Читать книгу Avtomatlashtirishning texnik vositalari. O’quv qo’llanma - Sultonali Mukaramovich Abduraxmonov - Страница 17

Ishlash prinsipiga ko‘ra, sensorlar generator va parametriklarga bo‘linadi.

Generator sensorlari kirish qiymatini to‘g‘ridan-to‘g‘ri elektr signaliga aylantirishni amalga oshiradi. Bunday sensorlar kirish (o‘lchangan) kattalik manbaining energiyasini darhol elektr energiyasiga aylantiradi. Signal, ya’ni ular xuddi elektr energiyasining generatorlari. Bunday sensorlarning ishlashi uchun qo‘shimcha quvvat manbalari prinsipial jihatdan talab qilinmaydi (shunga qaramay, sensorning chiqish signalini kuchaytirish, uni boshqa turdagi signallarga aylantirish va boshqa maqsadlar uchun qo‘shimcha quvvat talab qilinishi mumkin).

Generator sensorlari, o‘z navbatida, fotoelektrik, termoelektrik, piezoelektrik, induksiya va boshqalarga bo‘linadi.

Fotoelektrik sensorlar (fotosensorlar) – chiqish signalini atrof-muhit yorug‘ligiga mutanosib ravishda aylantiradi.

Analog va diskret fotoelektrik sensorlar mavjud. Analog sensorlar uchun chiqish signali atrof-muhit yorug‘ligiga mutanosib ravishda o‘zgaradi. Qo‘llashning asosiy sohasi – avtomatlashtirilgan yoritishni boshqarish tizimlari. Diskret turdagi sensorlar yorug‘likning belgilangan qiymatiga erishilganda chiqish holatini teskarisiga o‘zgartiradi.

Fotoelektrik sensorlar deyarli barcha sohalarda qo‘llanilishi mumkin. Diskret harakat sensorlari hisoblash uchun bir xil yaqinlik kalitlari sifatida ishlatiladi, ular har qanday ishlab chiqarish liniyasida aniqlash, joylashtirish va boshqa vazifalarda keng qo‘llaniladi.

Fotoelektrik kontaktsiz sensor boshqariladigan hududdagi yorug‘lik oqimining o‘zgarishini qayd etadi, bu mexanizmlar va mashinalarning har qanday harakatlanuvchi qismlarining kosmosdagi holatining o‘zgarishi, obyektlarning yo‘qligi yoki mavjudligi bilan bog‘liq. Uzoq masofalar uchun ham qo‘llaniladi.

Optik kontaktsiz foto datchiklar sanoatda va undan tashqarida keng qo‘llaniladi.

Fotoelektrik kontaksiz sensori ikkita funksional blokdan iborat – qabul qiluvchi va nurlanuvchi. Ushbu tugunlar bitta korpusda ham, turli korpuslarda ham amalga oshirilishi mumkin.

Obyektni aniqlash usuliga ko‘ra, foto datchiklar to‘rt guruhga bo‘linadi:

1) nurni kesib o‘tish – bu usul bilan uzatuvchi va qabul qilgich turli korpuslarga bo‘linadi, bu ularni ish masofasida bir-biriga qarama-qarshi o‘rnatish imkonini beradi. Ishlash prinsipi uzatuvchi doimiy ravishda qabul qiluvchi tomonidan qabul qilinadigan yorug‘lik nurini yuborishiga asoslanadi. Sensorning yorug‘lik signali uchinchi tomon obyekt bilan to‘silsa, qabul qiluvchi darhol chiqish holatini o‘zgartirib javob beradi;

2) reflektordan aks ettirish – bu usul bilan sensorning qabul qiluvchisi va uzatuvchisi bir korpusda joylashgan. Sensorning qarshisida reflektor (reflektor) o‘rnatilgan. Reflektor sensorlari polarizatsiya tufayli shunday yaratilgan. Filtr, ular aks ettirishni faqat reflektordan qabul qiladilar. Bu reflektorlar ikki tomonlama aks ettirish prinsipi asosida ishlaydi. Tegishli reflektorni tanlash kerakli masofa va o‘rnatish imkoniyatlari bilan belgilanadi.

Nurlantiruvchi tomonidan yuborilgan, reflektordan aks ettirilgan yorug‘lik signali sensor qabul qiluvchiga kiradi. Agar yorug‘lik signali to‘xtasa, qabul qiluvchi darhol chiqish holatini o‘zgartirib javob beradi;

3) obyektdan aks ettirish – bu usul bilan sensorning qabul qiluvchisi va uzatuvchisi bir xil korpusda joylashgan. Sensorning ish holatida uning ish maydoniga tushgan barcha obyektlar o‘ziga xos reflektorga aylanadi. Obyektdan aks ettirilgan yorug‘lik nuri tegishi bilanoq sensor qabul qiluvchiga, u darhol chiqish holatini o‘zgartiradi;

4) obyektdan qat’iy aks ettirish – sensorning ishlash prinsipi «obyektdan ko‘zgu» bilan bir xil, lekin obyektni sozlashdan og‘ishlarga nisbatan sezgirroq. Masalan, kefir shishasida singan to‘lqin, vakuumning to‘liq to‘ldirilmaganligini aniqlash mumkin. Bu sensorlar oziq-ovqat mahsulotlarini qadoqlash va boshqalarda keng foydalanadi.

Maqsadiga ko‘ra, fotosensorlar ikkita asosiy guruhga bo‘linadi:

Umumiy maqsadli sensorlar va maxsus sensorlar. Maxsus turlarga torroq vazifalarni hal qilish uchun mo‘ljallangan sensorlar kiradi (masalan, obyektdagi rang belgisini aniqlash, kontrastli chegarani aniqlash, shaffof paketdagi yorliqning mavjudligi va boshqalar).

Sensorning vazifasi masofadagi obyektni aniqlashdir. Bu masofa tanlangan turga qarab 0,3 mm. dan 50 m.gacha o‘zgarib turadi. Sensorlar aniqlash usuli ham muhim.

Nazorat savollari

1. Sensorlar ishlash pinsiplariga ko‘ra qanday guruhlarga bo‘linadi?

2. Generator sensorlar qanday datchiklar?

3. Parametrik sensorlarni ishlash prinsipini tushuntiring.

4. Fotoelektrik datchiklar qanday ishlaydi?

5. Induksion datchiklar qaysi guruhga kiradi?