Читать книгу Struktury militarne NATO 1949-2013 - Stanisław Zarychta - Страница 5

Szanowny Czytelniku, przekazuję w Twoje ręce drugą książkę o Pakcie Północnoatlantyckim, zatytułowaną „Struktury militarne NATO 1949-2013”. Jest to opracowanie w pełni autonomiczne, o innej tematyce, ale jakże bliskie pierwszej publikacji, którą poświęciłem doktrynom i strategiom, bezpośrednio wpływającym na kształt struktur systemu dowodzenia i rozwój sił oraz na integrację i działanie połączonych sił zbrojnych NATO. Książkę tę traktuję, jako drugą część mojego opracowania o NATO.

Celem pierwszej publikacji było przedstawienie ewolucji doktryn i strategii Paktu Północnoatlantyckiego od momentu ich powstania do chwili obecnej, natomiast drugiej publikacji przedstawienie ewolucji struktur militarnych NATO na wszystkich Teatrach Wojny od początku utworzenia, aż do 2013 roku. Reasumując publikacje te wzajemnie się uzupełniają, a zawarta w nich treść pozwoli Czytelnikowi lepiej zrozumieć meandry funkcjonowania NATO. Dla wnikliwych analityków będą one tworzyć jedną całość, gdyż dotyczą tej samej organizacji i tego samego okresu jej funkcjonowania.

Pisząc tę książkę, stawiałem sobie za cel całościowe odtworzenie, w sposób chronologiczny, wszystkich struktur w okresie „zimnej wojny”, po rozpadzie świata dwubiegunowego w latach 90., aż po czasy dzisiejsze. Ukazałem ciągłość i zmiany, jakie zachodziły w strukturach dowodzenia na poszczególnych Teatrach Wojny, które zmieniały się w zależności od prowadzonej polityki, obowiązujących doktryn i strategii, ambicji członków Paktu i postawionych zadań przed Sojuszem, a także doktryn i strategii działania strony przeciwnej oraz uzbrojenia, które zamierzał wykorzystać na przyszłym polu walki.

Analizując dostępne materiały dotyczące struktur NATO nie znalazłem publikacji, które kompleksowo pokazywałyby struktury od momentu powstania NATO, aż po dzień dzisiejszy. Oczywiście jest dużo artykułów, poradników, vademeców, które opisują struktury charakterystyczne dla danego okresu, lecz bez wnikania w przyczyny ich tworzenia.

Chciałbym zaznaczyć, że od samego początku budowa struktur systemu dowodzenia i struktur sił była rezultatem kompromisu wszystkich państw należących do Paktu. Wspólne siły zbrojne tworzone były wg określonych zasad. Pierwsza zasada wiązała wspólne siły zbrojne Paktu z jej najwyższym organem politycznym – Radą NATO, a jednocześnie z jej wyspecjalizowanymi organami wojskowymi, upoważnionymi do wydawania dyrektyw. Druga zasada mówiła, że siły zbrojne będą w całości podporządkowane jednemu naczelnemu dowódcy. Natomiast zasada trzecia postulowała utworzenie centralnego organu dowodzenia dla całości sił zbrojnych NATO. Wdrażając je utworzono system dowodzenia najpierw w Europie, a następnie na Atlantyku. W Europie utworzono zintegrowany system dowodzenia, w którego sztabach czołowe stanowiska objęli generałowie i wyżsi oficerowie ze wszystkich państw członkowskich, według ustalonego klucza. Wszystkie zintegrowane dowództwa i sztaby (od szczebla korpusu wojsk lądowych, armii lotnictwa taktycznego i związku taktycznego sił morskich wzwyż) zorganizowano na wzór dowództw i sztabów armii amerykańskich. Opracowano jednolite instrukcje zintegrowanej pracy dowództw i sztabów oraz zakresy obowiązków. Pod względem zadań i struktury organizacyjnej powstały dwa rodzaje zintegrowanych dowództw i sztabów: Joint Headquarters – odpowiedzialne za koordynowanie operacji zgrupowań utworzonych z różnych rodzajów sił zbrojnych i składających się z oficerów poszczególnych sił oraz Uniservice Headquarters, składające się z oficerów jednego rodzaju sił zbrojnych (np. sztaby grup armii). Członkowie Paktu, zgodnie z zawartymi umowami, delegowali swoje wydzielone kontyngenty sił zbrojnych do dyspozycji zintegrowanych dowództw.

Tak więc, struktura dowodzenia NATO tworzyła mechanizm, który umożliwiał władzom wojskowym Sojuszu dowodzenie i kierowanie siłami. Zintegrowana struktura wojskowa, składała się z systemu dowództw, sztabów oraz kontyngentów wojskowych wydzielonych przez poszczególne państwa członkowskie do struktur NATO. Miała ona charakter hierarchiczny, w której najważniejszą rolę spełniały Naczelne Dowództwa trzech Stref Strategicznych.

System dowodzenia, utworzony w czasach „zimnej wojny”, opierał się na geograficznym podziale zadań. Obszar traktatowy podzielono na trzy Teatry Wojny (TW) (Atlantycki, Europejski i Kanału La Manche), które podzielono na Teatry Działań Wojennych (TDW). Za każdy Teatr Działań Wojennych odpowiadało odpowiednie dowództwo. Uważano, że podział TW na TDW z przydzielonymi dowództwami, prowadzącymi własne planowanie i posiadającymi własnych dowódców, umożliwi utworzenie wielkich zgrupowań sił strategicznych. Na każdym TDW znajdowało się główne zgrupowanie sił, broń jądrowa i jej środki przenoszenia, a także ważne pod względem ekonomicznym i politycznym rejony, których zajęcie mogło wpływać na przebieg wojny. Działania wojenne były planowane na określonych kierunkach strategicznych, które zawierały kilka powiązanych ze sobą kierunków operacyjnych.

Rewolucyjne zmiany struktur NATO rozpoczęły się po zakończeniu „zimnej wojny”. Wraz z jej zakończeniem funkcjonował pogląd, że istniejące struktury są zbyt rozbudowane do potrzeb nowych uwarunkowań polityczno-militarnych oraz wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa. W latach 90. przeprowadzono dwie restrukturyzacje struktur dowództw i sił, redukując znacznie siły zbrojne oraz zmniejszając liczbę dowództw dwukrotnie (w 1999 roku) w porównaniu do lat 80., czyli czasów „zimnej wojny”. Podczas trzeciej reorganizacji struktur dowodzenia, przeprowadzonej w 2003 roku, zmieniono całkowicie filozofię tych struktur. Niezwykle ważnym elementem tej reorganizacji była koncepcja oparcia dowodzenia Sojuszu na kryteriach funkcjonalności, nie zaś jak do tej pory, na podziale geograficznym. Umożliwiło to zmniejszenie liczby dowództw do 11 oraz doprowadziło do fundamentalnej zmiany zadań militarnych, adekwatnych do nowych uwarunkowań bezpieczeństwa.

Szanowny Czytelniku, wszystkie przedstawione wydarzenia, zmiany i zawiłości starałem się w sposób jasny i zwięzły wyjaśnić w mojej książce, składającej się z ośmiu rozdziałów.

W rozdziale pierwszym – przedstawiono ogólną charakterystykę pojęcia bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa zbiorowego, narodowego i międzynarodowego oraz środowiska bezpieczeństwa. Scharakteryzowano system bezpieczeństwa Europy w XIX i XX wieku oraz poddano analizie środowisko międzynarodowe, w jakim funkcjonowało NATO. Przeanalizowano inicjatywy podejmowane przez przeciwstawne bloki militarne (NATO i Układ Warszawski), w celu utrzymania pokoju.

W rozdziale drugim – scharakteryzowano sojusze i koalicje oraz chronologicznie opisano tworzone sojusze i koalicje od czasów antycznych do czasów współczesnych. Utrudnieniem dogłębnej analizy tworzonych sojuszy były zawiłości prowadzonej polityki zagranicznej poszczególnych państw oraz dynamiczny rozwój wydarzeń międzynarodowych. Ważną częścią tego rozdziału są opisy sojuszy i koalicji tworzonych w XVIII i XIX wieku, które znalazły swoje odbicie w I wojnie światowej.

W rozdziale trzecim – przedstawiono historyczną fazę tworzenia poszczególnych struktur systemu dowodzenia w okresie „zimnej wojny”, oddzielnie dla Europejskiej i Atlantyckiej Strefy Strategicznej oraz Strefy Kanału La Manche. Poddano analizie cztery koncepcje strategiczne Sojuszu oraz dokumenty wykonawcze, których treść wpływała na tworzenie poszczególnych struktur wojskowych. Ponadto scharakteryzowano porozumienia i umowy dotyczące statusu sił zbrojnych, przedstawicieli narodowych i personelu międzynarodowego oraz statusu międzynarodowych głównych kwater wojskowych. Przedstawiono ideę organizacji szczebla dowodzenia w NATO, scharakteryzowano plany strategiczne użycia broni nuklearnej przeciwko ZSRR i środki jej przenoszenia.

Rozdział czwarty – napisano i wyodrębniono specjalnie, aby przedstawić stan ostateczny struktur NATO pod koniec „zimnej wojny”, który posłuży Czytelnikowi, jako płaszczyzna odniesienia do analizy i obserwacji zmian zachodzących w następnych dekadach. Przedstawiono struktury cywilno-wojskowe NATO, wyspecjalizowane agencje na Europejskim i Atlantyckim Teatrze Wojny oraz w Strefie Kanału La Manche. Scharakteryzowano Połączone Siły Interwencyjne NATO, System Obrony Powietrznej NATO (NADGE), Powietrzny System Wczesnego Ostrzegania i Naprowadzania (AWACS), Dowództwo Obrony Północnoamerykańskiej Przestrzeni Powietrznej Kosmicznej (NORAD) oraz wojskowe systemy alarmowe NATO.

W rozdziale piątym – przedstawiono zmiany struktur militarnych sojuszu po rozpadzie świata dwubiegunowego. Scharakteryzowano trzy koncepcje strategiczne i ich wpływ na transformację NATO (transformację struktur i agencji), dyrektywy Komitetu Wojskowego, programy i inicjatywy NATO oraz instytucje podległe poszczególnym dowództwom. Rozdział ten jest istotny, gdyż właśnie w nim ukazano główne kierunki i priorytety transformacji Sojuszu i jego sił zbrojnych, których efektem są manewrowe, stałe, interoperacyjne siły zdolne do działań w pełnym spektrum konfliktów, zarówno na, jak i poza obszarem traktatowym.

W rozdziale szóstym – dokonano oceny obecnego potencjału militarnego i zdolności Sojuszu oraz opisano etapy planowania obronnego NATO. Proces planowania ukazano jako element zabezpieczenia pożądanych zasobów obronnych sił i powiązanych z nimi militarnych i pozamilitarnych zdolności Paktu w perspektywie średnio- i długookresowej.

W rozdziale siódmym – scharakteryzowano zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego oraz organizacje mające największy wpływ na kształtowanie bezpieczeństwa, ich współdziałanie oraz prowadzone misje. Przedstawiono współdziałanie NATO z takimi podmiotami międzynaro- dowymi, jak: ONZ, UE i OBWE w zwalczaniu zagrożeń bezpieczeństwa.

W rozdziale ósmym – scharakteryzowano podejmowane przez NATO inicjatywy w obszarze rozwoju i zwiększania zdolności operacyjnych sił, Lizbońskiej Koncepcji Strategicznej, Monachijskiej Konferencji Bezpieczeństwa, szczytu szefów państw i rządów NATO w Chicago. Przedstawiono ponadto założenia Inicjatywy „Smart Defence” oraz Inicjatywy „Sił Połączonych” (Connected Forces Initiative). Przedstawiono również istniejące kontrowersje i problemy wewnętrzne oraz elementy krytyczne mające wpływ na skuteczność funkcjonowania Sojuszu.

Natomiast w zakończeniu dokonano oceny kryteriów wprowadzania przez Sojusz kolejnych modyfikacji systemu dowodzenia i struktur militarnych, począwszy od geograficznego podziału zadań w latach 1951-2003, aż do kryterium funkcjonalnego, obowiązującego po roku 2003. Przedstawiono także wiarygodną prognozę zadań Sojuszu w przyszłości.

W załącznikach zawarto między innymi trzy umowy, określające status sił zbrojnych państw członkowskich Sojuszu, narodowych przedstawicieli i personelu międzynarodowego oraz statusu międzynarodowych głównych kwater wojskowych. Chociaż umowy te nie określają ani struktur, ani funkcji NATO, jako systemu zbiorowej obrony, to stwarzały podstawowe warunki do ich rozwoju na terytoriach państw sojuszniczych i, w tym właśnie rozumieniu, mają one podstawowe znaczenie dla Sojuszu.

Drogi Czytelniku, mam nadzieję, że niniejsze opracowanie przyczyni się do lepszego zrozumienia faz rozwoju struktur militarnych Sojuszu w poszczególnych okresach historycznych i w wydzielonych strefach strategicznych, na obszarach których były tworzone.

Chociaż NATO jest Sojuszem o wykształconej, mocno rozbudowanej strukturze wewnętrznej, to mam nadzieję, że w sposób zrozumiały przedstawiłem w książce fazy transformacji, wynikające ze zmian środowiska bezpieczeństwa.

Stanisław ZARYCHTA