Читать книгу My naam is Prins, ek slaap met die lig aan - Christine Barkhuizen-le Roux - Страница 8

Junie 1971 – Skuilkranz

Die vrolike oom met die wit krulkop kry hulle waar hulle in die stasie se wagkamer met hul voete op hul koffertjies sit. Sy hare is dieselfde kleur as hul ma s’n.

“So dis nou my twee nuwe kinders!” Hy druk eers vir Kobus teen hom vas, dan vir Deon. “Julle sal nooit weet hoe bly is ek dat julle hier kom skoolgaan nie. Julle stiefma en dominee Vos het vir my geskryf oor julle. Op Skuilkranz is ons een groot familie. En onthou, vir my sê julle sommer Pa – Pa Pietie.”

“Ek hoop julle twee hou van afval?” vra die tannie toe hulle om die tafel sit. Deon moet sy mond toeknyp, so water dit. Dis die lekkerste kos wat sy ma kon maak.

Die oom maak die deur na die gang oop. Daar is vier ysterbeddens in die naaste kamer. Opgemaak met ’n laken, ’n grys stekelrige kombers bo-oor soos dié waarop hulle ma gestryk het, en plat kussings. Grys staalkaste langsaan vir klere en skoene.

“Kom, ek gaan wys vir julle die kalkoene en die duiwe – julle lyk vir my na kinders wat hou van diere.” Dit voel of hulle die eerste prys gewen het.

* * *

“Dok,” het hy vir Corinne gesê toe hy vertel het van sy en Kobus se aankoms by Skuilkranz, “ek was so bang vir alles wat vreemd en anders is, maar daar was ook ’n blyheid. Hier was iemand wat ons graag wou hê.” Die hortende, halwe sinne, stiltes en afgebreekte woorde waarmee hy aan die begin probeer het om sy herinneringe na bo te haal, het ná ’n paar weke se sessies meesal plek gemaak vir volsinne.

* * *

By Malgasrivier trap ’n fietsryer verbete die opdraand uit. Aan die een kant van die pad, ondertoe, is die bloekoms koolswart gebrand; aan die ander kant, bokant die pad, blom hulle krone helderrooi. ’n Paar kilometer verder groei die wildevarings geil en groen. Hier het dit ook gebrand, maar in die geheel is die Langkloof veel minder getref as die Boland.

Wie kies uiteindelik voor wie se deur die goed of die kwaad neergesit word soos ’n agtergelate baba in ’n mandjie? dink Corinne. Ons weet dat vir hulle wat God liefhet, alles ten goede meewerk … Dis een van Frank se teksverse waaroor hy herhaaldelik preek. Gerdus het op ’n keer ná so ’n diens toe sy en die seuns terugloop huis toe, gesê dit klink of sy pa homself probeer oortuig. Sy’t hom betig: “Dít sê jy nou ten ene male nooit vir jou pa nie!”

’n Professor in haar derdejaar het aangehaal: “What’s not living is dead.” Maar die omgekeerde is ook waar: Wat nie dood is nie, lééf. Dis by hierdie punt dat sy Deon van die begin af wou uitbring. Hy is nie dood nie. Hy kan nog funksioneer. En dit het hy klaarblyklik merendeels sy eie oortuiging gemaak deur die baie maande wat verby is.

Maar sy weet ook dis normaal vir hom om nou weer vrese te hê, en dwanggedagtes. Sieg het haar gewaarsku dat sy bedag moet wees daarop.

Sy glo teen hierdie tyd kan hy meesal terugpraat met die stemme in sy kop wat hom teister: Een van die dae doen jy dieselfde as wat aan jou gedoen is! En kan antwoord: Ek weet julle is daar, maar ek steur my nie aan julle nie. Ek gaan nie daarop in nie; ek gaan nie verder daaroor dink nie en dit ook nie doen nie. Ek het geen skuld aan wat met my gebeur het nie.

Sy sit die radio aan. ’n Flarde musiek van die sender kom oor die luidspreker: “The road is long, with many a winding turn …” Ná soveel jare slaan The Hollies die spyker steeds op die kop: “… He’s my brother …”

Frank sê partykeer sy verbeel haar allerhande goed, maar in werklikheid bring die lewe dikwels onverwags dinge en mense, woorde en wyshede na haar toe op presies die regte oomblik. En dit lyk vir haar die pad vorentoe is lank, veel steiler as wat sy voorheen sou kon dink.

Onthou, praat sy haarself aan, jy is in die eerste plek hier vir Deon – spits jou aandag op hóm toe. Dis hy wat jou gevra het om saam te gaan en jou die geleentheid bied om Frank dalk te kan help.

“Jy moet my wys waar julle gebly het,” sê sy na Deon se kant toe. “Al het van die name van die plase en plekke dalk verander, sal jy dit miskien nog herken. Jy het ’n besonder goeie geheue.”

Hy antwoord nie, draai net sy kop soekend na links en regs, maar sonder om die stuk grond te identifiseer waar hy en sy broer as seuntjies gebly het. Sy sien hoe die teleurstelling oor sy gesig trek.

“Hoe voel jy, Deon?” vra sy toe hulle by die klein garage en winkeltjie links van die pad petrol ingooi en iets koels kry om te drink. Hy het die Coke-botteltjie se doppie afgehaal en eers buite op die parkeerplek die koeldrank al in die rondte oor die randjie van die opening laat uitloop. Soos wat hy tydens hulle sessies altyd ’n bietjie van die koffie oor die rand van die koppie laat loop het voor hy kon drink. Misofobie, waarmee hy kennelik nou weer sukkel.

Liezl het na die outydse motors wat die eienaar van die garage versamel, geloop. Sy drentel op haar tyd om die ysterheining waarbinne die voertuie getrek is, party op blokke, ander byna klaar gerestoureer. Sy haal haar selfoon uit, neem ’n paar foto’s voordat sy tydsaam terugstap.

Deon antwoord nie. Sy voorkop en slape is nat, teen sy arms blink die son in minuskule druppeltjies tussen die ligte hare op sy voorarms. Die lou windjie van die Langkloof bring nie verligting nie. Toe hy vir Liezl wink en terugklim in die afgeslote ruimte van die kar, ruik Corinne die angssweet wat uit sy porieë bars.

“Onthou, jy moet praat as jy kan, dit sal help,” sê sy en probeer om nie te bekommerd te klink nie. “Jy het besluit dat jy hierdie terugpad gaan loop, maar jy móét onthou, soos ek jou die middag by die hotel al gesê het: vir ’n ruk sal jy dalk weer slegter voel, weer die angstigheid en vrees beleef.

“Wat die plaas van jou kinderjare betref: ek kan dink jy’s teleurgesteld dat jy dit nie kon uitken nie, maar dis nie weg nie. Onthou, dis blou jare dat jy nie meer daar was nie. As jy ’n keer regtig spesiaal daarna gaan soek, tussen die plase deurry, sal jy dit wel kry.”

“My ma …” sê hy verlangend, “my ma het soveel warmte in die huis gebring.”

Hy draai skuins na agter. “Hoe baie het ek nie al gewens dat jy haar kon ken nie, Liezl. Haar lyf het na poeier geruik, of na soetkoekiedeeg. Ek en Kobus kon om die beurt die bak uitlek – die ander een het ’n lepel vol deeg gekry om hom tevrede te hou.”

Liezl het vir hulle plek bespreek by Framesby House in P.E. Billike akkommodasie en netjies en skoon, het Deon vir haar gesê na aanleiding van die foto’s van die kamers en eetkamer. Corinne ry eers by die afdraai verby. Makro is die landmerk waarvoor sy moet uitkyk, maar sy sien dit eers in haar truspieëltjie. Toe sy haar kom kry, is sy op Cape Road. Sy hou op die skouer van die pad stil, loer na Liezl. “Bel asseblief die man van die gastehuis, Liezl. Wat is sy naam nou weer?”

“Pieter sê tannie moet net aanhou, ons is op die regte pad,” antwoord die meisie toe sy die foon dooddruk. “Jy gaan verby ’n winkelkompleks en by die tweede straat draai jy regs. Reguit aan, draai af in Willowby. Ons is baie naby die adres.” Liezl vat haar foon weer, tik die adres in op Google Maps. “Ja, dis net hier af, reguit – hier, draai hier regs en dan nog ’n ent voor jy die huis sal sien. Op die hoek.”

“Ek sal bestuur, en ons ry met my voertuig,” het Deon aangebied, maar Corinne wou nie daarvan hoor nie; hy het genoeg stres oor die weersiens en die herontmoeting met sy jeug. Dis beter dat hy sy gedagtes kan laat gaan – na destyds, na dit wat voorlê, eerder as om op die pad te konsentreer. En syself kan haar gedagtes vrye loop gee wanneer sy bestuur; sy dink op haar beste wanneer sy iets meganies doen terwyl haar onderbewuste rondskarrel, gryp na wat bymekaar hoort en ’n geheel begin vorm.

Sy druk die knoppies vir die hekkode soos Liezl dit vir haar voorsê. Die hek skuif stadig oop, en onmiddellik weer terug toe die kar binne is. Op die terras sit ’n man met twee krukke langs hom. Sy kan nie uitmaak wat fout is met sy been nie.

Hy wag tot hulle nader kom voor hy praat. “Middag, of moet ek sê naand? Dit moet die De Swardts wees? Al die ander gaste wat bespreek het, is reeds ingeboek. Al drie kamers is in die hoofhuis. Daar is ’n koffiestasie in elke kamer, en die groot kombuis is vir almal se gebruik. Daar is ’n stoof, ’n mikrogolfoond, ’n yskas en vrieskas, borde, messe, vurke, potte, panne, bakke … Aan die oorkant by die sentrum waar julle regs afgedraai het, is ’n Spar en take-away-plekke. Ek het iemand wat catering doen, maar dis vir groepe van so ag tot twintig mense. Die Spur laat ook aflewer, die nommer is agter teen die kamers se deure geplak.” Hy’s uitasem toe hy die hele rympie afgerammel het.

Hy hobbel met die krukke voor hulle uit. Corinne se kamer loop uit op die groot eet- en sitkamer. “Dié kamer het ongelukkig net ’n stort,” maak hy verskoning.

“Als reg, ek stort eerder as om te bad,” antwoord sy. Sy sit haar goed neer en loop saam met die twee mans en Liezl na die kamers wat regs in ’n gang uitloop aan die agterkant van die huis.

“As julle ingesettle is, bel my,” sê sy vir Deon. “Maar neem julle tyd, stort lekker en rus ’n bietjie, dis mos darem nog nie só laat nie. Ek sal solank gaan afreken, ons kan later al die geldsake uitsorteer.”

Sy volg Pieter na die kantoor. “Ek wil sommer betaal,” sê sy, “dan is ons môreoggend reg en kan ons ry so gou ons klaar is.” Liezl het gesê hulle moet al die strokies vir haar gee, sy sal die optel- en aftrekwerk doen en uitreken wat hulle op die ou end vir Corinne skuld.

Pieter trek die krukke nader toe hy haar die kwitansie gee en hop ’n ent met haar saam na haar kamer.

In die badkamer trek Corinne die langbroek en bloes wat moedswillig aan haar vel bly kleef, uit. Sy draai die warmwaterkraan net effens oop; dis so warm dat ’n mens eintlik in ’n koue swembad wil spring. Die sweet sit vasgeverf aan haar lyf. Sy lig haar kop agteroor, laat die water deur haar gryswordende hare met die ligstrepies stroom voor sy die sjampoe-bediener druk. Een keer, twee keer, drié keer voordat daar genoeg seperigheid is om haar hare goed in te vryf. Dit ruik na sitrus, die sonnige geel en oranje vrugte van die Oos-Kaap.

Vir Deon moet dit ná hierdie rit wees soos om onder die Victoria-waterval te staan! Sy is so dankbaar vir die feit dat Liezl ook by is; sy’s ’n wakker meisiekind. Aan die vrae wat sy die middag in Stellenbosch gevra het en haar opmerkings in die motor vandag, kon sy sien dis iemand wat baie vir haar pasiënte sal beteken as sy uiteindelik sou besluit om dié rigting te kies.

Corinne het skuinsweg ’n halwe vraag oor Ella, haar ma, gevra, maar Liezl het gesê sy wil nou eers op haar pa konsentreer; hulle kan later oor haar ma praat.

Toe Deon die middag by die hotel opgestaan het om ’n draai te gaan loop, het sy vir Corinne gevra of sy die een of ander tyd met haar sal praat oor die ekstreme angsaanval wat haar pa in die kliniek gekry het. Sy’t ja gesê, op voorwaarde dat sy haar pa se toestemming daarvoor kry.

* * *

Dit was net voordat Deon ontslaan is dat hy die hewige angsaanval gekry het. Corinne het vermoed dit het te doen gehad met die feit dat daar stadigaan steeds meer van sy skrikbeelde op die voorgrond tree. Nadat hy homself toegelaat het om die deur na die verlede oop te maak, was dit soveel makliker vir die herinneringe om hulle aan te meld.

“Ek sal nóóit weer in die werklike lewe iets kan beteken nie,” het hy koponderstebo gesê nadat hy haar skaars gegroet het en stoïsyns ’n halfuur lank as ’n binnepasiënt in haar spreekkamer in die kliniek gesit het.

“Jy het voorheen ook gesê jy kan nie meer reg funksioneer nie, Deon. In watter opsig? Wil jy vandag ’n bietjie meer hieroor sê?” Sy het haarself gemaan om rustig te bly, geduldig te luister na wat hy sê en ook na dit wat hy verswyg.

“Kan ’n man wat kinders wil opvoed, só leef, dok?” Hy het stuurs geklink. Kwaad vir die lewe, kwaad vir homself.

“Jy weet hoe skoolkinders is – hulle het lankal agtergekom hierdie meneer is heeltemal die kluts kwyt. En die onderwysers, dink jy hulle sien nie dat ek dikwels soggens laat kom nie, dat ek meer as enige ander persoon die personeelkamer verlaat om kleedkamer toe te gaan nie? Dat ek nooit by die krip staan nie, maar in die klein hokkie waar ek my ding kan doen sonder om na gekyk te word? Dat ek wag tot ek heeltemal alleen is by die wasbakke, sodat niemand kan sien dat ek tien keer langer hande was as enigiemand anders nie?

“Ek is bang, dok. Ek het onredelike vrese. Ek kan nie eens vir jou sê wat … wat dit is wat ek alles vrees nie. Dinge wat ek weet … ek weet ek sal dit nooit … maar as die gedagtes kom – hulle kom sonder dat ek wil … in die dag en dikwels in die nag; ek is bang om te gaan slaap, want ek is bang ek droom hierdie goed … ek is bang die drome word waar. Hoe meer ek dit probeer onderdruk, hoe meer spring hulle uit en maak my kop vol.”

Hy het weer hakkelend gepraat en daar was iets herkenbaars aan sy houding. Asof sy iets intuïtief aangevoel het, maar nie met haar vingers of brein kon raakvat nie.

Ineens het sy oë verstar, verby haar gekyk na die muur waar sy die notas en briewe van vorige pasiënte vasgespeld het.

“Ek is so verskriklik bang … ek is so bang ek doen iets vreesliks!” Daar was paniek in sy stem, soos ’n swemmer wat in die kolkende water van die see in die moeilikheid geraak het en keer op keer teen die rotse geslaan word. Sy hele lyf het geskree: Help!

“Daar is dwanggedagtes … My vrou het geloop, jare terug al … Ons het een kind, maar ek’t haar amper nooit gesien … My vrou wou my nooit … En sy, sy is nou saam met iemand anders …”

Hy het opgestaan, die paar meter wat die spreekkamer beslaan van kant tot kant heen en weer met sy treë afgemeet. Opeens het hy doodstil bly staan. Katatonies. En toe op die grond neergeval terwyl sy spiere onwillekeurig ruk, sy arms en bene na alle kante dwing en sy kop onbeheersd op die harde vloer kap.

Corinne het opgespring, die deur oopgepluk: “Kom help, asseblief! Stuur manlike verpleërs ook, en kry die dokter aan diens!”

Dokter Cecile van der Merwe was binne ’n minuut of twee daar. Terwyl die verpleërs Deon vasgehou het, het sy hom ’n kalmeermiddel ingespuit. Chemiese straightjacket, soos hulle dit noem, anders as die dwangbuis wat vroeër gebruik is om pasiënte in bedwang te kry.

Corinne het Sieg gebel en hy’t gekom so gou hy kon. Hy het Deon ondersoek en die suster aan diens instruksies gegee vir ’n verdere inspuiting as dit nodig sou wees; die Lorazepam-dosis verhoog. Agterna het Sieg lank met haar kom sit en gesels; bevestig dat haar vermoede reg was: Deon was besig om al sy spoke uit te haal en met hulle te praat. Sieg het gesê hy gaan Deon se tyd in die kliniek met ’n week verleng.

Frank was, vir ’n verandering, vol begrip en empatie toe sy bel. “Kyk mooi na jou pasiënt. Ek sit die kos wat Liza gemaak het vir jou in die mikrogolf, maar sorg dat jy intussen by die kafeteria ook iets eet.”

Sy het kort-kort gaan kyk hoe Deon lyk. Toe sy Sieg teen elfuur die aand laat weet die pasiënt is rustig en daar is geen abnormale observasies nie, het hy gesê hy dink sy kan nou met ’n geruste hart huis toe gaan, maar die personeel moet hom onmiddellik laat weet as daar ’n verandering in Deon se toestand is.

Ek sal mooi moet werk met hierdie mens, het sy woordeloos vir haarself gesê toe sy die aand terugry Stellenbosch toe; die ligte van die motors daardie tyd van die nag soos vuurvliegies wat stadig, een-een, afgeskei word deur die donker. Hy is nog glad nie so gesond soos wat dit in die vorige sessies gelyk het nie.

As hy nie sy vrese kan uitspreek nie, sal sy – en hy – moeilik by die ware kern uitkom om dit oop te breek.

* * *

Om halfnege, nadat sy ’n bietjie skuinsgelê het, bel sy vir Deon. As hy nie antwoord nie, is dit goed en wel, dan wil hy en Liezl seker alleen wees. Maar hy antwoord dadelik. “Dok, hier is ek. Ek voel beter ná die stort. As jy wil, kan ons by die Spur hier oorkant gaan eet? Liezl sê sy het lanklaas ’n steak geëet.”

“Ek kry julle in die voorportaal,” sê sy, “oor vyf minute.”

Sommige mense sal nooit kan verstaan hoeveel moed dit van iemand soos Deon vat om iets so vanselfsprekend te doen nie, dink sy terwyl sy voor die spieël lipstiffie aansit. Daar was tye in hierdie man se lewe dat hy nóóit in ’n openbare eetplek sou kom nie. Toe sy hom leer ken het, was sy vrees vir kontaminasie die ergste wat sy nog ooit in haar praktyk meegemaak het.

Sy trek vinnig haar langbroek van die oggend aan, met ’n ander top wat daarby pas. Ingeval daar ’n koue windjie van die see af waai, wikkel sy ’n donkerblou-en-groen serp om haar nek.

By die ingang waar die gemakstoele is, kry sy die twee. Deon lyk nog moeg, maar sy sien geen bewing nie. In sy vars liggrys broek en ander hemp lyk hy soos ’n doodgewone man wat vir die aand uitgaan. Liezl het ’n donkerblou top by haar jeans aan, en die blou kraletjies wat sy in haar hare gevleg het, laat die kleur van haar oë nog meer opvallend uitstaan.

“Reg! So jy’t gesê ons gaan Spur toe, Deon,” sê Corinne. “Voel jy orraait?”

“Steeds apprehensive,” sê hy, “maar vanaand probeer ek vergeet wat môre bring. Elke dag het genoeg van sy eie kwaad; dis wat my ma altyd gesê het.”

Voor die Spur hou sy stil. Sy vra vir ’n tafel naby ’n venster, so ver as moontlik van ander mense; sy weet hoe hy ingeperktheid haat. Om tyd te wen en hom op sy gemak te laat voel, bestel sy solank vir elkeen ’n bottel mineraalwater toe die kelner die spyskaarte neersit.

Soos sy verwag het, staan Deon binne oomblikke op en loop na die manstoilette. Sy lees sy gedagtes asof dit haar eie geword het; die kleedkamer is ’n plek met ontelbare kieme wat daar saamdrom. En dis hier waar hy sy hande nogeens moet was om dit skoner te kry. Hier, waar almal na jou sal staar as jy die kraan drie minute lank laat loop, terwyl ’n waterskaarste byna oral in die land heers.

“Tannie,” sê Liezl toe hy wegstap, “my pa gaan oukei wees, nè?” Corinne hoor die opgehoopte emosie in haar stem.

“Jou pa is klaar oukei,” sê sy. “Hy moet dit net self begin glo.”

“Maar daar is vrae wat in my kop draai – kan ons ’n keer as daar tyd is alleen gesels?” Liezl kyk haar hoopvol in die oë.

Dit raak Corinne intens: die klein dogtertjie wat nooit regtig haar pa kon leer ken nie; die jong meisie wat probeer verstaan wat met hom, met haar, met hul gesin aan die gang was.

“Bid dat dit reën,” sê Pieter toe hy die oggend die hek vir hulle oopmaak.

Die see laat ’n wit skulprand soos dié van ’n bruidsrok regs op die strand uitrol. Deon kyk weg oor die Kabeljousrivier, en ineens praat hy met die stem van ’n seuntjie: “Ek is nie bang vir riviere nie. Ek en Pappa en Kabous vang vis in die rivier.”

Dis iets wat hy Corinne al vertel het, maar sy hoor hoe hy regresseer tot die agjarige kind van destyds wat op ’n plaas in die Langkloof grootgeword het. Sy sien in die spieëltjie hoe Liezl vraend na haar kyk; skud haar kop liggies, beduie met haar oë: Moet jou nie bekommer nie, dis ’n tydelike reaksie.