Читать книгу Brouhaha - Eben Venter - Страница 8

My pa sal in sy graf omdraai as hy moet weet dat sy eens geliefde plaas nou aan ’n bruin man behoort. Of sal hy?

Ek ry na Burgersdorp in die Noordoos-Kaap om die nuwe eienaar, Frank Uitlander, te gaan ontmoet. Die plaas se naam is Rietfontein, en dis waar my pa begrawe is. Die beskeie begraafplaas is aan die noordekant van die opstal geleë. Behalwe my pa s’n is daar slegs twee ander grafte: dié van Jotham Joubert, die vorige eienaar, en ’n graf met ’n sandsteenblad sonder naam.

Ná my pa se dood is Rietfontein aan ’n ryk wit man verkoop. Die laaste keer dat ek hom gesien het, was op my niggie se troue. Hy het ’n ligpers hemp gedra met ’n groot wegvliekraag en ’n goue ketting om sy nek en linkerpols. ’n Joviale soort ou; jy kon sien geld is nie ’n probleem nie. Mense wat sy sake ken, het my gewaarsku: Hy koop nie jou pa se plaas oor sy mooi naam of oor die bergveld met die ruiggras of oor die sekretarisvoël wat daar op ’n bloubos nesmaak nie. Daardie man is ’n spekulant, hy’s g’n boer nie.

Hulle was toe reg. Dit was nie lank nie, toe het die ryk man gehaal uit die grond wat hy kon en die plaas opnuut in die mark gesit. En nou behoort dit aan ’n bruin man. Oor die telefoon maak ek ’n afspraak met mnr. Uitlander. Ons ken mekaar van g’n kant af nie en daar is nie rede vir oorvriendelikheid nie. Hy weet ek wil kom oor daardie stukkie grond waarin my pa se kis lê.

Die reis deur die Oos-Kaap is emosioneel. Tussen Aberdeen en GraaffReinet is daar blouapies langs die pad, soms óp die pad, dis nou net om oor hulle sterte te ry. Anderkant GraaffReinet klim jy twee passe totdat jy in die hoërliggende Noordoos-Kaap met sy vlaktes en spitskoppies kom. Daar’s Renosterberg net buite Middelburg wat glad nie na ’n renoster lyk nie – al die bakens ken ek, ek het saam met hulle grootgeword. Ek ry ín my verlede in.

My pa is die hoofrede vir my besoek aan die familieplaas. Ek is bang sy graf gaan geskend word. Die gedagte dat iemand die graf gaan oopgrawe en sy geraamte uit die kis haal en eenkant wegsmyt sodat die kis afgestof en herverkoop kan word, kom reguit uit die hel. Maar dis nie verregaande nie: In ’n berig in Die Burger het ek eenkeer gelees dat grafte in Victoria-Wes se begraafplaas oopgegrawe word. Ek het ook gehoor – maar dit nog nooit bevestig nie – dat swart mense die einste vrees besweer deur ’n betonblad bo-op die kis te laat gooi kort nadat hy gebêre is.

Om eerlik te wees, terwyl die ryk wit man nog die eienaar van Rietfontein was, was ek gerus oor die graf. My pa se eertydse bestuurder het toe ook nog ’n ruk lank in die opstal aangebly en gesorg dat die begraafplaas geskoffel word. Maar noudat ’n vreemde man aan die roer van sake staan, het ek die vrees. Dis ’n kras vooroordeel, die soort ding wat jy teenoor vriende aan ’n etenstafel erken, maar nie in die openbaar nie. Dit getuig van diepliggende wantroue en ek is skaam daaroor. In stilte hoop ek mnr. Uitlander sal my daarvoor vergewe.

Soos ek die plaas nader, raak die ou bakens al hoe meer. Op daardie plaas was die tennisbaan waar my pa-hulle Saterdag-middae gaan tennis speel het met ’n klomp bure, almal in wit tennisdrag met ’n boeretan. Om die tennisbaan het ons met Dinky Toykarretjies op ons eie plaaspaadjies rondgery, heeltemal sorgeloos. Hier is die plaas Addon van oom Martin Henning – sy netheid kon my pa nie ewenaar nie. Oom Martin het elke skeerseisoen self sy merino’s se wol geklas; ek kan die olierigheid van die klastafel in sy waenhuis ruik as ek wil. Dié wêreld en sy mense, almal nou dood of weg, het my gemaak en gevorm in my vroegste lewensjare, tot so by elf, twaalf jaar oud.

Net ná halfelf kom ek op Rietfontein se werf aan. Die son het so ’n nawinterse loomheid – ’n ideale dag op ’n plaas in die Oos-Kaap, ’n ideale dag vir die lewe. Ek parkeer onder een van die dennebome. Alles lyk nog dieselfde. Die werf is skoongevee, agter die hoë dak van die opstal steek die eerste wit bloeisels van die peerbome uit. Daar staan ’n bakkie geparkeer, maar verder is dit stil. So onthou ek dit ook: Tensy kuiergaste van die stad af aankom, of by spesiale geleenthede soos wanneer die winteros geslag word of wanneer die mans regmaak vir bokjag, is so ’n plaaswerf maar altyd stil. Honde of kapokhoendertjies of ’n pou as jy bietjie ghrender is, maar andersins roer daar niks nie.

’n Man kom aangestap oor die grasperk, wat nog geelwit is van die ryp. Ons gee hand. Name is onnodig, elkeen weet wie die ander is. Ons kyk in mekaar se oë en op daardie oomblik weet ek dit was die regte ding om te doen. Op my eie is ek nie in staat om my vrese en vooroordele te oorkom nie; dié man gaan dit vir my doen. Die oumense het gepraat van ’n man met ’n goeie gesig. Met “goeie” het hulle bedoel eerlik en opreg. Dis deel van my vorming om nou so ’n gesegde, eintlik ’n evaluasie, te onthou.

Ek wens hom geluk met die aankoop van Rietfontein. Ek dink hy weet ek bedoel dit. Frank Uitlander sê hy gaan sy bes doen op die plaas, hy gaan baie mooi na die veld kyk. Al probleem is, hulle het nie eintlik meer geld oor om vee aan te koop nie. Hulle gaan maar by die Landbank moet leen. Toe sê ek: “Dis maar hoe die meeste boere maak.”

Hy en sy pa maak eers ’n bietjie skoon hier op die werf voordat hulle intrek. Sy pa kom ook aangestap, met ’n hark in die hande. Die ou mnr. Uitlander vertel my dat hy destyds in Van Ryswyk gewerk het, die handelshuis wat later afgebrand het. Hy het my oupa geken, my pa en al my ooms; hy onthou hulle almal. Ek is verbaas, maar ook nie; ek het gehoor die Uitlanders is ou inwoners van Burgersdorp. Die ou man kan terugkyk oor die geskiedenis van my en sy mense op die dorp, na die fel skeiding tussen ons en alles wat dit meegebring het, en hy kan my plaas soos ek dit onmoontlik met hom kan doen. Dit dwing my tot beskeidenheid.

Ek vra of ek na die graf kan gaan kyk. In my agtersak het ek ’n halfjack whisky. ’n Vriendin van my het my aangeraai om saam met my pa ’n dop te gaan maak, whisky saam te vat as dít is wat hy teen die einde van sy lewe graag gedrink het. Ek gaan sit toe halfboud daar op die ringmuur in die begraafplaas en sluk net so uit die bottel. Ongewone ding vir my om te doen helder oordag, maar dit voel reg.

Natuurlik kan ek nie “saam met my pa” ’n dop drink nie; sy siel het lankal elders ingetrek. Ek praat maar liggies met hom. Hy sal bly wees oor die huidige eienaars van Rietfontein. Die Uitlanders gaan na die plaas kyk, die hekke nie sommer laat ooplê nie, die veld nie vertrap nie.

My pa het graag die besitterskap van grond verduidelik met die woord “rentmeesters”. Hy het gesê die Here het net vir ’n rukkie die grond aan jou gegee om daarvoor te sorg, grond kan nooit aan jou behóórt nie. Daarom moet jy die veld en ondergrondse water oppas. Ek sê vir hom ek dink die Uitlanders het gekom om te boer – hulle is die nuwe rentmeesters. Grond wat so lank in die hande van wit mense was, word nou betrek deur ander ou inwoners van die streek. Hulle het oor die destydse skeiding getree, ’n klein historiese oomblik om saam te vier.

Ek skroef die bottel toe en maak die hekkie van die begraafplaas agter my toe en loop oor die grasperk terug. Ek het die branderigheid van whisky by my keelgat af en ek is tevrede. Ek het sielerus, my oorlede pa ook.

Ek groet en vra vir die ou mnr. Uitlander of dit goed is as ek van tyd tot tyd die graf kan kom besoek. Toe sê hy: “Hoe kan ons nou nee sê,” en konfronteer my opnuut met sy eerlikheid.

*