Читать книгу Avtomatlashtirishning texnik vositalari. O’quv qo’llanma - Sultonali Mukaramovich Abduraxmonov - Страница 9

1. Tizimning ishlashini tahlil qilish bosqichida tizimni har tomonlama o‘rganish quyidagi maqsadlarda amalga oshiriladi:

a) obyektga nisbatan belgilash usullarini tanlash va uni amalga oshirish bo‘yicha operatsion xodimlarga tavsiyalar berish;

b) tizimni mumkin bo‘lgan takomillashtirish yo‘llarini aniqlash.

Tuzilgan loyiha konsepsiyasi dasturlashtiriladigan kontrollerlar asosida qurilgan boshqaruv tizimlarida to‘liq qo‘llanilishi mumkin, chunki bunday tizimlarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri operatsion tizimni ishga tushirish jarayonida algoritmlar va boshqaruv tuzilmalarida qiyinchiliklarsiz amalga oshirish mumkin.

Texnik ta’minotni loyihalash natijasi hal etilayotgan muammoning o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadigan texnik talablarni hisobga olgan holda lokal avtomatlashtirish tizimlarini, blok-sxemalarini va o‘lchash va nazorat qilish kompyuter kompleksining tarkibini ishlab chiqishdir.

Texnik talablarning quyidagi sinflari mavjud:

a) asosiylari – unumdorlik, ishonchlilik, atrof-muhit sharoitlariga qarshilik, tashqi ta’sirga chidamlilik, birlashtirilgan bloklardan foydalanish;

b) yordamchi – elementar va konstruktiv asos jihatidan alohida texnik vositalarning mosligi;

v) iqtisodiy – kapital sarflar va barcha jihozlarni ishlatish uchun minimal xarajatlarga erishish. Bu avvalgi barcha bo‘limlarda hisobga olinishi kerak.

Masalan, texnik hisoblash vositalari quyidagi funksiyailarning sifati bilan baholanadi:

– kiruvchi ma’lumotlarni qayta ishlash;

– xodimlar uchun kerakli ma’lumotlarni chiqarish;

– yuqori sathga ma’lumotlarni uzatish;

– xodimlarni nazorat qilishning tashkiliy tizimlarini yaratish;

– kirish va chiqish parametrlarini aniqlash, boshqarish harakatlari.

Bundan tashqari, tizimda ishlatiladigan hisoblash vositalari uchun ish rejimini tanlash muhim:

– real vaqt (tashqi so‘rovga javob boshqariladigan jarayonning tezligi bilan belgilanadigan minimal vaqt oralig‘ida amalga oshiriladi);

– boshqarish davrlari bo‘yicha yoki muvofiqlashtirish (boshqaruv siklik takrorlanadigan buyruqlar guruhlarini o‘z ichiga oladi, masalan, dastur boshqaruviga ega mashinalar).

Ko‘pgina loyihalarni tizimli tahlil qilish va ularni keyinchalik amalga oshirish loyihalash bosqichida ham, tizimning keyingi «foydalanish"da ham umumlashtirilgan xarajatlar va umumlashtirilgan loyiha samaradorligi o‘rtasidagi umumiy muhim natijani aniqlash imkonini berdi.

Loyihani, loyihalash jarayoni va loyihani amalga oshirish samaradorligining xarajatlarga umumiy bog‘liqligi grafikda ko‘rsatilgan (1.1-rasm).

1.1- rasm. Samaradorlikni sarfga bog‘liqligi: Эф – samaradorlik; С – narxi; З – sarf

Grafik tahlilidan ko‘rinib turibdiki, loyihaning samaradorligi

juda kam xarajat bilan ham, juda ko‘p xarajat bilan ham past bo‘lishi mumkin.

З1 – juda kam xarajat, salbiy samaradorlik;

З2 – xarajatlarni oshirish kerak, samaradorlik nolga teng;

З3 – eng yaxshi kombinatsiya; bunday xarajatlar bilan biz maksimal samaradorlik darajasiga erishamiz;

З4 – juda ko‘p xarajatlar mablag‘larning isrof qilinishiga, samaradorlikning pasayishiga olib keladi.

Loyihachining tizimli yondashuvi, tajribasi va bilimi loyihalashtirilgan tizimdagi muhim ulanishlarning eng ko‘p sonini va ular tomonidan yuzaga keladigan cheklovlarni hisobga olgan holda eng yuqori samaradorlik darajasiga yaqinlashishga yordam beradi. Samaradorlikni baholashda tahlil, ekspert baholashlari, to‘g‘ridan-to‘g‘ri hisob-kitoblar, matematik modellashtirish usullaridan foydalanishi mumkin.

Samaradorlik prinsipidan foydalanib, tizimni loyihalashning asosiy usulini shakllantirish mumkin: yagona tizim funksional xususiyatga ko‘ra qismlarga bo‘linadi, ushbu qismlarni amalga oshirishning mumkin bo‘lgan variantlari, ular o‘rtasidagi aloqalar o‘rnatiladi va berilgan bo‘yicha variantlar to‘plami, talablarga javob beradigan tizim tuzilishi tanlanadi.

Maksimal kutilgan samaradorlik uchun boshqaruv tizimlarining texnik vositalarini loyihalashda tizimli yondashuv ahamiyati katta. Avtomatlashtirish va boshqarish tizimlarining texnik vositalarini tanlash vazifasi bilan bog‘liq holda, ushbu vositalarning mutanosibligi va yetarliligi tamoyillariga amal qilish muhimdir. Foydalanish shartlari va ruxsat etilgan Xarajatlar bo‘yicha belgilangan cheklovlarni hisobga olgan holda vazifani bajarish kerak.

Nazorat savollari

1. Avtomatlashtirilgan tizimlarni boshqarish tizimi qanday shakllantiriladi?

2. Boshqarish tizimi qanday qurilmalardan iborat?

3. Avtomatlashtirilgan tizimlarni samaradorligi nimalardan iborat?

4. Samaradorlik bilan sarf qanday bog‘langan?