Читать книгу Struktury militarne NATO 1949-2013 - Stanisław Zarychta - Страница 8

Przez sześćdziesiąt lat, mimo zachodzących zmian (politycznych, ekonomicznych, gospodarczych, militarnych, technologicznych), postępującego procesu rozszerzania Sojuszu, jak również pojawiających się nowych wyzwań środowiska bezpieczeństwa, NATO zachowało swój obronny charakter. Przez ten okres Pakt Północnoatlantycki skutecznie realizował postawione zadania i był gwarantem bezpieczeństwa dla państw członkowskich w Europie. Oczywiście, permanentnie zmuszany był do ciągłej modyfikacji swojej strategii oraz reorganizacji swoich sił i struktur systemu dowodzenia, aby móc efektywnie przeciwstawiać się nowym wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa. Do końca lat 80., czyli do końca „zimnej wojny”, Sojusz budował swój potencjał i zdolności przeciwko jednemu zagrożeniu, jakim były siły zbrojne Układu Warszawskiego.

Zmiany polityczno-militarne zachodzące na początku lat 90. zmusiły NATO do zmiany postrzegania bezpieczeństwa europejskiego oraz zmian filozofii działania. Efektem nowego podejścia była przeprowadzona gruntownie transformacja w takich dziedzinach jak: strategia, struktury systemu dowodzenia i sił, zasady współpracy z państwami postkomunistycznymi, zaangażowanie się i współuczestniczenie w rozwiązywaniu i zapobieganiu międzynarodowym konfliktom zbrojnym.

Kryzys jugosłowiański sprawił, że NATO po raz pierwszy zaangażowało się w operacje poza swoim obszarem traktatowym, a interwencja w Bośni i Hercegowinie była punktem zwrotnym dla Sojuszu. Zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ (nr 816 z 31 marca 1993 roku) 12 kwietnia 1993 roku lotnictwo NATO rozpoczęło patrolowanie utworzonej strefy zakazu lotów nad Bośnią, a 28 lutego 1994 roku doszło do pierwszego użycia siły w historii Sojuszu, gdy 4 serbskie samoloty bojowe zostały zestrzelone przez myśliwce NATO w utworzonej strefie zakazu lotów nad Bośnią. Dodatkowo w marcu 1999 roku lotnictwo NATO rozpoczęło bombardowanie celów w byłej Jugosławii w związku z odmową przez rząd tego kraju pokojowego uregulowania problemu Kosowa. Były to pierwsze w historii NATO ataki na inne państwo.

Zdobyte doświadczenia pokazały, że przyszłe misje Sojuszu będą prowadzone poza terytorium państw członkowskich, a przyjęty kierunek transformacji sojuszniczych sił zbrojnych wskazywał na zamiar wychodzenia NATO poza obszar euroatlantycki, w celu obrony swoich interesów, gdy zaistnieje taka potrzeba.

Z perspektywy minionych lat wynika, że dzięki swoim zdolnościom, strukturze systemu dowodzenia, strukturze sił, a także posiadanemu potencjałowi NATO sprostało większości wyzwań i nadal pozostaje głównym filarem bezpieczeństwa w Europie.

Przełom wieków pokazał, że tradycyjne wojny i konflikty, w które zaangażowane były milionowe armie, i dla których zawiązywano wielkie koalicje – minęły bezpowrotnie. Nie oznacza to oczywiście, że konflikty zbrojne przestały być zagrożeniem dla ludzkości. Dzisiejsze konflikty mają różnorodny charakter i podłoże. Do najczęściej wymienianych przyczyn należą przede wszystkim różnice religijne, etniczne i kulturowe, a także wspomniane sprzeczności interesów politycznych i gospodarczych.

Współcześnie istotą zmian w środowisku bezpieczeństwa jest przesunięcie punktu ciężkości z zagrożeń klasycznych, głównie agresji zbrojnej, na zagrożenia asymetryczne, których źródłem stają się trudne do zidentyfikowania podmioty pozapaństwowe. Obecnie głównym niebezpieczeństwem są zagrożenia kryzysowe, które dotyczą zarówno bezpieczeństwa struktur państwa, jego infrastruktury krytycznej, jak i społeczeństwa.

Do głównych zagrożeń bezpieczeństwa dla państw członkowskich Sojusz zaliczył: terroryzm, przestępczość zorganizowaną, proliferację broni masowego rażenia, cyberterroryzm, piractwo morskie, państwa „upadłe”, nielegalną migrację, zagrożenia ekologiczne, energetyczne, ekonomiczne i informacyjne.

Ze względu na zmiany środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego na przełomie lat 90. XX wieku i pierwszej dekady XXI wieku, a także związaną z tym ewolucją zagrożeń, coraz większe znaczenie zaczęto przywiązywać do bezpieczeństwa militarnego i pozamilitarnego. Priorytet bezpieczeństwa militarnego, mimo zmieniającej się sytuacji międzynarodowej, pozostał nadal niezachwiany. Jednakże problematyki bezpieczeństwa w wymiarze sojuszniczym nie można ograniczać jedynie do wymiaru militarnego, gdyż jest ona znacznie obszerniejsza.

Zasadniczym celem NATO jest utrzymanie pokoju i stabilności w regionie euroatlantyckim oraz zapewnienie bezpieczeństwa swym członkom. NATO, którego głównym zadaniem, w myśl art. 5, jest odstraszanie i obrona członków na wypadek agresji zbrojnej, zadeklarowało szerokie podejście do problematyki bezpieczeństwa. W celu ochrony pokoju, bezpieczeństwa i stabilności Sojusz zadeklarował realizację określonych priorytetów, takich jak: utrzymanie jedności transatlantyckiej; utrzymanie potencjału militarnego Sojuszu; zapobieganie konfliktom i zarządzanie kryzysowe; otwartość na nowych członków oraz na partnerstwo, współpracę i dialog z innymi państwami. Przyjęto nowe formy współpracy i kierunki działań związane z zapobieganiem konfliktom, zarządzaniem kryzysowym oraz kontrolą zbrojeń. NATO samo w sobie przeszło proces radykalnych zmian, aby sprostać nowym wyzwaniom bezpieczeństwa w i poza Obszarem Traktatowym.

Zasadniczą częścią procesu transformacji była i jest restrukturyzacja sił zbrojnych państw członkowskich, budowa nowych zdolności bojowych oraz przebudowa istniejącego systemu dowodzenia Sojuszu. Siły zbrojne państw członkowskich uległy znacznej redukcji i reorganizacji.

Struktura militarna Sojuszu permanentnie dostosowywana była do reagowania na występujące wyzwania i zagrożenia, tak aby siły mogły być skutecznie użyte tam, gdzie są potrzebne. Dlatego też Sojusz budował i buduje struktury, które sprostają nie tylko wzrastającym wymaganiom operacyjnym, ale również zapewnią stabilność i spełnią rolę odstraszania przyszłych, potencjalnych agresorów. Myślą przewodnią zmian była idea, aby poszczególne dowództwa i siły były mobilne i samowystarczalne, zdolne do równoległego prowadzenia wielu działań o mniejszej skali intensywności w regionach poza miejscem stałej dyslokacji, jak również do prowadzenia tych działań przez dłuższy okres. Dążyło się do osiągnięcia zdolności, w których większa część sił państw członkowskich będzie cechowała się mobilnością i gotowa będzie do użycia z możliwością płynnego przejścia od typowych działań bojowych do działań o charakterze humanitarnym, w ramach tej samej operacji.

NATO, poprzez współpracę i budowę nowych relacji z innymi podmiotami sceny politycznej, buduje nowe środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego. Do ważniejszych inicjatyw, które były i są rozwijane możemy między innymi zaliczyć: współpracę z krajami spoza Sojuszu, współpracę z krajami w ramach programu „Partnerstwo dla Pokoju”, rozwijanie stosunków NATO-Rosja i NATO-Ukraina, rozwijanie współpracy z państwami basenu Morza Śródziemnego w ramach „Dialogu Śródziemnomorskiego” oraz zacieśnianie współpracy z innymi organizacjami, takimi jak: Unia Europejska (UE), Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Analiza zachodzących zmian społeczno-politycznych, a także analiza zagrożeń, sankcjonują potrzebę istnienia NATO. Potrzebujemy Sojuszu dla bezpieczeństwa narodowego państw członkowskich oraz dla bezpieczeństwa i stabilności w strefie transatlantyckiej. Podstawowym celem NATO nadal pozostaje obrona wolności oraz bezpieczeństwa wszystkich swoich członków, zarówno poprzez polityczne, jak i militarne działania. Sojusz zapewnia swoim członkom stabilność i bezpieczeństwo nie tylko od zewnątrz, chroniąc przed ewentualnymi zagrożeniami z zewnątrz, ale również od wewnątrz, zmuszając do rozwiązywania sporów międzypaństwowych na drodze politycznej, a więc metodami innymi niż wojna.

Sojusz trafnie ustalił hierarchię swoich celów oraz zadań i przygotowuje się do stawienia czoła zagrożeniom XXI wieku. Dzisiejsze zagrożenia mają nie tylko charakter militarny, ale również ekonomiczny (w tym również energetyczny). NATO musi być przygotowane i wiedzieć, jak na te zagrożenia zareagować. Istnieje dzisiaj pilna potrzeba większego zaangażowania się NATO w sferze bezpieczeństwa energetycznego. Wyczerpywanie się złóż surowców energetycznych oraz rosnąca rywalizacja o dostęp do nowych regionów ich pozyskiwania powodują, że Sojusz powinien wspierać państwa członkowskie w dążeniu do zwiększenia bezpiecznych dostaw surowców energetycznych, jak również rozwijać zdolności zapewnienia kompleksowego bezpieczeństwa infrastruktury energetycznej i szlaków transportu surowców energetycznych. W ten sposób można minimalizować zakłócenia ich dostaw powstających w wyniku konfliktów zbrojnych, blokad morskich, aktów terroryzmu czy piractwa morskiego.

Największe wyzwania, przed jakimi obecnie stoi NATO, wiążą się z jego trzema zadaniami przedstawionymi według hierarchii znaczenia: artykułem 5., partnerstwem z krajami nieczłonkowskimi oraz operacjami reagowania kryzysowego.

31 stycznia 2013 roku Sekretarz Generalny NATO Anders Fogh Rasmussen przedstawił „Roczny raport NATO” (The Secretary General’s Annual Report 2012), w którym podsumował osiągnięcia, inicjatywy i wyzwania, z którymi zmierzył się Sojusz Północnoatlantycki w 2012 roku[1]. Dokonał oceny działalności Sojuszu w trzech obszarach: zarządzania kryzysowego, wojskowych zdolności i rozwoju partnerstwa.

W raporcie podkreślono, że NATO musi dostosować się do zmieniającej się sytuacji geopolitycznej w czasach kryzysu ekonomicznego. Oprócz określenia celów operacyjnych Sojuszu, wymieniono potrzebę zmian natury strukturalnej, które zapewnią NATO zdolności do przeciwstawienia się całej gamie zagrożeń.

Wśród priorytetów operacyjnych, stojących obecnie przed NATO wymieniono: zaangażowanie Sojuszu w operacjach w Afganistanie i Kosowie; działania antyterrorystyczne w rejonie Morza Śródziemnego; działania antypirackie w rejonie Rogu Afryki oraz wsparcie tureckiej obrony przeciwlotniczej zestawami rakiet typu Patriot. Dużo uwagi poświęcono sytuacji w Afganistanie i roli NATO po 2014 roku, kiedy siły afgańskie przejmą odpowiedzialność za własny kraj. Wsparcie międzynarodowe od tego momentu przybierze formę programu „Dekada Transformacji” (2015-2024) (Decade of Transformation) ogłoszonego na konferencji w Bonn w grudniu 2011 roku.

Podkreślono spadek wydatków zbrojeniowych wśród członków NATO i potrzebie zwiększania potencjału bojowego w najbliższych latach przez Sojusz. Obecne różnice w wydatkach obronnych powodują powstawanie wyraźnych różnic w potencjale bojowym między krajami członkowskimi.

Raport kładzie nacisk na kontynuowanie wdrażania planu „NATO Forces 2020” przyjętego na szczycie Sojuszu w Chicago, zgodnie, z którym NATO ma budować bardziej mobilne i elastyczne siły, zdolne do działań ekspedycyjnych. Wiąże się to z budową odpowiednich sił lądowych i środkami ich przerzutu (transportu powietrznego i morskiego). Głównymi programami planu pozostają: inicjatywa „Smart defence”; rozwój obrony antyrakietowej; sojuszniczy system nadzoru (Alliance Ground Surveillance – AGS); inicjatywa sił połączonych (Connected Forces Initiative – CFI) oraz wspólny wywiad, nadzorowanie i rozpoznanie (Joint Intelligence, Surveillance and Reconnaissance – JISR).

Ważnym zagadnieniem realizowanym w ramach „NATO Forces 2020” jest trwająca reforma struktury dowodzenia i struktury instytucjonalnej NATO, która osiągnie zdolność operacyjną w połowie 2013 roku.

Wśród najważniejszych wyzwań w obszarze bezpieczeństwa wymieniono obronę przed zagrożeniami w cyberprzestrzeni. Aby nim zapobiegać NATO realizuje program „NATO Computer Incident Response Capability” (NCIRC), którego celem jest objęcie wszystkich sieci komputerowych Sojuszu programem wspólnej scentralizowanej ochrony przed włamaniami i atakami. Poza tym NATO buduje zespoły szybkiego reagowania (Rapid Reaction Teams), które będą pomagać krajom członkowskim w wypadku, gdy padną ofiarą cyberataku. W wypadku zagrożenia terrorystycznego, główne działania NATO będą skupiać się na nadzorowaniu transportu morskiego i powietrznego oraz współpracy z Rosją w ramach odpowiedniej polityki informacyjnej, która ma zapewnić lepszą czytelność w obustronnych stosunkach i wymiany informacji, w celu unikania napięć związanych z realizowaniem przez NATO i Rosję polityki odstraszania jądrowego.

Biorąc pod uwagę rozwój sytuacji polityczno-militarnej na świecie, nieprzewidywalność i dynamikę wydarzeń, można założyć, że w najbliższej dekadzie NATO nadal będzie zmagać się z przedstawionymi potencjalnymi zagrożeniami.

Jaka zatem przyszłość i zadania czeka NATO w najbliższym czasie. Literatura na temat dokonań NATO, jego roli obecnie i w przyszłości, a także kierunków, w jakich NATO powinno podążać jest bardzo szeroka. Generalnie, jedna rzecz jest podkreślana przez większość autorów, a mianowicie, że Sojusz w dotychczasowych podstawowych działaniach nie zawiódł swoich członków, ani w okresie „zimnej wojny”, ani po rozpadzie świata dwubiegunowego. Zawsze zapewniał im poczucie bezpieczeństwa, a solidarność wewnątrz Paktu była i pozostaje fundamentem jego siły i znaczenia.

1 Secretary General’s Annual Report 2012, 31 Jan. 2013, (http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/stock_publications/20130131_Annual_Report_2012_en.pdf) [12.04.2013].