Читать книгу Пастэга - Яўген Аснарэўскі - Страница 4

Я гляджу на сваю руку… На парце рука школьніка, зацягнутая цёмна-сінім рукавом школьнай формы. Люстэрка побач няма. Бяру заплечнік, скідаю туды падручнікі, пенал, а затым, крыху падумаўшы, дастаю ручку, хаваю яе ў кішэню. Я паднімаюся, іду да выхаду з кабінета… Ах, наш стары клас, з раслінамі ў кутку, плакатамі пад шклом. Пах вільготнай, як ламанцін, дошкі, стаптаны лінолеўм, жудасныя бальнічныя лямпы на столі, рудыя плямы на шпалерах. Паламанае крэсла, ляжыць мёртвым целам на змятым самалёціку, зробленым з сшыткавага лісціка. Вось і вялікае, трэснутае люстра ля абшараванага ўваходнага партала, які быццам абліты шараватай, некалі белай, эмаллю. Гляджу на сваё адлюстраванне. Зблытаны чуб, сіняя кашуля васьмікласніка, але праніклівы погляд дарослага чалавека. Зрэшты, у мяне ўжо быў глыбокі позірк у тыя гады.

Выходжу ў школьны калідор. Шум галасоў – дзясяткаў калі не сотняў. Паўзмрок, зняволеныя школьнай папраўчай установы, храма ведаў фармальна, фабрыкі дзіцячых траўмаў на палях рэальнасці. Дзіцячая агрэсія – безупынная і бязлітасная. Бясконцы, страшны сон дзяцінства і юнацтва, які трэба, калі можна так выказацца, пераспаць. Так выкоўваюцца дарослыя людзі, душа якіх поўная незалечаных ран: прабачце за прэтэнцыёзнасць. Этапы школьнай сацыялізацыі – усходы ў царстве Аіда. Хаця, ёсць асобныя індывіды, якім пашанцавала больш. Яны любяць школу, а школа iх.

Ну а вось ён, Святаслаў.

– Слава, – паклікаў я.

– Чаго табе? – адазваўся чорнавалосы хлопчык, з калючымі вочкамі.

У вачніцы быццам былі ўстаўлены цёмныя шарыкі оніксу. Ён прыкладна майго росту. Хуліган, але ў адрозненне ад мяне з поўнай сям'і. Ягоны бацька прадпрымальнік, як і мой. У нашай элітнай школе гэтая норма.

– Я б хацеў, каб ты перастаў лезці да мяне на перапынках.

– Хм… Яшчэ чаго? – выпаліў Слава. – Я раблю, што хачу.

– Ты бачыш, дружа, – мае словы былі цвёрдыя як панцыры смаўжоў, – табе падабаюцца бойкі, а мне не, я ўжо занадта дарослы для гэтага. Ты прыходзіш да мяне і штурхаеш, я штурхаю цябе, мы быццам бы квіты, але ты ад гэтага атрымліваеш задавальненне, а я не.

Пасля гэтых слоў Слава як быццам умёрз у абшарпаную, светла-карычневую падлогу нашага школьнага калідора, свідруючы мяне сваімі вострымі вачыма-кінжаламі. Яшчэ пару імгненняў і аднакласнік кінуўся наперад. Я штурхнуў тулава адстаўленай назад нагой, папярэдне крыху прысеўшы. Правая нага пракручваецца на пальцах. Мае плечы мяняюцца месцамі: левае назад, правае наперад. Ударная рука вылятае да суперніка з максімальнай хуткасцю, я дакручваю шчыльна сціснуты кулак, пакуль левая засланяе падбародак. Як на малюнку, нібы ідэальны механізм, які выконвае адзіную задачу для якой ён створаны, ну вось як гэта робяць дзіракол і шчаўкунок. Пум! Мае косткі ўваходзяць у кантакт са сківіцай Слаўкі. У васьмікласніка невялікая вага, але пры такім тэхнічным удары гэтая вага ўлятае ў галаву ворага. Святаслаў падае на падлогу, а я гляджу на яго навюткія, аранжавыя красоўкі, якія адчайна выскокваюць з мяшка для зменкi.

Хлопец аглушаны, і па правілах бокса яму б залічылі накдаўн. Але, вядома ж, ён не скалануты па-сапраўднаму, бо вучань восьмага класа, выхаванец элітнай школы не самага маленькага горада, гэта яшчэ не чэмпіён свету па боксе ў суперцяжкай вазе, і не можа адправіць у глухі накаўт свайго маленькага таварыша па вучобе і даволi вялікага нягодніка.

І вось Слава ўжо хоча падняцца, хоць у вачах цень страху, аднак ён не зламаны цалкам – яшчэ не. Прага барацьбы яшчэ не пакінула майго жаданага апанента – усё яшчэ не. Ён павінен па-сапраўднаму спалохацца і ўсвядоміць, што цяпер ці ў будучыні, ад гэтага псіхаванага Тэта лепш трымацца далей. Я ніколі не рабіў з ім такога раней, але гэта яшчэ не ўсё – яшчэ не. Эх, калі б я ўмеў так біцца ў школе. Гады заняткаў не прайшлі дарма. Я выхопліваю ручку, якую раней схаваў у кішэню, і прыстаўляю яе да горла Славы.

– Яшчэ раз ты будзеш мне дакучаць і я ўскрою табе горла!

Вось зараз страх у вачах Славы дасягае апагею. На гэта можна глядзець вечна, як на працу старога, вадзянога млына на ўскраіне нашага горада. Прыбіраю ручку, а хлопчык паднімаецца з падлогі і галапуе на ўрок, я нават не ведаю на які. Яго штаны запэцканы калідорным пылам, ён атрасне штаны пазней. Атрасці пыл прыніжэньня са свайго эга яму будзе трохi больш складана, але паразіт заслужыў лупцоўку. Варта паглядзець на расклад. Таблiца на другім паверсе, побач з настаўніцкай, з пахкай прыбіральняй, з кабінетам літаратуры. А, зрэшты, хутка я вярнуся назад, можна проста прагуляць урокі – у гэтыя гады я быў прагульшчык.

Падарожнічаю ў сваё любiмае месца па рыпучых масніцах. Кут каля кабінета гісторыі. Там я часта хаваўся ў час прагулаў.

Ледзяное шкло аддзяляе мяне ад прасторы ўнутранага двара, у які загнана старая, абшарпаная калымага, а калісьці гэта было чымсьці накшталт школьнага аўтобуса. Я дакранаюся падушачкамі пальцаў да празрыстай лушчаковай перапонкі – цягучы холад акуратна кусае мезенец і ўказальны.

Нечакана мае вочы слепіць белае святло. Імгненне і я зноў пад мастом, а яшчэ праз імгненне я бачу Алю. Дымны партал адразу ж зачыніўся і вакол зноў не было нічога незвычайнага.

– Ну што? Як табе першы тур з Пастэга? – спытаў я гучна.

– Неверагодна! – выдыхнула Аля.

– Раскажы падрабязней!

– Спачатку я адчувала, як дым раз'ядае мне вочы, але дыскамфорт хутка прайшоў.

«Яна кажа прама як я».

– Я аказалася ў сваёй школе. Як я зразумела, гэта быў дзявяты клас.

– Няўжо і табе прыйшлося закрываць старыя траўмы? Не ведаў, што ты была нейкай школьнай адшчапенкай.

– Я не была адшчапенкай. Я была дастаткова папулярная.

– Хм, дзіва тут няма. Што яшчэ можа чакаць прыгожую дзяўчынку, – сказаў я.

– У дзяўчынак таксама ёсць нутравідавая канкурэнцыя, – Аля глядзела на мяне з лёгкiм дакорам. – Ці можаш ты не ведаць, раз ты ведаеш усё ў гэтым сусвеце.

– Ну, мабыць, не ўсё ў сусвеце, – удакладніў я. – Калі гаворка не пра сусвет гэтай кнігі, вядома ж. Ну, а наконт канкурэнцыі ў дзяўчынак магу сказаць, што фізічны гвалт у табары асоб жаночага полу распаўсюджаны менш. Вядома, дзеўкі таксама б'юцца, і нават на рынгу. Але ўсё ж гэта бывае нашмат радзей, чым у хлопчыкаў. І ўсё роўна ў большасці жанчын паражніна не толькі там, дзе прызначана прыродай, але і ў мазгах. Зрэшты, тое дакладна і для большасці мужчын.

– Зноўку гэтая мізагінія… Ты ўсё яшчэ хочаш даведацца, што са мной адбывалася, ці зноў будзеш размаўляць аб розных рэчах, прычым у гэтым сваім саркастычным тоне? – спытала мая выдатная суразмоўніца і страсянула валасамі.

– Ну не, мізагінія тут адсутнічае. Не схаваю, часам ёсць спакуса аб'явіць усіх баб пачварамі, але я разумна нагадваю сам сабе, што монстры не жанчыны ў прыватнасьці, а толькі ўсе людзі ў цэлым, такім чынам, казаць трэба пра мізантрапію, а не мізагінію. Ох, ну і, вядома ж, я хачу, – упэўнена распавёў я. – Раскажы, калі ласка.

– Дык вось, – Аля звонка пляснула сябе па сцёгнах. – Я сустрэла свайго першага кавалера. У тыя гады ён здаваўся мне цікавым, такім брутальным. Я проста сутыкнулася з ім у калідоры… школьным калідоры. Наперадзе нас чакала шмат усяго…

– Першы сэксуальны досвед, – падказаў я.

– Так! Калі хочаш ведаць, – кіўнула Аля, прыпадняўшы броўку. – Але ў выніку ён кінуў мяне дзеля сяброўкі!

– Лепшай сяброўкі? – спытаў я дзелавым тонам.

– Не, не лепшай, – адказала мая спадарожніца.

– Ах, калі б яшчэ яна клікалася лепшай, то сюжэт набыў бы проста чароўную банальнасць. Такую, ведаеш, старасвецкую чапурыстасць благога густу. Вось-вось, глядзіце – пошласць, зацяганы, паварот сюжэту. Аля, складай лепш! Я дакладна ведаю, што гэта ў тваім дыяпазоне.

– Ты не забывай, банальныя сюжэты дае перш за ўсё жыццё. Жыццё банальнае, смерць банальная. Няўжо такой сітуацыі не магло быць? Ды яны побач, такія вось сітуацыі. Ты несумненна ведаеш. Ты пісьменнік! Ну амаль нават пісьменнік рэаліст, а не косць з-пад лаўкi, – сказала Аля і весела засмяялася.

– Добра, ну добра, – я замахаў рукамі і заўсміхаўся. – Працягвай, калі ласка.

– Карацей кажучы, я адшыла яго. Так і сказала: «Валі! У нас нічога не будзе». Хаця, ведаеш, гэты хлопец навучыў мяне таму, што дрэнныя хлопцы гэта сапраўды дрэнна. А калі я змяніла мінулае, – тут голас дзяўчыны стаў устрывожаным, – то выходзіць, што я страціла гэты вопыт, і нават зараз не буду разумець, чаму я з такім разумным і добрым хлопцам, як ты.

– Жаманніцы кажуць не хлопец, а «малады чалавек», – я агучыў свае назіранні з гранітнай сур'ёзнасцю.

– Ну цябе ў лёх, – Аля зрабіла выгляд пакрыўджанай. – Здаецца я тут ліслівіла, ну, наконт дабрыні.

– І розуму таксама, – падказаў я.

– І розуму! – вельмі ўпэўнена пагадзілася яна.

Але праз некалькі секунд мы ўжо смяяліся разам.

– Што ж, мая мілая, – заявіў я, сунімаючы смех, – дзякуй за аповяд. А знойдуцца жэш дурныя чытачы, якія вырашаць, што гэтыя нашы ўзаемныя падколкі нейкія ненатуральныя, хоць гэта вельмі здаровая і вясёлая форма адносін, прынамсі для шматлікіх прадстаўнікоў інтэлектуальнай меншасці. Ну і для даведкі: ты не мяняеш сучаснасць, калі мяняеш мінулае з дапамогай Пастэга, ці дакладней, ты мяняеш свой псіхалагічны стан у сучаснасці, што адбываецца ў выніку закрыцця гештальта, як гэта назвалі б мозгаправы. Аднак тое, што адбылося ў мінулым – там і застаецца, і пасля змены мінулае не з'яўляецца, само па сабе, прамой прычыннай змены нейкіх падзей сучаснасці. Прасцей кажучы, ты не можаш забіць у мінулым кіроўцу, які аддавіў табе нагу, і гэтым самым вярнуць нагу назад. Мінулае – набор нязменных карцінак, сімулятар моманту, у які вяртае цябе Пастэга, а не звяно ланцуга, які парвецца пасля змены яго часткі – гэтую частку нельга змяніць, можна толькі змяніць згаслыя цені, ілюзіі мінулага…

– Добра-добра, – перапыніла мяне мая спадарожніца. – У мяне цяпер мозг перагрэецца ад гэтых тлумачэнняў. – Я бясконца натхняюся тваімі філасофстваваннямі, але зараз крышачку стамілася…

– Філасофію можна было б згарнуць пасля з'яўлення Эпікура, нічога разумней усё роўна не народзіцца. Менш пакут, больш радасці – вось усё, што сапраўды мае сэнс падчас чалавечага шляху. Усе жыццёвыя мэты – мыліцы, якія дапамагаюць ісці наперад. Калі гэтыя апоры не дапамагаюць хацьбе – іх месца на сметніку. Грамадства спажывання? Вы яшчэ скажыце, што гэта мінус у кубе. Не варта дужацца з прапелерамі, асабліва калі яны не мяшаюць. Не хочаце быць зомбі, які жыве ў сваім дэвайсе? Ну дык не трэба. Займайцеся творчасцю! Ці не. Грамадства спажывання – не горшы варыянт для развіцця талентаў. Гэта факт, а вось антытэзам месца на тым жа сметніку, што і дрэнным апорам.

– Я б і сама зараз адправілася на сметнiк, – прастагнала мая муза, – толькі б спакойна паляжаць і адпачыць.

– Тады пойдзем да мяне і зоймемся чым-небудзь пацешнейшым, – прапанаваў я, і мы выйшлі з-пад маста, накіроўваючыся ў бок яшчэ аднаго, больш старога.