Читать книгу Uit die binneland - Dana Snyman - Страница 11

Die ou projektorkamer staan nog daar maar die dak is af en die vensters is met rame en al uit die mure gebreek. Die groot skerm lê in die gras. Miskien het die wind dit omgewaai. Of miskien het die mense van die plakkerskamp daar naby dit omgestoot want al die sinkplate is verwyder.

Die luidsprekerpaaltjies is ook nie meer daar nie.

Van die inryteater buite my grootworddorp het byna niks oorgebly nie.

Ek het nou die dag vir die eerste keer in hoeveel jaar weer by daardie paadjie ingery, verby die plek waar die kaartjieskantoor gestaan het. By die kafeteria, waarvan net die fondamente oor is, het ek stilgehou. Ek kon nie verder nie, die gras en die kakiebos het te hoog gegroei.

Hoeveel aande het ons nie daar gaan fliek nie.

Eintlik was dit meer as net fliek, dit was deel van ’n leefwyse. Min plekke in die land het nie ’n inry gehad nie. Ons s’n se naam was die Bosveld-inry.

Ek het al dikwels gewens ek kan sê ek het op twaalfjarige ouderdom die werke van Leo Tolstoi, Jean-Paul Sartre en Etienne Leroux ontdek en dat dit, meer as enigiets anders, my wêreldbeskouing help vorm het.

Maar dit het nie vir my só gebeur nie. ’n Groot gedeelte van my kulturele identiteit kom van die jukebox in ou Taki se kafee, van Springbokradiostories en Ruiter in Swart-boekies. En die flieks wat ek in die Bosveld-inry gesien het: Enter the Dragon, Kaptein Caprivi, The Champ, The Day of the Jackal. En natuurlik Dirty Harry.

Die inryritueel het laat Saterdagmiddae begin wanneer Ma kos in Tupperware-houers gepak het: gekookte eiers, hoenderboudjies, biltong. Dit was eintlik maar padkos, net sonder die toebroodjies en die wors. In die plek daarvan kon ons pouse hot dogs by die kafeteria koop – en Coke in papierglase. (Coke proe vandag steeds vir my lekkerder in ’n papierglas as in ’n botteltjie of blikkie.)

Ons het gewoonlik vir ’n double session gegaan – twee flieks ná mekaar. Dit was die sewentigerjare, ’n tyd van brose heldinne en helde wat ’n bars kon skop en skiet en double clutch. Ali McGraw. Sybil Coetzee. Charles Bronson. Bruce Lee. En … wel, Hans Strydom. (Hans was nie juis ’n vegter nie, maar kon ’n bars vry.)

Meestal het ’n ry motors al gewag wanneer ons in ons kapoengeel Valiant Regal voor die hek stilhou. Almal was daar, selfs die arm Prinsloos in hulle gaar Toyota Corona (met moontlik ’n kind of twee in die kattebak omdat die Prinsloos nie genoeg toegangsgeld vir almal gehad het nie).

Party mense het sponsmatrasse gebring en voor hul motors op die grond gegooi. Ander het kampstoele oopgevou en skelm doppe in hulle kattebakke geskink.

Die verrigtinge het net ná sononder begin – nadat oom Apie en oom Shorty en oom Boet hul toeters begin blaas en hul ligte op die skerm laat flits het.

Ek het nou die dag lank daar tussen die kafeteria se fondamente en die skerm in die lang gras rondgestap.

Dit is eienaardig: Geboue wat ’n mens ná ’n lang afwesigheid weer sien, lyk kleiner as wat jy dit onthou. Maar daardie ou projektorkamer het vir my effens groter gelyk. Miskien omdat ek vergeet het van oom Thys, die Bosveld-inry se eienaar, se kantoortjie wat deel daarvan was.

In my geheue staan oom Thys in die donker buite die projektorkamer in ’n safaripak en suig senuagtig aan ’n Gunston terwyl die projektor soos ’n reusesprinkaan daar binne staan en “kir-kir”.

Oom Thys was die ene paniek wanneer die projektor tydens die vertoning gebreek het en die skerm opeens swart was – iets wat gereeld gebeur het en altyd begroet is met flitsende ligte en ’n geskal van toeters.

Oom Thys se twee-in-een-reaksie was dan seepglad: Hy het vinnig, amper instinktief, nog ’n Gunston aangesteek en dan ’n aankondiging – in Engels, al was daar nie een bewese Engelsman op ons dorp nie – oor die luidsprekerstelsel gedoen: “Ladies and jintelman, we just want to say sorry for this tiny interruption. We experience a problem and are working on it. Just be patient, please. Dankie. Thank you.”

Voor die hoofattraksie – dit is wat flieks in daardie jare soms genoem is – was daar eers so drie advertensies: een vir Oom Tjops se slaghuis, een vir die Total-garage en een vir die plaaslike Avbob-tak. Dan was dit SA Mirror/SA Spieël, ’n kort dokumentêre insetsel oor landsake: ’n Nuwe dam wat geopen is, die Eerste Minister wat met tradisionele danse vermaak word tydens ’n besoek aan ’n tuislandleier, of ’n boksgeveg wat Pierre Fourie volgens Gerhard Viviers se radiokommentaar maklik-maklik gewen het, voordat die beoordelaars hom daarvan beroof het.

Een Saterdagaand het SA Spieël oor Suid-Afrika se goudbedryf gehandel. (Ek weet nie waarom onthou mens sulke goed nie.) Die skerm was meteens vol potte gesmelte goud en swetende mans in oorpakke terwyl ’n stem gesaghebbend vertel het dat Suid-Afrika 73,6% van die wêreld se goud produseer – tot groot vreugde van oom Apie op sy kampstoel voor sy Rambler Hornet: “Hondepatrollie! Het julle gehoor? 73,6%!” het sy stem deur die inry weergalm. “G’n wonder die bleddie terroriste wil ons land hê nie.”

Dieselfde terroriste wat in Kaptein Caprivi, Baaspatrolliehond K9 en twee Mirage Eskaders voos geskiet is.

Die aand toe Grensbasis 13, ’n ander treffer in dié genre, gewys het, het ’n Chev Firenza se wrak in die oopte voor die groot skerm gestaan. Dit was in ’n landmynontploffing in die operasionele gebied, het oom Thys in ’n somber stem aangekondig. Die terroriste darem. Vreeslik.

Uiteraard het almal tydens pouse die wrak gaan besigtig.

“Ou Thys lieg,” het oom Shorty beduie. “Ek ken hierdie kar. Dis Sakkie Vermeulen van Potties s’n. Hy’t hom nou die aand naby die Floyd Hotel teen ’n boom ge-smash.”

Dit was ’n droomwêreld, ja. Maar jy sou dit nie gesê het as jy die aand daar was toe The Champ gewys het nie. Jon Voight wat die hoofrol vertolk het, was ’n bokser wat sy laaste geveg moes wen om sy seuntjie, gespeel deur Ricky Schroder, te behou. En toe verloor hy dit.

Nee erger, ou Jon word doodgeslaan, met Ricky wat nader hardloop en aan hom ruk en skreeu: “Champ, wake up! Please, wake up! Champ! Wake up!” My ma en ouma het ’n boks Gary Player-sneesdoekies opgehuil. My pa, ook duidelik aangedaan, het weggery met die luidspreker nog in die venster vasgeklem, ondanks oom Thys se herhaaldelike waarskuwings.

“Wake up, Champ! Please, wake up! Champ, wake up!”

Ek glo ook steeds Jamie Uys se Dirkie sou nie vir my so ’n uitmergelende, Freudiaanse ervaring gewees het as ek dit nie in die inry gesien het nie. Daardie hiënas wat vir Dirkie wou vang en die skerpioene wat hom wou steek … Dit was net soveel te meer realisties daar in die veld met die sterre hier bokant jou.

“My pa het my lief, hy sal my nie vergeet nie. My pa het … ”­ het Dirkie oor en oor gesê terwyl hy kringe in die Namib stap – ’n toneel wat tydens die Grensoorlog vir baie Suid-Afrikaanse seuns die eerste kennismaking met totale, absolute eensaamheid was. Hier is jy stoksielheeltemalalleen in die Namib, vaderloos, moederloos en Valiant-loos.

Maar daar was nie net terroriste en trane in die Bosveld-inry nie. Inteendeel.

Hoe het ons nie gelag vir Don Leonard en Tobie Cronjé nie! En die Carry On-flieks. Hoe het ons ons nie verwonder aan Bruce Lee se spronge en skoppe terwyl hy manalleen ’n hele garnisoen Chinese karatevegters in Enter the Dragon uitwis nie (net omdat een van hulle die vorige dag ’n bord of iets in Bruce se oom se restaurant gebreek het).

En jy onthou Clint Eastwood se onsterflike woorde in Dirty Harry beter as enige ander woorde in enige ander fliek. Want tydens die vertoning het dit begin reën en is die drama verhoog deur die aanhoudende “ka-tjir-tjir” van die Valiant se ruitveërs oor die windskerm: “Go (ka-tjir) ahead, (ka-tjir) make my (ka-tjir) day.”

En wat van die keer toe jou ma haar klein Fiat 128 vir jou geleen het om Ronél Smit inry toe te neem? Jy weet nie meer wat gewys het nie. Jy weet wel Ronél het Charlie-parfuum aangehad en terwyl die ruite rondom julle toegewasem het, het jy ontdek ’n Fiat 128 se kajuit is eintlik heel ruim.

Toe, in 1975, begin die eerste TV-uitsending.

Meteens wou almal net TV kyk: World at War, Little House on the Prairie en die verveligste natuurprogramme, totdat die vlaggie saans laat wapper en “Die Stem” begin speel.

Oom Thys het hard probeer. Hy het twee vertonings vir die prys van een in die Bosveld-inry aangebied. Hy het hot dogs se prys afgebring. Hy het selfs een aand vir Don Leonard gekry om handtekeninge voor die kafeteria te kom uitdeel.

Vergeefs. TV het op die ou end gewen.

Nou lê die groot skerm daar in die lang gras, voos geroes.

“Wake up, Champ! Please, wake up! Champ, wake up!”

Ek het nou die dag ’n klip in die Bosveld se oopte opgetel en huis toe gebring. Die lewe is verandering. En mens bly op soek na wie jy eenmaal was.