Читать книгу Wojna w Wietnamie 1941–1975 - Robert D. Schulzinger - Страница 6

Wojna w Wietnamie nie daje nam o sobie zapomnieć. Poczynając od kontrowersji z 1988 i 1992 roku, związanych z poborem Dana Quayle’a i Billa Clintona do wojska, a skończywszy na emocjach wywołanych przez film Forrest Gump w 1994 roku i zjadliwe przyjęcie In Retrospect: The Tragedy and Lessons of Vietnam, apologii wojny wietnamskiej Roberta McNamary z 1995 roku, wspomnienia o wojnie w Wietnamie nadal dzielą i smucą Amerykanów. Konflikt ten wywołał tak wielkie poruszenie, że minęło dwadzieścia lat, zanim w 1995 roku Stany Zjednoczone i Wietnam w pełni wznowiły stosunki dyplomatyczne, wskutek czego spory o Wietnam osłabły, choć nie ustały. W istocie utrzymujące się animozje, żale, wątpliwości i rozgoryczenie z czasów wojny w Wietnamie mogą zaniknąć dopiero wtedy, gdy ostatni urzędnik publiczny zaangażowany w ustalanie polityki wobec Wietnamu oraz wszyscy weterani wojny wietnamskiej i antywojenni manifestanci zejdą ze sceny. Dla amerykańskiej polityki, dyplomacji, kultury, wartości i gospodarki w latach sześćdziesiątych XX wieku wojna w Wietnamie była takim samym przełomem jak wojna secesyjna w latach sześćdziesiątych XIX wieku i wielki kryzys w latach trzydziestych XX stulecia.

Udział Stanów Zjednoczonych w wojnie w Wietnamie wynikał z ignorancji oraz przesadnego optymizmu – i wzrastał, mimo że oficjele zaczęli wątpić w ostateczny sukces. Następstwami konfliktu były utrata wiary we własne siły i podział społeczeństwa. Do 1965 roku wojna zdominowała sprawy zagraniczne i stała się katalizatorem wielkich niepokojów społecznych w kraju. Po wojnie w Wietnamie zaszły zmiany w amerykańskiej polityce, dyplomacji i wojsku, życiu gospodarczym i kulturze.

W Azji Południowo-Wschodniej wojna miała podobnie dalekosiężne skutki. Na pewien czas – do upadku Związku Radzieckiego – zmieniła geopolityczną równowagę sił w regionie. Triumf Wietnamu Północnego i Narodowego Frontu Wyzwolenia wiosną 1975 roku wydawał się wówczas punktem kulminacyjnym kilkudziesięcioletniej walki wietnamskiego nacjonalizmu z obcymi mocarstwami. Doprowadziło to jednak do zubożenia Wietnamu, powstania morderczego reżimu Czerwonych Khmerów w Kambodży i masowej emigracji setek tysięcy uchodźców na łodziach, wskutek czego po wojnie Azja Południowo-Wschodnia stała się sceną tragedii.

Wojna spustoszyła Wietnam, obnażyła ograniczenia amerykańskiej potęgi militarnej, zmieniła rolę Stanów Zjednoczonych w Azji i zdruzgotała konsensus w sprawie amerykańskiej polityki zagranicznej po drugiej wojnie światowej. Do 1968 roku militarny pat niemal uniemożliwiał rządowi amerykańskiemu prowadzenie skutecznej polityki zagranicznej. Różnice zdań w kwestii Wietnamu doprowadziły do tarć w łonie największych partii politycznych (zwłaszcza demokratów), zerwania zamorskich sojuszy, przeobrażenia armii amerykańskiej, utraty wiarygodności przez urzędników publicznych i największych protestów przeciwko polityce rządu w XX wieku. Podejrzliwość wobec urzędników wynikająca z wojny w Wietnamie wzmocniła wszechobecną nieufność do władz i poczucie, że wiele najbardziej rozbudowanych instytucji społeczeństwa amerykańskiego (wojsko, gabinet prezydenta, uniwersytety, biznes, związki zawodowe, niektóre grupy religijne, środki masowego przekazu) są skorumpowane, aroganckie i obojętne. Okazjonalna odraza, cynizm i rozpacz dużych grup Amerykanów, rozmyślających nad niekończącą się i nieudaną wojną, podkopały zaufanie opinii publicznej i pewność siebie.

W ciągu dwudziestu lat od momentu zakończenia wojny w Wietnamie upłynęło wystarczająco dużo czasu i ukazało się mnóstwo materiałów archiwalnych, co umożliwiło przeprowadzenie nowych badań historycznych. Niniejsza książka – Czas wojny – jest pierwszym z dwóch tomów, w których badam wojnę w Wietnamie i jej spuściznę, obejmującym wydarzenia od XIX wieku do końca wojny w 1975 roku. Drugi tom – Czas pokoju – wyjaśni wpływ wojny na współczesną politykę i gospodarkę oraz życie kulturalne i społeczne Ameryki i Wietnamu.

Czas wojny jest rezultatem prac nad umieszczeniem wojny wietnamskiej w szerszym ujęciu historii najnowszej i polityki międzynarodowej, które rozpocząłem ponad piętnaście lat temu. Wcześniej zajmowałem się historią relacji międzynarodowych Stanów Zjednoczonych w XX wieku. Chociaż badam tę kwestię szczegółowo, omawiając dyplomację wojenną i podejmowanie decyzji na najwyższym szczeblu, wykraczam poza te ramy, aby zbadać wpływ wojny na życie zwykłych Amerykanów i Wietnamczyków. Książka zawiera szczegółowe omówienie amerykańskiej polityki wewnętrznej, roli Kongresu, ruchów popierających konflikt i antywojennych oraz sposobu, w jaki toczono wojnę. Usiłowałem uwzględnić dostępne od niedawna, niepublikowane materiały z archiwów w Stanach Zjednoczonych, Europie i Kanadzie. Dzięki nieznanym szerzej zapiskom wielu prominentnych kongresmanów o wiele lepiej zrozumiałem politykę wewnętrzną w okresie wojny wietnamskiej. Niniejsza książka opiera się również na możliwie najbardziej dogłębnej lekturze obszernej literatury na temat Wietnamu. Pod tym względem Czas wojny ma w zamierzeniu służyć jako kompendium wiedzy na temat obecnego stanu badań nad wojną w Wietnamie.

Kiedy prace nad omawianym projektem posuwały się do przodu, zimna wojna dobiegła końca. To dramatyczne i w dużej mierze niespodziewane polityczne trzęsienie ziemi wymagało ponownej oceny wojny wietnamskiej. Uczestnicy i historycy tego konfliktu od dawna uważają go za szczytowy moment polityki powstrzymywania, ponieważ zawsze chodziło o coś innego niż o wydarzenia, które następowały w tamtym rejonie lub nawet w pozostałej części Azji Południowo-Wschodniej. Przytaczając słowa Johna Kennetha Galbraitha, wypowiedziane do prezydenta Lyndona B. Johnsona w lipcu 1965 roku: „Wietnam nie ma wielkiego znaczenia. Gdyby zaprowadzono w nim komunizm po drugiej wojnie światowej, bylibyśmy teraz równie silni i nigdy byśmy o nim nie myśleli”1.

Z perspektywy zakończenia zimnej wojny staram się odpowiedzieć na pewne pytania, które są z tym związane. Dlaczego decydenci polityczni uważali, że Wietnam jest ważny? Dlaczego trwali w tym przekonaniu nawet po uzmysłowieniu sobie, że Wietnam był nieistotny sam w sobie? Jaki wpływ na przebieg zimnej wojny wywarło coraz większe zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w Wietnamie? Przedłużyło ją, przyśpieszyło jej koniec czy nie miało większego znaczenia?

W Stanach Zjednoczonych konflikt wietnamski zmienił poglądy wielu osób na temat wartości i trwania zimnej wojny, która dla większości ludzi była zbyt długa, podobnie jak wydarzenia w Wietnamie. Wojna w Wietnamie, będąca rezultatem polityki powstrzymywania także zimnej wojny, przyśpieszyła również ich koniec. Czas jest ważnym motywem niniejszej książki. To, jak mierzyli go decydenci i zwykli ludzie, z jaką cierpliwością lub niecierpliwością czekali na rezultaty swoich wysiłków, miało wpływ na zachowanie Amerykanów i Wietnamczyków w czasie wojny.

* * *

Niniejsza książka nie powstałaby bez hojnego wsparcia wielu instytucji i osób. W 1981 roku Narodowy Fundusz Humanistyki (National Endowment for the Humanities) wsparł letnie seminarium, które poprowadziłem – The War in Vietnam and its Legacy. Ponadto bezpośrednio wspierał badania nad niniejszą książką, przyznając grant podróżny (travel to collections grant) i letnie stypendium w 1991 roku. W latach 1988–1995 Fundacja Lyndona B. Johnsona i Gerald R. Ford Library Trust hojnie przyznawały granty podróżne, aby umożliwić wykorzystanie materiałów w bibliotekach Johnsona i Forda. Dziękuję również za granty podróżne, które otrzymałem od Carl Albert Center for Congressional Research na Uniwersytecie Oklahomy w 1991 roku i Ball Brothers Foundation na badania w Lilly Library Uniwersytetu Indiany w 1992 roku. Rada do spraw Badań i Pracy Twórczej na Uniwersytecie Kolorado zaliczyła mnie w poczet kadry naukowej, dzięki czemu mogłem w pełni poświęcić się badaniom w ramach pracy nad książką w roku akademickim 1991/1992. Dwaj asystenci badawczy, Andrew DeRoche i Gerald Ronning, którzy wyszukiwali źródła i transkrybowali moje nagrania magnetofonowe, otrzymali wsparcie od Wydziału Historycznego i Charlesa R. Middletona, dziekana College of Arts and Sciences na Uniwersytecie Kolorado. Patricia Murphy, asystentka do spraw rękopisów na Wydziale Historycznym, pomogła przygotować ostateczną wersję do publikacji.

Historycy nie mogą wykonywać swojej pracy bez archiwów i archiwistów. Bardzo doceniam pomoc, jakiej udzielili mi strażnicy dokumentów na każdym etapie moich podróży badawczych. Archiwiści mają powody do dumy z materiału, który przechowują, i chcą się nim dzielić. Biblioteki prezydenckie są klejnotami Narodowej Administracji Archiwów i Rejestrów, a chlubą tamtejszych archiwów są wysoce wykwalifikowani, zawodowi archiwiści, gotowi dzielić się skarbami ze swoich zbiorów z badaczami. Jestem szczególnie wdzięczny za pomoc Reginie Greenwell, Lindzie Hansen i Davidowi Humphreyowi z Biblioteki Lyndona B. Johnsona oraz Karen Holzhausen z Biblioteki Geralda R. Forda. Pracę w różnych archiwach ułatwiły mi również wskazówki udzielone przez przyjaciół i kolegów. T. Christopher Jespersen i Kent Sieg bardzo hojnie dzielili się swoją ogromną wiedzą na temat dostępności materiałów archiwalnych dotyczących wojny w Wietnamie.

Przez lata badałem teorie, na których opiera się niniejsza książka, na różnych kursach, seminariach i wykładach. W miarę upływu lat uczestnicy mojego letniego seminarium Narodowego Funduszu Humanistyki pomogli mi dopracować moje koncepcje. Byli wśród nich John Hellmann, Frank Burdick, Milton Katz i Marianna Sullivan, którzy niezwykle hojnie dzielili się ze mną swoimi pomysłami. Setki studentów uczęszczających na moje zajęcia licencjackie na temat wojny w Wietnamie i jej spuścizny na Uniwersytecie Kolorado inspirowały mnie swoimi pytaniami i komentarzami. Liczni weterani i wietnamscy uchodźcy komentujący moje zajęcia również podzielili się wieloma spostrzeżeniami. Bardzo doceniam wkład Tommy’ego Le Vana, Russella McGodwina i Petera Steinhauera. Przedstawiłem fragmenty niniejszej książki na wykładach na Uniwersytecie w Alfred, Broward Community College, Uniwersytecie Stanowym Kolorado, Bibliotece Geralda R. Forda, Instytucie Azji Wschodniej Uniwersytetu Harvarda, Uniwersytecie w Tel Awiwie-Jafie, Uniwersytecie Kalifornijskim w Santa Barbara, Uniwersytecie Kolorado i Uniwersytecie w Denver. Doceniam również komentarze krytyków, zwłaszcza Williama Beckera i Maartena Perebooma, na temat odczytów dotyczących wojny wietnamskiej wygłoszonych na zebraniach stowarzyszeń zawodowych.

Rękopis dużo zyskał dzięki słowom zachęty ze strony wielu osób. Mój przyjaciel Leonard Dinnerstein namówił mnie do napisania tej książki, której zarysy nabrały kształtu dzięki jego mądrym radom. Nancy Lane, moja redaktorka w Oxford University Press, podchodziła do tego projektu z niesłabnącym entuzjazmem. Każdy, kto z nią pracował, docenia jej wielką wiedzę na temat historii i znakomitą ocenę książek. Fredrik Logevall, Kent Seig i Thomas Zeiler, eksperci w dziedzinie relacji międzynarodowych Stanów Zjednoczonych w ostatnich latach oraz historiografii i źródeł do wojny w Wietnamie, przeczytali robocze wersje rozdziałów i zaproponowali wiele znakomitych poprawek. Moi przyjaciele Diane Kunz i Michael Schaller przeczytali każde słowo i regularnie rozmawiali ze mną na temat korekt. Pomogli mi głośno myśleć o tym, jaką książką powinien być Czas wojny. Stała się ona o wiele lepszą pracą dzięki ich znakomitym sugestiom na temat tego, co powinno zostać wycięte, co dodane, a co wyjaśnione, i jak należy zorganizować spójny opis obszernego tematu.

Moja rodzina daje mi siłę. Żona Marie rozumie radość, jaką czerpię z badań i pisania. Siedmioletnia córka Elizabeth sprawia mi przyjemność samą swoją obecnością. Jest to pierwsza książka, jaką ukończyłem, kiedy osiągnęła wystarczający wiek, aby powiedzieć, co myśli o tym, czym się zajmuję. Mam nadzieję, że kiedy ją przeczyta, znajdzie odpowiedź na pytanie, które zadaje, odkąd skończyła cztery lata: „Czemu tato zawsze mówi o tym Namie?”.

R.D.S.

Boulder, Kolorado

maj 1996 roku

1 John Kenneth Galbraith do prezydenta Lyndona B. Johnsona, 22 lipca 1965 roku, FRUS, 1964–1968, t. 3, s. 221.