Читать книгу Қазақ тілі. Практический курс - Зайнұр Рахмет - Страница 19

Имя существительное в казахском языке практически не применяется без формы притяжательности. Форма притяжательности – это отношение между обладателем (лицом, предметом – субъектом) и предметом обладания (предметом, лицом – объектом). Притом и субъектом и объектом могут быть все именные части речи и глагол.

В словосочетании это является взаимоподчинением, выражает отношения «предмет и его признак», а также «кому принадлежит предмет».

ананың сөзі – материнское слово

Cіздің үйіңіз – Ваш дом

Значение принадлежности выражается:

1) личными местоимениями в притяжательном значении + именными частями речи или глаголом

I. менің көзім (сущ)

II. сенің сүйіктің (прил)

Cіздің барғаныңыз (глаг)

III. оның барғаны (глаг)

I. біздің өзіміз (местоим)

II. сендердің айтқандарың (глагол)

Сіздердің біреуің (числит)

III. олардың біреуі (числит)

2) притяжательными прилагательными

әкемнің жасы

көршінің иті

3) качественными прилагательными

қызылымның сапасы

үлкеніңнің жасы

4) числительными

біріншілеріңнің өлеңдері

өлеңдеріңнің біріншісі

Существуют следующие разновидности притяжательности:

1. Личная (субъект-объект) – менің басым, көзім, досым

2. Общая (субъектов 2 и более – объект 1) – біздің мектебіміз, ағамыз, үйіміз

3. Множественная принадлежность (субъект может быть 1 или много субъектов, объектов много) – менің ағаларым, біздің ағаларымыз

В качестве обладателя обычно выступает местоимение или существительное в Ілік септік, предмет обладания получает окончание принадлежности (тәуелдік жалғау)

1 жақ менің қолым

2 жақ сенің қолың

сіздің қолыңыз

3 жақ оның қолы

В 3лице вместо местоимения может применяться имя существительное: баланың қолы, Нұрланның қолы, Оляның қолы

Но в названиях официальных учреждений окончание субъекта может опускаться:

Кәмпитің дүкені – Кәмпіт дүкені

Бонбонның дүкені – Бонбон дүкені

Шығыстың тәттілері – Шығыс тәттілері

Фитнестің клубы – Фитнес клубы

58 тапсырма

Образовать притяжательную форму данных существительных:

қол, шаш, тырнақ, тамыр, сіңір, дауыс, бас, төбе, қарағұс, маңдай, көз, кірпік, самай, құлақ, мұрын, танау, ауыз, ерін, тіл, тіс, тамақ, таңдай, иек, мойын, иық, қол, шынтақ, жұдырық, алақан, саусақ, бармақ, шынашақ, тырнақ, кеуде, емшек, қолтық, қабырға, іш, жүрек, бауыр, бүйрек, арқа, омыртқа, бел, бүйір, жамбас, аяқ, тізе, табан, өкше, қызу (ыстық)

Үлгі:

I. менің жаным біздің жанымыз, жандарымыз

II. сенің жаның сендердің жандарың

Сіздің жаныңыз сіздердің жандарыңыз

III. оның жаны олардың жандары

59 тапсырма

От глаголов ауыру, айналу, солқылдау, шаншу (жүрек), көтерілу, тарту (сіңір), селкілдеу, жүрек айну, сыздау, кебу, іріңдеу, ісу, ашу образовать форму 3 лица переходного настоящего времени.

Үлгі:

ашу – ашиды

60 тапсырма

Составить словосочетания с существительными қол, шаш, тырнақ, тамыр, бас, төбе, қарағұс, маңдай, көз, самай, құлақ, мұрын, танау, ауыз, ерін, тіл, тіс, тамақ, таңдай, иек, мойын, иық, қол, шынтақ, жұдырық, алақан, саусақ, бармақ, шынашақ, кеуде, емшек, қолтық, қабарға, іш, жүрек, бауыр, бүйрек, арқа, омыртқа, бел, бүйір, жамбас, аяқ, тізе, табан, өкше, қызу (ыстық) в притяжательной форме и глаголами ауыру, айналу, солқылдау, шаншу (жүрек), көтерілу, тарту (сіңір), селкілдеу, жүрек айну, сыздау, кебу, іріңдеу, ісу, ашу в 3 лице переходного настоящего времени. Перевести.

Үлгі:

I. менің басым ауырады

II. сенің басың ауырады

Сіздің басыңыз ауырады

III. оның басы ауырады

I. біздің басымыз ауырады

II. сендердің бастарың ауырады

Сіздердің бастарыңыз ауырады

III. олардың бастары ауырады

Как спросить? Как образовать вопросительное предложение?