Читать книгу Ena Murray Omnibus 30 - Ena Murray - Страница 6

Hy probeer nie eens om bed toe te gaan nie. Hy staan voor die venster en staar na die nag in die tuin terwyl spoke uit die verlede op hom afstorm. Dis soveel jare nou.

Hy draai om, gaan sit in die stoel waar die klein gryskopvroutjie vanmiddag gesit het. Sy gewete klop. Natuurlik het hy haar van die begin af geglo. Natuurlik weet hy sy het hom nie met ’n wolhaarstorie kom bangpraat nie. Nieteenstaande die armoedige uiterlike het daar uit haar ’n inherente eerlikheid gestraal wat hy onmiddellik na waarde kon skat. Hy werk immers elke dag met mense. Hy kan hom teen hierdie tyd darem al op ’n bietjie mensekennis beroem.

Marie Buys, soos sy haarself voorgestel het, is arm maar eerlik. En trots. In retrospek weet hy dat die vrou uit Bokmakieriestraat vandag die beste vertoon het van hulle twee. Sy het die beste daarvan afgekom. Daar waar sy nou in haar bed lê, waarskynlik so slapeloos soos hy, weet sy seker ook dat sy in werklikheid die beste daarvan afgekom het. Sy hoef immers nie vannag by haar groot kommer skaamte vir haar gedrag vanmiddag te voeg nie. Hy moet.

Hy kreun saggies. Wat het hom besiel om so op te tree, daardie aanvallende, meerderwaardige houding in te neem? Daardie onware en onregverdige suggestie te maak? Toe hy dit sê, het hy dadelik geweet dat hy ’n gruwelike beskuldiging teenoor die jong meisie inbring. Want dis nie gewoonlik dáárdie soort meisie wat in die moeilikheid beland nie, maar wel dié van ma’s soos Marie Buys. Want Marie Buys het, soos sy tereg gesê het, haar kind reg grootgemaak. Daarom het sy haar kind nie pille gevoer, soos so baie ander ma’s doen nie. Daardie soort ma’s weet dat hulle voorsorg moet tref. Marie Buys het nie gedink dis nodig om voorsorg te tref nie. Sy het vertroue gehad in die opvoeding wat sy haar Nickey gegee het, en in haar dogter self.

Hy staan weer rusteloos op, gaan sit agter die lessenaar, druk sy handpalms teen mekaar. Arme mevrou Buys! Sy het dieselfde fout begaan as hy en sovele ander ouers. Om te glo dat die opvoeding wat jy jou kind gegee het, hom of haar vrywaar van val. Soos hy geglo het dat Terence weet wat gaan vir wat. So iets durf net nie gebeur met Christian Basson se seun nie! Hoe dwaas. Want daar is so baie dinge in die lewe wat nie durf wees nie en wat tog is.

Sy kop sak tussen sy hande. Hy wéét Nickey Buys verwag Terence se kind en niemand anders s’n nie. Hy wéét dis sy kleinkind wat gebore gaan word. Hy wéét Marie Buys en haar dogter lieg nie. Maar die oomblik toe dit tot hom deurdring wat presies die vrou hom kom vertel het, was dit asof daar iets in sy brein ontplof het. Dit was asof ’n landmyn binne-in hom afgetrap is. Sy eerste gedagte was net dat dit nie mág wees nie. En toe het hy na die eerste ding gegryp wat in hom opgekom het.

Hy het Terence destyds sy studeerkamer ingeroep, hom die berig gegee om te lees. Hy glo menige ouers het ná daardie berig hul kinders onder vier oë gekry. Dit was ’n ontstellende berig. Geen ouer wat enigsins die naam ouer werd is, sou dit net so kon laat verbygaan nie.

Terence het die koerant neergesit en hy het direk gevra: “Gaan dit in jou skool ook so? Weet jy hiervan?”

Die seun het verleë gelyk, maar het nogtans sy pa vas in die oë gekyk. “Ja, Pa. Daar gaan glo sulke dinge aan. Ek het gehoor daarvan.”

“Het jy deel daaraan, Terence?” Die onomwonde vraag het ’n onomwonde antwoord geëis.

“Natuurlik nie, Pa! Wat dink Pa van my?”

Hy onthou hy het sy asem stadig laat uitkom in dankbaarheid. Daar was trots en liefde in sy hart. “Dankie, Terence. Ek weet ek kan jou vertrou! Maar dis ’n ernstige saak, my seun. En dis lelik.”

“Ja, Pa.”

“Jy stem dus saam met my? Dat dit verkeerde dinge is daardie!”

“Ja, Pa.”

“Dat dit nie dinge is waarmee kinders speel nie?”

“Ja, Pa.”

En hy het só gerus gevoel oor sy seun toe dié uitstap dat hy dit nou kwalik kon glo. Goeie genade!

Daar was ’n stadium vandag dat hy Terence sou verbrysel het as hy net sy hande op hom kon lê. Ja, Pa! Ja, Pa! En nou? ’n Vrou uit Bokmakieriestraat het hom vandag kom vertel daardie einste gedienstige seun is die vader van haar dogter se kind!

En dan is die spook weer daar, kom dit reg voor hom staan, en die woede teenoor sy seun bedaar, gaan lê, laat net ’n leë, siek gevoel in hom agter. En ’n skuldgevoel. ’n Skuldgevoel wat hy op die gryskopvrou en haar dogter wou pak. Maar in hierdie nagtelike uur laat sy gewete hom nie toe om dit te doen nie, weet hy dat wanneer daar na skuld gesoek word, daar by hom eerste begin moet word.

Dit is nou eenmaal so dat ’n ouer nie wil sien dat sy kind die foute maak wat hy self gemaak het nie. Hy mag ander foute maak. Daarvoor kan jy nog begrip en selfs simpatie vind. Verskoning vind. Maar as jy jou kind gewaarsku het teen sekere dinge juis omdat jy eerstehandse kennis dra van die gevolge van so ’n fout, dan kan jy dit nie aanvaar dat daardie kind nogtans dieselfde fout gaan maak nie. Dan kan jy hom verbrysel, terwyl jy elke sekonde met die bitter besef saamleef: voete van klei word ook geërf.

In die dae wat volg, is meer as een dwalende, soos mense wat nie rigting het nie. Tant Hessie vee die kombuistafel se oliekleedjie oor en oor af sonder dat sy dit agterkom, haar gedagtes by Marie Buys. Dis die moeder, nie die dogter nie, wat die meeste in haar gedagtes is, wat maak dat sy die kosbare litertjie melk laat oorkook en haar beetblaarbredie laat aanbrand. Jammerte tog. Sy het juis bedoel om vir die arme Nickey ’n skeppie oor te neem. Dis ryk aan yster en Nickey het nou baie yster nodig. Vir Marie weet sy nie wat om te neem nie. Marie het ’n ander soort yster nodig wat nie in beetblare te vinde is nie.

Dis na die moeder dat tant Hessie se hart die meeste uitgaan. Nickey is jonk. Die jeug het moed. En ’n gewonde jong hart herstel verbasend gou. Vir die jong gees met sy aanpassingsvermoë is geen ramp te groot om te verwerk nie. Maar as jy jou jare gekry het, jou kop grys geword het, jou skouers vooroor begin sak het, kan jy nie meer so maklik aanpas nie, nie meer so maklik smart en teleurstellings verwerk nie. Wanneer jy op Marie Buys se ouderdom kom, wil jy rustig wees. Kalm. Jy wil amper net ’n toeskouer van die lewe wees. Eenkant langs die stroom na al die stroomversnellings en golwe staan en kyk met die wete dat jy jou deel gehad het daarvan. Dat jy, toe jy moes, jou midde-in daardie stroom gewerp en jou deel gedoen het. En nou is jy met jou grys hare en krom skouertjies uitgespoel op die kant om daar rustig te wees.

Maar Marie Buys, wat al amper die kant bereik het, is teruggeslurp in die stroom, ’n stroom só diep en só wyd, só golwend en kolkend dat dit selfs vir ’n Godvresende vrou soos sy te veel kan word. En tant Hessie se oë, wat nog skerp kyk, het reeds gesien: Marie Buys het nie meer krag nie.

Tant Hessie snuif, veeg sommer met die vadoek haar neus en oë af en begin dan maar sing. Dis beter om te sing as om te huil.

Buite, by die agterdeur, staan Marie Buys stil en luister na die bewerige, krakerige ou stem: “… Hy kan help, ja, Hy alleen.”

Marie gaan sit op die bankie by die agterdeur, stut haar kop teen die muur en sluit haar oë. Hy kan help, ja, Hy alleen. Want Hy weet hoekom dinge gebeur. Sy moet net daaraan vashou. Soos tant Hessie gesing het: Hy kén jou omstandighede. Hy ken al die angs en vrae wat in ’n moederhart lê. Sy kom orent, gryp skielik weer na haar hart. Uit die hoek van haar oog sien tant Hessie hoe Marie by die agterdeur inmekaarsak, en in haar ontsteltenis laat val sy die pot bredie wat sy in haar hande het.

“Marie-mens!”

Nickey kyk doelloos om haar. Sy het vandag vir die eerste keer by die huis gebly. Gister het sy die technikon in kennis gestel dat sy nie met haar studies voortgaan nie. Sy het laat gelê vanoggend en haar ma het haar nie kom steur nie. Sy het nie geslaap nie, net bly lê. Nie omdat sy siek of moeg gevoel het nie; net omdat sy nie geweet het wat om met hierdie dag te maak nie … en met al die ander wat op hierdie een sal volg. Hoe gaan sy ses maande se dae maal vier-en-twintig ure omkry? Sy het eers uit die kamer gekom toe sy haar ma se voetstappe hoor weggaan het. Sy het geweet haar ma is op pad na tant Hessie toe. Tant Hessie se kombuisie het vir haar ma ’n toevlugsoord geword, ’n plek waar sy krag en moed vir háár ses maande maal vier-en-twintig ure gaan put.

Nou staan en kyk Nickey na haar, soek na iets om te doen – en daar is niks. Soos sy hierdie huisie al die jare ken, is dit ook vanoggend: kraaknet. Snaaks hoe ’n mens ten spyte van die grootste omwenteling in jou lewe met jou daaglikse pligte kan voortgaan. Dis amper asof die vloere nog meer blink as voorheen, die kopergoedjies nog meer as voorheen flonker. Besig bly. So sal sy altyd haar ma onthou. Daar was al baie krisisse in hierdie huisie. Destyds met Pa se siekte en toe sy dood. Meestal krisisse wat met geldnood gepaardgegaan het. En hoe groter die probleem, hoe blinker die huisie. Dis of haar ma oplossings vir die probleme uit die vloere uitgevryf het, wonderbaarlike planne uit die outydse koperkonfoor opgetower het terwyl sy dit tot glimmende warmte poets.

Nickey gaan sit, vou haar hande. Al wat sy kan doen, is om te dink … te dink wat sy met hierdie lewetjie onder haar gevoude hande gaan doen wanneer hy die dag gebore word. Haar ma sê sy moet hom weggee.

Hulle het gisteraand weer daaroor gepraat. Haar ma het eerste die saak aangeroer.

“Nickey, het jy toe al gedink oor … oor waarvan ons nou die dag gepraat het? Van die kind. Wat jy daarmee gaan maak?”

Sy was nog nie gereed om die saak te bespreek nie. Tog …

“Ma, ek weet nie of ek dit gaan regkry nie.”

“Wat regkry nie?”

“Om hom weg te gee nie, Ma.”

“Nickey … jy kan dit nie hou nie.”

En toe, vir die eerste keer, het haar selfbeheersing geknak. “Dis nie ’n dít nie, Ma! Dis ’n kind! ’n Ménsie! My kind! Hy het armpies en beentjies en handjies en voetjies en … toontjies … en vingertjies en … ogies …” Met stromende oë het sy amper vyandig na haar ma gekyk. “Gee Ma dan nie om nie? Gee Ma dan niks vir hom om nie?”

Die moeder het vinnig weggedraai en haar verwonder oor hoeveel die menslike gees kan verduur.

“Jy kan dit nie hou nie,” het sy herhaal, amper soos iemand onder hipnose. Toe haar kind wegstorm na haar kamer, het sy omgedraai en na haar eie kamer gegaan, die deur toegemaak. Wat Nickey nie weet nie, hier waar sy nou na die blink vloere staar, is dat haar ma gisteraand, vir die eerste keer in haar lewe sedert sy leer bid het, nié gebid het nie. Marie Buys het haar uitgetrek, in die bed geklim, die lig afgeskakel en haar oë toegemaak. ’n Mens se hart kan nooit só voos raak dat dit nie nog ’n keer – en nóg ’n keer – kan seerkry nie. Maar ’n hart kan só voos raak van seerkry dat daar geen gebed meer kan uitkom nie. ’n Tong kan só lam raak van verdriet dat dit nie meer woorde wil vorm nie. En ’n verstand só suf van skok dat dit nie meer kan dink nie. Daarom het Marie Buys gaan lê sonder om haar knieë te buig. Sy kón nie bid nie.

Nickey het in haar bed gelê en bid. Asseblief, Here! Asseblief! Help my! Wat moet ek doen? Wat moet ek dóén!

En vandag sit sy blindweg voor haar uit en staar. Dis eers toe tant Hessie haar hand vasgryp dat sy van haar teenwoordigheid bewus word. Toe sy opkyk in die verrimpelde ou gesig, besef sy met ’n skok dat daar êrens groot fout is.

In hierdie dae beoefen Christian Basson onwetend die terapie waarna Marie Buys gryp wanneer probleme haar vasdruk. Hy is besig. Hy hou homself so besig dat sy verstand saans sing wanneer hy bed toe gaan en sy liggaam pyn van moegheid. En die snaar binnekant span al stywer.

“Geluk, ou maat. Dit was uitstekend. Die gehoor het behoorlik aan jou lippe gehang. Niemand het eens gewaag of blykbaar daaraan gedink om selfs net ’n tussenwerpsel te maak nie. Jou kop is deur.”

Hy hou voor sy vriend se huis stil. As ’n mens maar alles kon reg praat.

“Kom ’n oomblik binne vir ’n drankie. Jy verdien dit.”

“Nee, dankie.”

“Dan ’n koffie en likeurtjie. Dis nog nie só laat nie.”

“Nee, dankie, Ken. Ek is hondmoeg.”

“Ja, dit kan ek sien.” Kenneth Frazer druk die motordeur oop, kyk sy vriend ondersoekend aan in die flou lig van die dakliggie. “Jou probleem toe opgelos?”

Hy skud sy kop ontkennend. “Nee.”

Toe hy wegry, besef hy dat ’n mens nie vir ewig wegkruipertjie kan speel nie. Dis wat hy die laaste tyd gedoen het. Wegkruipertjie gespeel deur homself so te dryf dat hy saans hondmoeg is. Deur sy aandag aan alles onder die son te gee behalwe aan dié ding wat elke uur op die voorgrond van sy gedagtes is, dié saak wat onmiddellik aandag vereis. Deur weg te kruip, sal hy nie sy probleem oplos of laat verdwyn nie. Inteendeel. Namate die dae verbygaan, groei dit aan, word dit groter, word dit meer onoorkomelik.

Môre … net môre sal hy ’n besluit móét neem. Môre …

Maar môre het ’n manier om sy eie gang te gaan, ongeag die rooster wat jy klaar daarvoor opgestel het.

Die oproep kom net voordat hy kantoor toe wil vertrek. Toe hy die telefoon ná ’n ruk neersit, bly hy roerloos sit ten spyte van die horlosie wat aan die muur oorkant hom die sekondes onverbiddelik aftik. Christian Basson ervaar op hierdie oomblik dieselfde gevoel wat Marie Buys enkele weke gelede ervaar het, daardie dag toe haar dogter haar vertel het dat sy swanger is. Dis ’n gevoel van onwerklikheid wat jou vasgryp. Want dit kan tog nie wees nie. Sy het verkeerd gehoor. Hy het verkeerd gehoor. Nickey is nog maar net agtien … en sy verwag? Terence is nog maar net agtien … en hy word vermis?

Kan nie wees nie … Onwerklik. Onmoontlik.

Toe die telefoon ’n ruk later skril langs hom skel, gaan daar ’n merkbare skok deur hom. Hy is te bang om dit op te tel.

“Christian? Ek het kantoor toe gebel en jou sekretaresse sê toe jy is nie vandag op kantoor nie. Is daar fout?”

“Nee … Ja. Ek … nie met my nie …”

“Nie met jou nie? Maar jy klink nie reg nie. Luister, ek is binne tien minute by jou.”

Toe Kenneth binnestap, kan hy nie meer sy kommer verberg nie. “Luister, my vriend, uit nou daarmee. Jy kan nie só aangaan nie. Jy is aan die een kant besig om soos ’n besetene te werk, en aan die ander kant is jy mal van kommer. As jou vriend eis ek nou om te weet wat gaande is.”

“Terence word vermis.”

Kenneth staar hom aan, sluk eers. “Hel, ek is jammer om dit te hoor, Christian. Van wanneer af?”

“Hulle het my vanoggend gebel.”

Kenneth kyk op sy hande af. Dié nuus het Christian eers vanoggend bereik. Dan is dit nie dit wat hom die laaste tyd so rondgejaag het nie. Maar hy laat dit daar. Die man se enigste kind word vermis. Hy het self ’n knaap wat oor twee jaar grens toe sal moet gaan.

“Christian, as daar enigiets is wat ons kan doen, waarmee ons kan help …”

Christian sug. “Daar is niks. Ken, niks wat ek of jy kan doen nie. Ons kan net wag … vir verdere nuus.”

“Ja. Ja, natuurlik. Ou Chris-man, ai, dis jammer. Laat my dadelik weet as jy weer iets gehoor het, maak nie saak watter tyd van die dag of nag dit is nie.”

“Natuurlik, ja. Ek verwag nie te gou weer nuus nie. Maar ek sal bel.”

“Het jy Annemarie al laat weet?”

“Nee. Om die waarheid te sê, ek het nog nie daaraan gedink nie.”

“Ek sal. Ek sal sommer by hulle huis aanry. Tot siens dan.”

Toe sy sekretaresse ’n rukkie later verskyn, kyk hy suf op. Sy stap vinnig nader, lê haar hand op sy skouer.

“O, Christian, ek was so jammer om van jou slegte tyding te verneem. Kenneth het kantoor toe gebel. Is daar iets wat ek vir jou kan doen?”

Hy sit terug en sluit sy branderige oë vir ’n oomblik. Doen … Hoekom is die mens so dat wanneer hy goed weet daar niks te doen is nie, hy so graag iets wil doen, en wanneer hy weet hy móét iets doen, doen hy dit nie?

“Dankie, Lario … Maar nee, daar is niks.”

“Jy het seker nog niks geëet nie. Ek sal gou …”

“Nee, dankie, ek wil nie eet nie. Jy moet liewer teruggaan kantoor toe. Ek het jou dáár nodig, nie hier nie.”

Sy knik, kyk vinnig weg. Op pad terug kantoor toe is haar gedagtes amper leedvermakerig teenoor haarself. Daar was al geleenthede dat sy begin glo het sy is besig om veld te wen by Christian Basson. En dan kom daar weer tye, sê hy weer dinge, soos vandag, wat haar laat besef dat sy nie juis veel gevorder het in die rigting om die tweede mevrou Basson te word nie. Maar gelukkig is daar ook niemand anders nie. Haar grootste opponent is Christian se werk en sy ambisie om die politieke terrein te betree. By sy kantoor, weet sy, is sy al byna onmisbaar vir hom. Wanneer hy in die parlement sit, sal hy miskien tyd genoeg hê om te besef dat hy ’n vrou aan sy sy nodig het en dan sal sy daar wees. Net geduldig bly.

Die Bassons se huis word vandag baie besoek. Nog ’n motor hou ’n rukkie later stil. Christian Basson kyk moeg op na die vrou wat voor sy lessenaar verskyn. Annemarie. Terence se moeder.

“Het jy nog niks weer gehoor nie?”

Hy sien die bewing van die mond. Sy het nog nie gehuil nie. Die nuus is nog te vars, die skok nog te groot. Maar die besef sal kom, en dan sal sy huil. Bevoorregte vroumense wat hulself die luukse van trane kan gun.

“Nee.” Sal hy haar vertel? Nee. Miskien eers wag dat die ergste skok verby is.

“Jy moet my dadelik …”

“Natuurlik.”

“Wel … ek gaan dan maar eers weer … Ek moet André op die lughawe kry.”

Die argitek met wie sy eerste vrou nou getroud is, gelukkig getroud is. “Hoe gaan dit met hom?”

“Goed. Goed, dankie. Hy het so pas ’n wonderlike kontrak gekry. Christian, dink jy …?”

“Ek dink nie. Jy moet liewer ook nie. Ons moet liewer net … bid.”

“Ja. Bid. Ja, natuurlik. Tot siens, Christian.”

Hy staar na die deur waar sy verdwyn het. Hy het haar nie eens beleefdheidshalwe by die motor gaan wegsien nie, en nie een van hulle het dit agtergekom nie. Hy het gesê hulle moet bid … Dis al wat ’n ouer in sulke omstandighede kan doen. ’n Gryskopvroutjie verskyn voor hom. Sy bid seker ook. Dis eintlik al wat daar vir haar oorgebly het nadat sy van haar besoek aan hierdie huis teruggekeer het. As daar geen hulp te kry is by die plek waar jy gehoop het jy dit sal kry nie, dan is daar nog net een plek oor waar jy hulp kan gaan soek: op jou knieë.

En as ’n mens vergeefs bid? Watter reg het hy om te glo dat sy gebede vir sy seun verhoor sal word as Marie Buys s’n vir haar dogter onverhoord gaan? Want die siel lê nie in ’n blink motor en in ’n deftige woning nie. Die siel lê binnekant … en met geen uiterlike goed kan jy hom wegsteek of vermom teen die Oog wat tot daar kyk nie.

Hy vryf die verslete handskoen tussen sy vingers. Sy moet dit hier laat val het daardie dag toe sy so vinnig en so trots hier uitgestap het.

Hy wens hy kan nou na haar toe gaan.

Hy skrik amper vir hierdie gedagte. Waar kom dit vandaan? Fronsend kyk hy op die handskoen af. Vanwaar hierdie behoefte om met Marie Buys te praat? Omdat sy ook gestaan het waar hy vandag staan? Omdat sy hierdie plek ken, nog beter as hy? Hierdie plek van reddeloosheid, hierdie plek waarheen die Vader jou bring om jou kaal te stroop van dié dinge wat jy aan en om jou hang asof dit die mens is, asof dit die belangrikste is. Hierdie plek waar jy kaal gestroop van enige pretensie en eiewaan en naak soos die Skepper jou in die moederskoot gevorm het, tot stilstand gedwing word en eindelik moet besef dat jy weet wie jy is … en wie God is. Waar jy tot die besef gebring word dat jy minder as ’n mier is. God lig sy vinger en daar is niks van jou oor nie, niks van alles wat vir jou tot hiertoe die belangrikste en die dierbaarste was. En jy, in jou selfgewaande grootheid en belangrikheid, jy eien jou die reg toe om oor ’n medeskepsel se lewe die lot te wil vel.

Ja, Marie Buys sal veel beter iets van die chaos binne-in hom begryp as sy beste vriend. Maar natuurlik gaan soek hy nie die huisie in Bokmakieriestraat op nie. Natuurlik nie. Hy bly sit langs die telefoon en wag dat dit moet lui en dis ’n lang, lang nag wat verbygaan.

In die huisie in Bokmakieriestraat waak Marie Buys onwetend saam met hom. Die bevinding van die dokter is wyslik haar vertel: Sy kan die dood enige oomblik te wagte wees. Haar hart is klaar. Sy moes jare terug al behandeling ontvang het. Nou is dit te laat. Marie Buys weet, soos Christian Basson in hierdie nag ook besef, dat wanneer die dood reg voor jou kom staan, daar nie meer tyd of plek is vir enigiets anders nie – ook nie eens vir trots nie. Sy is gedwonge om Christian Basson weer ’n besoek te bring. En hierdie keer sal sy, as dit nodig is, soos ’n hond voor hom kruip.