Читать книгу Дзеці Аліндаркі - Альгерд Бахаревич, Ольгерд Бахаревич - Страница 4

“Як і большасьці дзяўчатак у гэтым узросьце, ёй ня надта падабаецца яе імя. Прызналася мне надоечы за сьняданкам, апусьціўшы вочы, запіхнуўшы за шчаку ладны кусман бутэрброда з арахісавым маслам. Я ўсё жыцьцё чамусьці думаў, што яно салодкае, як мёд – усё з-за цукерак грыльяжных, якія так любіў у дзяцінстве (часам, калі ясі гарачае, здаецца, тыя арэхі дагэтуль тырчаць у зубах). І вось яго пачалі прадаваць і ў нас. Дурны мужык, як варан. Яно ж салёнае, гэтае масла, салёнае, быццам шпроты ў цукры. А яе вось хлебам не кармі – дай паласавацца. Хітрая.

Сьнедалі таропка, як заўсёды. Грымела музыка, мы заўжды гучна ўключаем музыку, калі хочам пагаварыць, музыку бяз словаў – і тут яна прызналася мне, што хацела б, каб яе звалі зусім, зусім іначай. Яна гаварыла з поўным ротам, гаварыла, плакала і жавала, бо і не прызнацца не магла, і страшна было, а калі пражоўваеш словы, то і адказнасьць за іх нібыта ўжо меншая. Толькі дзеці гэтак умеюць. Так і не сказала, якое з імёнаў падаецца ёй прыгожым. Але я бацька, я ведаю і безь яе, мне паложана. Ведама ж, яна хацела б, каб яе звалі… Ну, напрыклад, Ярына. Ці Карына. Ці Аксана. Красанна. Сьняжана. Крака-срака-жана. Язык зламаць можна. Вымаўляючы іх, як ніколі выразна адчуваеш, што яны – ня нашы, адчуваеш, як супраціўляецца ім артыкуляцыйны апарат, які ў нас генэтычна не наладжаны на аднаўленьне такіх грубых нотаў. Не прыстасаваны да вымаўленьня ўсіх гэтых неймаверных, чужацкіх, пошлых – не, не імёнаў: мянушак, прыдатных хіба для таго, каб клікаць сабакаў. Мяне ажно перасмыкае, калі я ўяўляю сабе, што яна, мая дзяўчынка, мая сіямская Сіа з цудоўным папірусам у тонкіх руках, магла б бегчы да мяне па вуліцы гэткай карынай на камбікорме, гэткай сьняжанай з адкрытай усім вятрам шыяй, гэткай аксанаю ў аксаміце. Не бываць гэтаму. Я сказаў.

Я, бацька.

Я памятаю, як я даў ёй імя. Гэта было прынцыповае пытаньне, каб яно трапіла ў пашпарт менавіта ў такім выглядзе. Тады нам з табой здавалася, што толькі такім чынам, нікога не баючыся, яна, Сіа, зможа данесьці свой папірус – з гонарам, не хаваючыся ні ад кога. Цяпер я быў бы больш асьцярожны. Але тады я прыехаў, поўны рашучасьці і нейкай надта ўжо здаровай злосьці, апрануты як на вясельле. На вясельле маёй Сіа – у нейкім сэнсе гэта і праўда былі яе першыя заручыны са сьветам. Каб мяне выслухалі і ня выпхалі ў каршэнь, я мусіў выглядаць рэспэктабэльна. Я нават вычысьціў зубы, нібы зьбіраўся да дантыста. Я завязаў гальштук. Я вышчыпаў валасы ў носе. Малады бацька, дастаўнік гарматнага мяса і сьвежых яйцаклетак да двара яго вялікасьці.

Тут усё было прадумана. Дом рэгістрацыі грамадзянскага стану быў падобны адначасова на перакуленую ванначку для немаўлятаў, вясельны торт і магільны ўзгорак. Менавіта сюды давала свае справаздачы сьмерць, але толькі тая, што прыпісаная да нашага раёну. Менавіта тут прымала роды ўсемагутная папяровая акушэрка – але толькі ў тых, хто з нашага раёну. У іншых былі свае парафіі.

Я прыехаў перад самым закрыцьцём. Тут нядаўна зрабілі рамонт, бязьлюдныя калідоры наводзілі на думкі пра падзеньне нараджальнасьці і зьніжэньне фэртыльнасьці, пахла тынкам і глыбокім тылам. Я адчыніў дзьверы – яна сядзела пад гербам, як пад горбам. Зьбіралася сыходзіць, чысьціла пер’е.

“Сіма? – перапытала яна абыякава. – Сіта? Серафіма?”

Сіа, мая ты жэншчына.

“Вы недачулі. Сі-а”.

Яна ўздыхнула, высунула шуфляду і дастала Кнігу.

“Паслухайце, мужчына. Вось якія імёны ёсьць на сэ. Сара, Сьвятлана, Сафія. Сьняжана. Станіслава. Стэла. Сюзана. Серафіма. Ёсьць яшчэ такое прыгожае славянскае імя Стаглава. Як бачыце, імя Сыя…”

“Сіа”.

“…імя Сія ў сьпісе няма”.

“Але існуюць іншыя сьпісы. І ў маёй дачкі адна галава”.

“Дзе вы яго ўзялі?”

Я мог бы зачытаць вам нешта з Кнігі мёртвых. Пагатоў гэта па вашай спэцыяльнасьці, Крака-срака-жана Анатолеўна. Вы ж таксама пішаце гэтую кнігу. Але гэтага я не сказаў, вядома. Прамаўчаў.

“Навыдумляюць імёнаў… – сказала яна журботна. – А дзецям потым усё жыцьцё му-у-учыцца”.

“Ну чаму адразу му-у-учыцца…” – я паглядзеў на яе як мага больш ласкава.

“Гэта ж да самай сьмерці!” – і яна, дзеля пераканаўчасьці, закаціла вочы.

“Ёй месяца яшчэ няма. Якой сьмерці?”

“Уявіце сабе! – яна схавала кнігу ў стол і грукнула шуфлядай. – Часам людзі паміраюць, у тым ліку ў нашым раёне”.

“Людзі зусім як мовы, але моваў чамусьці больш шкада, – прамармытаў я. – Паслухайце, я ж не зьбіраюся называць яе ні Акакіяй, ні Хрэнінай. І даваць ёй імя “Адольф Гітлер” таксама не ў маіх плянах. Ці там, ня ведаю: 765Kh6422MND”.

“Бываюць і такія выпадкі… – пагадзілася яна задуменна. – Але ня ў нашым раёне. У нашым раёне, калі хочаце ведаць, самае папулярнае імя… Зараз я пагляджу, вось дзеля інтарэсу. Вось: Марыя, Стэла, Аляксандар, Зульфія. Ёсьць яшчэ бацькі, якія цікавяцца гісторыяй. Для іх мы часам робім выключэньні. Малюта, Мэсаліна… Але ў нашым раёне, як я ўжо сказала: Марыя, Стэла, Зямфіра, Аляксандар і Зульфія. У хлопчыкаў – Аляксандар, у дзяўчынак – Зульфія”.

“Іхтыяндар і Гюльчатай, – скрывіўся я. – Паслухайце, Сіа – гэта проста. Амаль як Марыя. Або Пія”.

“Якога Пія? Што за ідэалягічныя дывэрсіі? – спахмурнела гэтая багіня рэгістрацый. – Паслухайце, гэта ж не гульня. І вабшчэ празь пяць хвілін я зачыняю кабінэт”.

“Вось менавіта таму…” – заныў я.

“Калі б вы былі дзяўчынкай і вас назвалі Сыя…” – яна зноў закаціла вочы.

“Сіа”.

“Добра, Сіа. Як бы вы пачуваліся з такім імем?”

“Ганарыўся б”, – сказаў я.

“Вас бы дражнілі!” – закрычала гэта гербавая пячатка ў жаночым абліччы.

Але я не адставаў:

“Цікава, якім чынам?”

“Ну, напрыклад… Сіа —… Сіа… Паслухайце, мне трэба ісьці. Сіа… Што гэта? Прыбярыце гэта зараз жа.

Не, пачакайце. Добра, давайце сюды. Сіа. Брэд какой-та. Паслухайце, калі ўжо вам так прыперла стварыць сваёй дачцэ праблемы, пішыце хутчэй. І ўсё-ткі нешта ў гэтым ёсьць падазронае… Ну, вось, гатова. Беднае дзіця…”

* * *

Хаця спачатку мы з табой хацелі назваць яе Фэнікс.

Ясна, проста і велічна. А потым Бэнну – Бэнну, жоўтай нільскай сітаўкай, багіняй адраджэньня. Мы прыдумлялі ёй імя, як пэрсанажу навэлы: выкрэсьлівалі, спрачаліся, каштавалі на язык. Але потым ты знайшла: Сіа. Сіа – гэта было коратка і горда, як разьвітаньне з палонам. Сіа – багіня, якой давераны самы важны папірус. Ахоўніца пасланьня – і нашым пасланьнем зрабілася мова: яе мы ўручылі дачцэ, каб яна прайшла праз усе нягоды і перадала далей. Сіа – так крычыць птушка, якую ўжо ня зловіш. Так нільская сітаўка Бэнну і багіня Сіа зьліліся ў адну маленькую жанчыну, птушаня з папірусам у кволай дзюбе. Сіа – клічаш ты, і ўсе абарочваюцца. Быццам клікалі менавіта іх, усіх разам. Магічнае імя.

Ну каму яшчэ прыйдзе ў галаву назваць сваю дачку Сіа? Толькі той, чыйго мужа завуць Іван Іванавіч Іваноў. Я не Іваноў, і не Іван Іванавіч, але амаль што. Толькі імя ў мяне рэдкае – а прозьвішча як ва ўсіх. І мне было ўсё адно, як Сіа будуць клікаць па бацьку – у нашай мове ніколі не было нічога падобнага. Гэта ўсё пазьнейшае, набытае, вымененае, шкляныя пацеркі ў абмен на золата. Сіа.

Гарадок наш невялікі, дарма што абласны цэнтар, тут асабліва няма чым заняцца, і таму людзям нічога не застаецца, як паціху вар’яцець: цікавіцца эгіпталёгіяй, раскопваць брацкія магілы, садзіць у гародах жэньшэнь і арганізоўваць бэйсбольныя каманды.

Звычайна я не выпіваю ў дзень больш за сто грамаў, але тады я сапраўды ня спаў усю ноч і цяпер трохі прыдрамаў проста за сталом. Быў вечар, Сіа гуляла ў суседнім пакоі – мэтадычна спусташаючы малую бутэлечку і запіхваючы ў сябе яешню, я чуў, як яна сьпявае, прыглушана, як мы дамовіліся, народную песьню:

Гэта была песьня на нашай мове, калыханка для кагосьці зь яе нешматлікіх улюбёнцаў, для адзінай у сьвеце лялькі, якая гаворыць па-нашаму – і пад яе мірныя гукі я заснуў. Мяне разбудзіў званок у дзьверы. Больш за ўсё ў такія моманты я баюся, што Сіа парушыць мой загад і адчыніць сама. Яшчэ мала што разумеючы, блытаючыся ў сваіх дзённых снах, як у штанах спрасоньня, я дакульгаў да дзьвярэй і запытаўся, хто.

Гэта быў сусед. Які яшчэ нафіг сусед? Я ведаў усіх, хто жыве тут: насупраць канаў у вечным паходзе нейкі Базыль, справа была цёмная гісторыя: жанчына, якая месьцілася там, прапісала некалі кватарантку, а кватарантка ўзяла, знайшла сабе мужыка і засталася, і цяпер у іх была халодная вайна на дваццаці квадратных мэтрах, прычым мужыкі і ў адной і ў другой мяняліся ледзь ня кожны дзень, а мэтры ўсё адно заставаліся квадратныя і лікам дваццаць. Зьверху адна кватэра стаяла пустая, а другую здымалі дзьве студэнткі. У нас у горадзе ёсьць унівэрсытэт, даааа! – былое хімвучылішча, “хімчыстка”. Ніхто з суседзяў са мной нават не вітаўся, я сам іх да гэтага некалі прывучыў: бо ў кожным дарослым на гэтай зямлі сядзіць маленькі сьледчы, і калі Сіа падрасла да таго ўзросту, у якім маленькага чалавека дазволена дапытваць, пакуль што без выкарыстаньня спэцсродкаў, пачалося: ах ты, гаротніца, ну, пагавары са мной, ну, давай, мамма, паппа, ну, адкрый раток, атрымаеш “канфету”. Канфета, цукерка, костка, за якую, як прынята лічыць, дзеці могуць прадаць роднага бацьку.

Пачалі даваць мне тэлефон нейкага супэрспэцыяліста ў самім Менску – кажуць, ён вярнуў грамадзтву нямала хворых дзяцей. Вярнуў – нібы гамэльнскі дудачнік, які раптам раскаяўся… Сьмешна! Суседка зьнізу дала мне неяк ягоную брашурку: і цяпер я магу ўдакладніць, што супэрспэцыяліст лечыць ня толькі псыхасацыяльныя парушэньні. Ён у нейкім сэнсе кастапраў, ці касталом, ён ставіць на месца язык, зубы і гартань – па-ягонаму гэта называецца карэкціроўка вымаўленьня ў дзяцей з горных раёнаў. То бок добранькі сталічны дзядзька ў белым халаціку прыбірае апошняе, што засталося ад нашай мовы, апошняе, чым мова яшчэ абараняецца, ужо атрымаўшы сьмяротны ўдар – наш спрадвечны акцэнт, тое, па чым нас яшчэ адрозьніваюць ад прыхадняў. Цікава, як ён робіць сваю карэкцыю, гэты чарадзей? Невялічкая апэрацыя на галаўным мозгу? Чык! Падпілоўваньне зубоў, падразаньне пад’язычнай косткі? Спадзяюся, яму даводзіцца добра папацець і ён будзе калі-небудзь гарэць у пекле, на вогнішчы з сваіх сьмярдзючых брашурак, і ў дупу яму ўставяць ягоны вялікі і магучы Язык. Суседзі маглі завітаць да мяне толькі ў адным выпадку: калі б нехта ў доме памёр. А ле нешта ніхто тут ніяк не паміраў – ня той раён. Ад нас да хімзаводу – кілямэтраў пяць. Самы зялёны раён у горадзе. Людзі за наш раён зубамі трымаліся, дарма што правінцыя. І сыходзіць адсюль не хацелі. Хіба што ў Менск. Ці туды, за горы.

“У вас дзіця плача”, – сказаў чалавек у майтках і ўсьміхнуўся.

“Магу вас запэўніць, што не”, – адрэзаў я і хацеў зачыніць дзьверы.

“Плача, я ж чую, – чалавек у майтках ухапіўся за ручку і не адпускаў. – Ужо гадзіну раве. Што ў вас тут такое? Ты навошта дзіця трэціруеш, падла?”

“А вы хто?” – спытаў я як мага больш спакойна.

“Я ж кажу, я ваш сусед зьверху”, – адказаў чалавек у майтках ужо спакайней і зноў усьміхнуўся. Ён быў вышэйшы за мяне на дзьве галавы і шырокі ў плячах, як кіёск.

Ён гаварыў са мной, а сам гэтым часам разглядваў тое, што дазвалялі адчыненыя дзьверы. А дазвалялі яны шмат. Акурат тое, што трэба, што дапамагае зрабіць высновы. Пустыя бутэлькі, што стаялі проста перад люстэркам, як кеглі – зьбіраўся заўтра здаць. Гара нямытага посуду на кухонным стале – паленаваўся мыць, адклаў на заўтра. Недапалкі ў місе з-пад недаедзенага супу. І дзіцёнак, які вызіраў з пакоя і не міргаючы разглядваў госьця, выставіўшы наперад распухлую шчаку. Сказала мне, што ўпала.

“Ты дакладна ня плакала?” – ён схіліўся над ёй і зноў пасьміхнуўся, але ўжо лісьліва. Ён думаў, пабацькоўску. Як законна прызначаны апякун. А вочы забегалі па кватэры, па руках Сіа, па шыі, па тым кавалку яе сьвету, які быў у Сіа за сьпінай: цацкі, ложак, лямпа, кніжкі – якія яна не чытала, але якія я мусіў мець у доме згодна зь іхнымі законамі аб мовах – і вядома, у пакоі панаваў суцэльны бардак.

“Яна не гаворыць”, – сказаў я, спадзеючыся, што гэта падзейнічае і ён нарэшце зваліць.

“А, дык гэта ты і ёсьць?.. – ён выпрастаўся і падаў мне руку, якую я нехаця паціснуў. – Бацька той нямой малой?.. Мне расказвалі. Ня вельмі вас тут любяць, у гэтым пад’езьдзе… І даўно гэта ў яе?”

Я паціснуў плячыма. Што я мог адказаць?

“Ты сабе нават не ўяўляеш, як даўно”.

“А я новы сусед, – ён падцягнуў майткі. – Буду жыць зьверху. Цябе як завуць? А яе?..”

“Сіа. Гэта эгіпэцкае імя”, – дадаў я пасьпешліва.

“А я ведаю. Як для коткі. У мяне такі сфінск жыве. У іх усіх эгіпэцкія імёны”.

Ён так і сказаў: Сфінск. Як Мінск або Пінск.

“Прыйдзеш гуляцца з коцікам?” – ён зноў нахіліўся да яе, быццам яна была сьляпая або глухая. Сіа ўсё так жа глядзела на яго, не міргаючы.

“Хто ж тады ў вас тут роў?” – у ягоны голас вярнулася падазронасьць.

“Ня ведаю, – паціснуў я плячыма. – Хаця здагадваюся. Можа, Шнітке?”

Я падняў з падлогі пусты футарал ад дыска.

“Гэта даволі сумная музыка. Табе, відаць, падалося. Гэта быў Шнітке. Музыка. Фэрштэйн?”

Ён зрабіў выгляд, што паверыў.

“Шнітка дык шнітка. Бывае. Як мая бабка казала…”

І тут ён прамовіў яе – прымаўку. Нашую прымаўку. Цяжка пазнавальная, да немажлівасьці скажоная ягоным грубым, чужым вымаўленьнем – калі б ня мой абсалютны слых, дык нізавошта б не здагадаўся, але гэта была яна.

“Вось так яна, бабка, і казала. Але ўсё гэта даўно вымерла. Час ня той, усё аб’ядноўваецца. Адна краіна, адзін Язык. А што ня хоча яднацца, або ня хоча мець адзін Язык – вымірае. Скажы, Сія? Цябе Сісяй у школе ня дражняць? Разумее ж, па вачох бачу, але сказаць нічога ня можа, як сабака. Нічога, загаворыш і ты. Калі на нас націснуць, мы ўсе загаворым, такая ў нашага народу натура. Ты ў бэйсбол гуляеш? Шкада. Гэта ж наша гульня, спрадвечная. Тая самая лапта! Маглі б згуляць неяк. Ну, ладна, пайду. А ты ня шніткай тут больш, добра?” Ён усьміхнуўся, схапіў Сіа за шчаку і патрэс, памацаў, быццам хацеў праверыць якасьць матэрыялу, зь якога яна зробленая, а потым пругка пабег па сходах наверх. Я зачыніў дзьверы, узяў Сіа за руку і адвёў у яе пакой. Мы селі так, як любілі – яна на канапе, я каля яе ног, вочы ў вочы. Двое зачараваных у краіне цмокаў і замкаў.

“Ён цябе ня надта напалохаў?”

“Не, – сказала Сіа і адвярнулася. – Але чаму ён прыходзіў? Ён падумаў, што я плачу? Я правільна зразумела яго Язык?”

“Так. Але абяцаю, ён больш ня прыйдзе”.

“Але чаму ён так падумаў?” – прашаптала яна, зноў вяртаючыся ў мае вочы, зноў трапляючы ў іх, як пылінка, якую можна толькі выплакаць.

“Бо ён глухі. Глухі і нямы. Я ж табе кажу, абяцаю, ён больш ня прыйдзе”.

“А што такое “ня шніткай?”

“Нам з табой не абавязкова гэта ведаць, – сказаў я. – Нам важна не забываць, што… Чаму я вучыў цябе, што нам трэба памятаць?

“Я не забыла, але…”

“У нас ёсьць маленькая таямніца. У цябе і ў мяне ёсьць адна таямніца. Адна на дваіх. Не забывай пра гэта”, – я пагладзіў яе па плячы.

Яна кіўнула, паглядзеўшы на свае кнігі – ня тыя кнігі, якія для маскіроўкі, а сапраўдныя. Нашыя любімыя.

“Я прыдумала, хто я. Я Лёся. Лёсік – гэта калі хлопчык. А дзяўчынка – Лёся”.

І тут яна заплакала – і мне нічога не заставалася, як называць яе так, як яна хацела. Прынамсі, дома.