K. Baruh, Eseji i članci, Sarajevo 1952; idem, Jevrejskošpanjolski jezik u Bosni, w: Časopis „Radio – Sarajevo Treći Program” 1976, 15, s. 281–312.

5 E. Stankiewicz, Balkanski i slovenski elementi u judeo-španskom jeziku Jugoslovije, „Jevrejski Almanah” 1965–1966 (Beograd), s. 84–91.

6 A. Kovačec, Les Sefardim en Yugoslavie et leur langue, „Studia Romanica et Anglica Zagrabiensia” 1968, nr 25–26, s. 161–177.

7 M. Nezirović, Jevrejsko-španjolska književnost, Sarajevo 1992.

8 A. Pšorn-Knezović, Fonetika i fonologija židovsko-španjskog govora u Sarajevu, Sarajevo 1986 (praca magisterska).

9 M. Gabinski, Sefardski jazyk, Kiszinev 1992.

10 I. Papo, Turcizmi u govornom jevrejsko-španskom jeziku sarajevskih Sefarada, Sarajevo (rękopis); idem, Hebraizmi u govoru sarajevskih Sefarada, Sarajevo 1981 (rękopis); I. Papo, R. Ovidija, G. Camhy, C. Nikoďdski, Cuentos sobre los Sefardies de Sarajevo. Priče o sarajevskim Sefardima, Split 1994.

11 I. Samokovlija, Nosač Samuel, Sarajevo 1981; idem, Od proljeća do proljeća, Sarajevo 1989.