Читать книгу Op die toneel - Dana Snyman - Страница 9

Ons oupas en oumas is op plase of op die platteland gebore. Baie van ons pa’s en ma’s ook; en soggens, só vertel hulle graag, het hulle kaalvoet deur die ryp skool toe gestap.

Ons sterte is as jong bobbejaantjies afgekap en ons is elke Woensdagmiddag kinderkrans toe gestuur. Iewers het ons ook nog foto’tjies wat geneem is die dag toe ons in die ou klipkerk aangeneem en voorgestel is: Daar staan ons saam met Dominee in ons Veka-pakke en ons crimplene-rokkies, met ons Edworks-skoene aan, witter as sneeu en sonder hare op ons hande.

Ons het gedoen wat van ons verwag is, want anders is ons getugtig deur diegene wat ons liefhet. Ons was die jong boompies wat reg gebuig is, die jongelinge wie se pad suiwer gehou moes word.

Ons moes ouer mense “oom” en “tannie” noem, en kinders word gesien en nie gehoor nie; toe-toe, wat sit julle hier en tande tel, gaan speel!

Elke Sondag ná middagete moes ons in ons kamers rus, tjoepstil, want pa en ma het gesê hulle gaan slaap. Jy swem ook nie op ’n Sondag nie. Dis sonde.

Jy kou nie kougom nie, jy kan ’n knoop in jou derms kry. Pampoen laat jou hare krul; lê jy en eet, gaan jy horings kry. Sit jy op ’n tafel, kan jy vergeet om ’n man te kry. Speel jy met jouself, sal daar hare op jou hande groei. Lees jy Ruiter in Swart-boekies, sal jy blind word.

Kom Nelson Mandela uit die tronk, brand Suid-Afrika en ons wittes word tot in die see gejaag.

Racheltjie de Beer het haar lewe vir haar broertjie opgeoffer, Jan van Riebeeck het Suid-Afrika vir ’n spieël by Harry die Strandloper geruil, en as jy ’n Queen-plaat agteruit speel, hoor jy satanistiese boodskappe.

Die lewe is eenvoudig: Daar is Natte en Sappe. Daar is dié wat in huise woon en dié wat in bediendekamers woon. Daar is dié wat met Valiants ry en dié wat met Fords of Chevs ry; en as ’n stroom jou die diepsee by Margate intrek, sal die John Rolfe-helikopter jou kom red.

God is ’n nukkerige ou man met ’n Kinderbybel-baard wat op ’n troon in die Hemel sit en alles weet wat jy dink en doen. Apartheid is sy wil. Ons moet bevrees wees vir Hom, want sy straf is swaar. Eva het Adam in die Paradys verlei, en moenie saam met ’n heiden in dieselfde juk trek nie.

Die man is die hoof van die huis, hy mag nie huil nie. Die vrou dien die man in die kombuis, sy huil en kraam en behoort aan die VLU en vat klere op appro by Foschini.

Ons moet bang wees vir swart mense en kommuniste, Russe, Chinese en Kubane en Rooms-Katolieke, Moslems, Jehovasgetuies, Jode, Engelse, ducktails, Wimpy Bars met ANC-kleefmyne in, hippies, filantrope, sterrewiggelaars, liberaliste, Sestigers, Vrymesselaars, homoseksuele, en vir Helen Suzman.

Só was onse maniere.

Ons het aan kadetkompetisies, fakkellope en die Rapportryers se debatskompetisie deelgeneem. Ons was Patrysspeurders – die oë en ore van die polisie – en Drawwers en Penkoppe en Verkenners in die Voortrekkerbeweging.

Ons ken die Voortrekkers se Erekode uit ons kop uit:

1. ’n Voortrekker se woord is sy eer.

2. ’n Voortrekker is rein in gedagte, woord en daad.

3. ’n Voortrekker is gehoorsaam en eerbiedig.

4. ’n Voortrekker is sober en spaarsaam.

5. ’n Voortrekker hou sy taal in ere.

6. ’n Voortrekker is hulpvaardig.

7. ’n Voortrekker is vriendelik.

8. ’n Voortrekker is hoflik.

9. ’n Voortrekker is opgeruimd.

10. ’n Voortrekker is ’n liefhebber van ons diere, ons plante en ons grond.

Ons het by deure ingestap en op hortjiesbanke gesit waarop staan: Slegs Blankes; en die tweede wat hiermee gelykstaan: Ons het vir die Nasionale Party gestem.

Swart mense het ons as “kleinbaas” of “baas” of “my kroon” of “kleinnonnie” of “nonnie” of “miesies” aangespreek.

Die Skoolsuster het Die Liniaaltoets op ons gedoen, en as ons in Etienne Leroux se Sewe dae by die Silbersteins wou lees van Henry van Eeden se bedreigde onskuld, sou ons dit skelm moes doen, met ’n toorts onder ’n kombers diep in die nag.

Ons het getuigskrifte van ons skoolhoofde ontvang: So-en-so het ’n mooi, bestendige geaardheid en hy/sy sal ’n aanwins vir enige maatskappy wees. Sy/haar vordering word met belangstelling dopgehou. Amen.

Ons – die mans – het twee jaar verpligte militêre diensplig gedoen. Ons is oor baie grense tot in Angola. Ons was die dag by Mavinga toe daar bloed op die sand was en korporaal Fanie Venter oor die radio geroep het: “Romeo Charlie! Romeo Charlie, kom in! Fok!”

Ons het traanloos teruggekom van die Grens af en mooi en bestendig ons Pro Patria-medaljes in laaie weggebêre. Ons het ons nagmerries agter toe kamerdeure gekry en Saterdae ons boshoede en infanterie-T-hemde gedra wanneer ons in ons voorstedelike tuine gewerk het.

Toe word ons gevra: “Ondersteun u die voortsetting van die hervormingsproses wat die Staatspresident op 2 Februarie 1990 begin het en wat gerig is op ’n nuwe Grondwet deur onderhandeling?” En toe antwoord die meeste van ons ja.

En toe het dit die God van lewe en dood behaag om van ons weg te neem ons vroeëre sekerhede op die 27ste dag van April, 1994. Die Here het gegee, die Here het geneem – geloofd sy die naam van die Here.

Die Mirages en Impalas wat oor die Uniegebou gevlieg het, was nie meer ons s’n nie. Ook nie die damme en die teerpaaie en die hospitale en die biblioteke en die museums nie.

En voor die Waarheidskommissie het oupas en oumas en ma’s en pa’s gehuil en ons het geweet daardie trane is ook ons skuld, maar die woorde stol in ons monde want ons is nooit geleer hoe om vergiffenis te vra nie.

Ons is die vaders en moeders wie se sondes die tweede en die derde geslag sal besoek.

Ons ou woorde het hul toorkrag verloor, en nuwes is daar nog nie.

Ons sit in restaurante en kroeë en verlang terug na dit wat was: Treine wat diep in die nag op De Aar-stasie shunt, en Ellis de Luxe-koolstowe, en dankofferkoevertjies in die kerk, en stofjasse, en Wieliewalie Donderdagmiddae om vyfuur.

Ons wil weer hoor hoe sê Esmé Euvrard en Jan Cronjé oor Springbokradio: “So-o-o maak mens.”

Ons wil weer ’n tennisbal die laatmiddaglug bokant ’n grasperk die lug in sien vlieg, terwyl ’n kind roep: “Eggie, eggie, nommer 4!”

Ons luister na die Briels en Gé Korsten en Leonora Veenemans en skink vir ons nog ’n whisky, en weet môreoggend sal die goeie ou dae weer verby wees.

’n Snaar het gebreek tussen ons en onsself.

Ons emigreer na Kanada en na Australië en skryf daarvandaan briewe aan Suid-Afrikaanse koerante, want die drome van die dooies agtervolg jou altyd.

Ons emigreer na die Mooikloof Estate in die ooste van Pretoria.

Ons sê vir mekaar ons het nog altyd geweet apartheid was verkeerd en dit sou nie werk nie.

Hoekom is alle swart mense nie soos Nelson Mandela nie? wonder ons.

Kan ons die Kerk nog vertrou? wonder ons ook. Is dit nie die Kerk wat gesê het apartheid is God se wil nie? En, buitendien, daardie doktor in teologie van Unisa meen Jesus is nie regtig gekruisig en daar is nie ’n Hel nie. En die fossiele in die Iziko-museum wys tog duidelik daar kon nie werklik ’n Adam en Eva gewees het nie.

Hef op die hande en roep Halleluja! Kom ons gaan eerder Loftus Versfeld toe en gaan luister na daardie prediker met ’n mond vol moeë, mishandelde woorde.

Ons het misplaaste skuld, sê party. Ons moet ophou kweel oor die verlede, sê ander.

Ons word kwaad, ons word briesend. Ons het die paaie en die damme gebou, sê ons. Ons het nooit gestaak en asblikke in die strate omgekeer nie. Ons het Evkom en Sasol begin, nou karring hulle nog met Afrikaans ook, en dis al wat ons het.

Ons sal lewe, ons sal voor ons huise se hekke sterwe van motorkapers se koeëls, ons vir jou Suid-Afrika.

Ons gaan nie langer verskoning vir apartheid vra nie, sê ons ook. Apartheid kan nie die skuld vir alles kry nie. Ons moet ophou om so te wroeg. Kom ons gaan eerder ’n naweek Sabie toe saam met RSG se 4x4-klub. Kom ons gaan kyk eerder na die All Blacks op Loftus. Kom ons gaan koop Warren Buffett se nuwe boek, want het jy gehoor, ’n mens kan nou Buffett se Berkshire Hathaway-aandele ook in Suid-Afrika koop.

Ses dae moet jy arbei en al jou werk doen en oor die rege-ring kla, en op die sewende dag moet jy krieket kyk en in die Tygervallei Mall rondstap. En moenie ’n ouer vrou meer “tannie” noem nie, dit laat ’n vrou oud voel, en niemand, mans of vrouens, is meer bereid om oud te wees nie.

Ons is wie ons is, maar wie dít is, weet ons nie altyd nie.

Is ons die Kinders van Verwoerd of die Boetmangenerasie? Is ons Afrikaners of Afrikaanses of Boere of sommer net Suid-Afrikaners?

Is ons misplaaste Europeërs? Of afgedwaalde Afrikane?

Ons wag vir die wederopstanding van die ou stories wat ruimer en vryer geword het om bakens te wees op ons trek die onbekende in.

Ons wil saam met Henry van Eeden in ’n groot saal wag, bevrees, maar met geloof, wil ons wag. Ons wil ons arms lig en in volkome vertroue wag op die beeld van waarheid in gelid van die liefde.