Читать книгу Zaszumi las - Gabriela Zapolska - Страница 6

Pan policmajster zaczął podskakiwać, przebierać nogami, tupać, a ostrogi dzwoniły u jego butów, jak dzwonki u szyi konia, wprzągniętego do telegi.

— Jej Bohu, nie wydierżu! — wołał rozpaczliwym głosem.

Stojąca przy drzwiach sługa, czternastoletnia dziewczyna, rozczochrana, z twarzą zepsutego ulicznika, zachychotała, zatykając sobie usta kułakiem.

— Czego ty... dura?... paszła won! — zakomenderował Matwiej Iwanowicz Tagiejew, policmajster pogranicznego miasteczka N., pan życia i śmierci kupy żydów i żydówek i miejscowej »inteligencyi«, stanowiącej ludność, zamieszkującą kilkaset domostw, sterczących samotnie nad brzegami wiecznie wyschniętej rzeczułki.

Sługa, steroryzowana wzrokiem naczelnika grodu, wypadła za drzwi — lecz ku wielkiej uciesze maszynistów i strażaków, zapełniających kulisy teatru, ocaliła honor owej ucieczki, pokazując za drzwiami język Matwiejowi Iwanowiczowi Tagiejewowi.

Jeden z maszynistów, krępy, rosły mężczyzna, z twarzą pokrajaną bliznami, zapytał, śmiejąc się ironicznie:

— Cóż to? znów uhażywa?

Władka parsknęła śmiechem.

— O jej! Krzyczy: nie wydierżu!... Jak Boga kocham! — odparła szeptem.

— A pani?...

Władka wzruszyła ramionami.

— Cóż — pani!... Ot — pani, jak pani. Jak zła, to gna won — jak w dobrym humorze, to śmieje się i mówi: jaki pan głupi!...

Maszynista filozoficznie dorzucił:

— Bo też i głupi!...

Gorąco szło straszne od pieca, który aż huczał pod podłogą; blacha rozpalonej do czerwoności rury, przebiegającej ku górze przez klatkę sceny, wydawała swąd duszący i przykry.

Lecz już nieco dalej od owego »kaloryferu«, jak zwano szumnie ten rozwalony zardzewiały i przepalony kocioł do węgli, zimno dawało się czuć we znaki nie na żarty; zimno straszne, zgniłe, fatalne — ziejące tyfusami, zapaleniem płuc, właściwe tylko budom, w których gnieżdżą się w Królestwie tak zwane teatra prowincyonalne.

Władka usiadła na ziemi, wyciągnęła nogi w zniszczonych trzewikach i rozkoszowała się ciepłem, płynącem z pod podłogi.

Ze sceny dolatywały głosy artystów, grających pierwszy akt Żołnierza królowej Madagaskaru.

Jedna z aktorek miała fatalny akcent galicyjski.

Władka chichotała i powtarzała cicho: »Ta cóż, ta co«... licząc równocześnie dziury w trzewikach, przeż które widać było zmoczone śniegiem pończochy.

Za kulisami, na które naciągnięto zniszczone płócienne płachty, z których farba dawno się wykruszyła, stała drobna figurka kobiety, odzianej w męski garnitur i kędzierzawą perukę. Obok niej żyd rekwizytor, oparłszy się o drabinkę, słuchał z najwyższem zaciekawieniem słów aktorów. Wreszcie zwrócił się do aktorki, przebranej w męskie ubranie.

— Uni dobrze grają! — wyrzekł z powagą długoletniego znawcy i krytyka.

W tej chwili przez ciasne drzwiczki, prowadzące z sali na scenę, weszło dwóch niemłodych mężczyzn w porządnych futrach, kaloszach, z parasolami w rękach. Mieli miny złapanych na gorącym uczynku jakiegoś niedozwolonego grzechu.

Podeszli prosto do Władki, która na ich widok odgarnęła spadającą na czoło grzywę i zachychotała, jakby ją kto załaskotał.

— Czy Pani już ubrana? — zapytało starsze i wspanialsze z dwóch futer.

— Już! — odparła Władka — ale tam nie można.

— Czemu?

— Bo tam je pan policmajster!...

Mężczyźni ustąpili cokolwiek na bok.

— A... tak!... to my poczekamy!...

Lecz za drzwiami garderoby zawrzało nagle jak w ulu.

Władka porwała się z miejsca.

— Oho!... Pani go zaraz gnać będzie!... — zawołała z radością.

Maszyniści i strażak wyciągnęli szyję.

Mężczyźni w wspaniałych futrach skierowali się ku wyjściu.

— Chodźmy... niech lepiej nas nie widzi!... Chodź mecenas!

Mecenas ociągał się jeszcze.

— Przejdźmy lepiej do męskiej garderoby i zaczekajmy...

Lecz tamten nie dał się namówić.

— E!... Po co mu włazić w drogę... Będzie nam potem awantury wyrabiał. Mecenas wie przecie, jaka to stupajka!

Mecenas wydął wargi.

— Ja się go nie boję!

— Ale ja się boję... a ja, miejski doktór, od niego zależę... może zrobić na mnie donos... ja idę!

Z garderoby tymczasem dolatywały podwyższone głosy.

— Jej Bogu, nie mogu!... — wołał Tagiejew — Czort znajet, czto wy wydumali!...

— To niech się pan wynosi! — dał się słyszeć gniewny kobiecy głosik.

— Gna! Jak Boga kocham, gna!... — szeptała Władka z uchem przyklejonem do przepierzenia z desek, które stanowiło ścianę garderoby.

— Mamzel Jabłońska... ja dla was wsio zdiełaju... no pomiłujtie, eto nie moje dieło, eto prynadleżyt żandarmskoj własti...

Za ścianą rozległo się tupanie nogami i uderzanie pięścią w stół, na którym zabrzęczały słoiki i buteleczki.

— Mnie nic do tego... ja się po żandarmach prosić nie będę...

— No to pust zajdiot wasz rodstwiennik sam...

Nastała chwila pauzy i nagle rozległ się rozkaz.

— Przynieś mi pan cukierków!...

W tej samej chwili zagrzmiało, zaszumiało, zadzwoniło, jakby cały pułk kawaleryi roznosił na szablach garderobę.

Władka odskoczyła i drzwi rozwarły się z impetem.

Z garderoby wypadł spocony, błyszczący, w wspaniałych lakierowanych butach sam Matwiej Iwanowicz Tagiejew i rzucił się ku wyjściu, wołając:

— Konfektow!... radi Boga! konfektow!

Z brzękiem znikł we drzwiach, prowadzących na kurytarz — i natychmiast we drzwiach garderoby stanęło czarujące urodą i pięknością kształtów kobiece zjawisko w baletowej różowej sukience.

— Władka!

Dziewczyna podbiegła trzymając się zdaleka, aby swemi przemokłemi od śniegu łachmanami nie zniszczyć świeżości tarlatanu.

— Słucham pani!

— Gdzie pan Leon?

— Jest w męskiej garderobie.

— Pobiegnij, tylko prędko... każ mu, niech natychmiast tu do mnie przyjdzie. Ty idż na kurytarz i skoro zobaczysz, że policmajster idzie z bufetu — przyleć tutaj i daj znać!...

— Dobrze, proszę pani!

Jak małe kocie, chude i zwinne, przemknęła Władka pomiędzy kulisami i znikła w drzwiach męskiej garderoby, z których buchnęło światło, gwar i dym papierosów i cygar.

Różowe zjawisko cofnęło się za drzwi i zaczęło systematycznie na pozór układać rozmaite drobiazgi, rozrzucone na haftowanej serwetce dokoła ładnego dużego zwierciadła, oświetlonego mnóstwem świeczek w rozmaitego rodzaju lichtarzach.

W lustrze tem przejrzała się raz i drugi młoda aktorka. Jasna blond peruka elegancko uczesana, nadawała dziwaczny wyraz jej oczom, które pomimo silnego, czarnego podkreślenia, łagodne były i poczciwe. Dołków na buzi było pełno, i na bródce i na policzkach lekko różem pociągniętych.

Dokoła tej szykownej, miłej osóbki unosiły się fale tarlatanu i zapach delikatnych perfum białej róży.

W ruchach młodej kobiety znać było wielkie zdenerwowanie i niepokój. Przekładała pudełeczka i stożki, strzepywała puszek, lecz czyniła to machinalnie, bez widocznej potrzeby.

Nagle odwróciła się.

We drzwiach stał młody człowiek średniego wzrostu, jasny blondyn z dużemi szaremi oczyma.

Baletniczka uniosła się na paluszkach i pochyliwszy się ku niemu, szeptać zaczęła.

— Bądź pan dobrej myśli!... on mi da tę przepustkę!

Młody człowiek wyciągnął ku aktorce rękę.

— Jak ja pani podziękuję! — zaczął niskim, sympatycznym głosem.

— Nie dziękuj pan, nie ma za co, żebym tylko nie zapomniała, jak się pan nazywasz... Leon... Leon.. Ach nie!... jak się pan masz nazywać: Stefan Popielawski... Dobrze?

— Dobrze!...

— Ja sobie zapiszę...

Porwała pudełko z pudrem i na denku ołówkiem do czernienia brwi zapisała nazwisko.

— Widzi pan — tłumaczyła się — ja uczę się tylu ról, że mi się nazwiska mogą pomieszać!...

Młody człowiek patrzył na nią oczyma pełnemi smutku i zachwytu.

— Jaka pani dobra! i jaka pani dziś piękna, — wyszeptał, prawie chłonąc ją w swe źrenice.

Dziewczyna przechyliła się zręcznie, przybierając pozę kształtną, wabną, czystą w liniach i wyrazie.

— To kostium ładny, nie ja! — wyrzekła z uśmiechem.

— Kostium i pani... Wszystko takie harmonijne... nawet te ściany i to oświetlenie...

Aktorka śmiać się zaczęła.

— No... już nie ściany i nie oświetlenie! A!... dopiero odetchnę swobodnie, gdy panu już tę przepustkę wręczę...

Zastanowiła się chwilkę i dodała ciszej.

— Dlaczego pan musi uciekać?

On milczał, a milczenie to było mu bardzo ciężkie. Nie chciał, bał się powiedzieć jej całej prawdy, jej, która dobrowolnie, szlachetnie, podjęła się wyrobić mu przepustkę przez granicę i ocalić go w ten sposób od aresztowania, śledztwa, więzienia — kto wie może... posielenia!

A przecież lękał się powiedzieć jej wielkie słowo, odkryć ów powód, owe »przestępstwa« i milczał przed tą białą, różową, pachnącą kobietą, w której drobnej rączce leżał los jego życia.

Lecz czuł, że milczeniem tem obraża ją, dotyka boleśnie duszę biednej, nieinteligentnej dziewczyny, idącej ku niemu z całem serdecznem poświęceniem siostry.

Była to krótka chwila, lecz tak wymowna, że kobieta strojną i kształtną głowę pochyliła nagle, jakby pod uderzeniem niespodziewanej chłosty.

— A!... zaczęła zmienionym głosem — pan mi nie chce powiedzieć... pan się boi... pan mi nie...

Urwała i swe duże, ładne oczy utkwiła w ścianę z wyrazem smutnego upokorzenia...

Leon porwał się nerwowo.

— Nie! nie!... co pani mówi! to nie dlatego... tylko... to długa historya... tu... ściany cienkie... a zresztą jeśli pani żąda...

Lecz ona wyciągnęła rękę na której zadzwonił tuzin tanich bransoletek.

— Cicho! cicho! nie mów pan nic! to twoja tajemnica... co mnie do tego.

Zamknęła na chwilę oczy i dodała:

— Ach! żeby się tylko udało! żeby się udało!

Miała tak serdeczny ton w głosie, tak gorące pragnienie ocalenia tego człowieka, którego kilka dni temu prawie nie znała, że sama dziwiła się tej gorączce, która kazała jej mieszać się w tę sprawę i żebrać prawie u policmajstra przepustkę dla »kuzyna, który miał jej z Krakowa przywieść aksamitu na suknię i pięć metrów koronki«. Sama wpadła na to kłamstwo prawdziwie naiwne i kobiece.

Lecz Matwiej Iwanowicz Tagiejew był w niej tak zakochany, tak »wlublon«, jak powtarzał od rana do nocy, iż kłamstwo to przyjął za dobrą monetę i tylko bronił się od jej próśb wymówką, że to nie po jego »czasti« i że to rzecz żandarmeryi a nie policyi.

W garderobie tej, kąciku małym, utworzonym ze starych płócien dekoracyjnych, cicho było jakoś i zacisznie. Nawet głosy ze sceny dolatywały tu niewyraźne i stłumione.

Aktorka i młody człowiek uczuli się przez jedną chwilę odosobnieni i złączeni jakimś wielkim węzłem gorącej, silnej sympatyi.

Było to uczucie dziwne, serdeczne, gorące, pełne rozrzewnienia, a tak piękne i szlachetne, że równocześnie z niem wstąpiła w ich dusze wdzięczność za tę dobrą chwilę ich biednej egzystencyi.

Aktorka wyciągnęła ku Leonowi rękę. Z ust jej wybiegł jeden wyraz:

— Biedaku!«

I wielkie wspólne wzruszenie ogarnęło ich teraz i łączyło ze sobą. Ona — po kobiecemu miała serce ściśnięte myślą, iż ten chłopak krył się jak zwierz ścigany i osaczony przez tylu ludzi silnych, zbrojnych, dzwoniących szablami, ostrogami...

Rząd wydawał się jej zawsze, jak zbiorowisko olbrzymów, nasrożonych i gniewnych. Ci olbrzymi nosili wojskowe czapki i mieli szynele. W oddali migotała niepewna sylwetka, wydająca krótkie, straszne wyroki. Była to sylwetka cała jasna, jakby śniegiem przypruszona. Dokoła sterczały piki. Było to widmo nieuchwytne i grozy pełne.

Jabłońska widziała kiedyś, dawno już, małem dzieckiem będąc, jak car przejeżdżał ulicami Warszawy...

Teraz przesunęło się to wszystko przez jej umysł z szybkością błyskawicy. Po za plecami Leona dojrzała całą chmurę szarych szyneli, rozjaśnionych błyskawicą guzików i szlif.

Ich było tylu! on był zaś sam jeden, szczupły, drobny a w sercu miał niepokój postrzelonej sarny.

Szarpnęła się w niej struna tak wielkiej trwogi, jakby to ona sama ściganą być miała.

I wyciągnąwszy rękę — powiedziała doń tylko jedno słowo:

— Biedaku!

On rękę tę wziął w swoje dłonie i utulił, lecz to on raczej tulił teraz swoją duszę w objęcia tej dziewczyny, której uczucia wrażliwością swoją odczuł i zrozumiał.

Zdawało mu się, że ona jest w tej chwili uosobieniem tej całej reszty, którą w tej chwili noc nad krajem zapadła do chwilowego spoczynku układa.

Jej szata lekka i taneczna kryła ciało przemarzłe od chłodu, jej usta pociągnięte farbą pragną posiłku, jej oczy przed chwilą uśmiechały się do Matwieja Iwanowicza, aby dostać przepustkę ocalenia, dla — niego który jeszcze był nędzniejszym niż ona, niż oni wszyscy tam — w cieniu.

Do drzwi zakołatano gwałtownie.

— Idzie! — zawołała Władka.

— Uciekaj pan, — rzuciła Leonowi Jabłońska — i czekaj na mnie w męskiej garderobie.

Leon wyszedł powoli, nie spiesząc się.

Nie chciał sam przed sobą wstydzić się swej ucieczki. Zdążył jednak wejść w cień, gdy Matwiej Iwanowicz ukazał się w świetle kinkietów przyczepionych do kulis teatru.

Matwiej Iwanowicz szedł szybko, stawiając nogi jak panna w tańcu.

Był to prawdziwy typ piechotnego oficera rosyjskiego, trochę kokieta i starającego się usilnie »uwlekać« kobiety i robić konkiety. Twarz miał brzydką i wiecznie spoconą, tak, że nawet na mrozie świeciła się nadzwyczajnym blaskiem. Oczy nie duże, szare, bez wyrazu. Włosy zawsze jakby zmoczone i do wypukłego czoła przylegające.

Matwiej Iwanowicz wiedział, że jest brzydki, lecz zarazem wiedział, że jest zgrabny i foremnie złożony.

Krój jego mundurów, czystość guzików, słowem szyk owej formy, tak bardzo drogiej sercu każdego służącego w wojsku, a nawet w policyi Moskala, był bez zarzutu i o ile możności elegancki.

Gdy Matwiej Iwanowicz szedł na Rynek sprawdzić, czy rzeczywiście duża świnia pędzona na targ, rozsiadła się »nieprylicznie« na chodniku, zamianowanym bulwarem, po którym nadeptywała sobie na pięty, między czwartą a piątą, inteligencya miejscowa, ubranie policmajstra było tak czyste, eleganckie i piękne, jakby Matwiej Iwanowicz szedł na jour fixe do samej pani gubernatorowej.

Na ręku nosił pan policmajster bransoletkę srebrną z dużą kulą, na palcu piątym u lewej ręki pierścionek z turkusem, którym starał się intrygować damy swoich myśli.

A dam tych było dużo, ile gwiazd na niebie, przynajmniej tyle, ile aktorek przejeżdżało przez miasteczko N., lub ile żon urzędników spacerowało po bulwarze, pomiędzy czwartą a piątą godziną.

Zawsze i wszędzie był Matwiej Iwanowicz wlublon.

I wlubienie to objawiało się bzikami tak gwałtownemi, że na pewien czas żydzi nie teroryzowani przez pana Policmajstra, zajętego myślą gdzie indziej — oddychali i rozpoczynali mieć nadzieję nadziei, że kieszenie ich mniej będą suszone, a oni sami będą swobodniejsi przez czas jakiś.

I teraz miłość dla panny Jabłońskiej ogarnęła płomieniem całego Policmajstra.

Biegał z teatru do kancelaryi — z kancelaryi do teatru.

Pędzał »garadawych« — z wachlarzami, dwoma funtami herbaty, funtem czekoladek, albumem grającym i setką papierosów.

Wszystko to były prezenta wzięte ze sklepów na kredyt i »od czystego serca« złożone u stóp aktorki.

Ona śmiejąc się, prezenta odsyłała, a policmajster wydzierał sobie włosy, wołał »nie wydierżu« wylewał na siebie flakon zwietrzałych perfum, wziętych na kredyt u Mordki Fiszbejna i biegł do teatru, gdzie starał się zwrócić uwagę publiczności skrzypieniem butów, brzękiem ostróg, teroryzowaniem stójkowego i lataniem za kulisy.

Jednem słowem był to »wziatocznik« pierwszej rangi, czuły i sentymentalny, śmieszny i często głupotą swą szkodliwy. Starał się zająć pierwsze miejsce w miasteczku i czynił to brutalnie i bezwzględnie.

Wystarczało spojrzeć tylko na twarz żyda rekwizytora, gdy Matwiej Iwanowicz przechodził mimo niego, trzymając w czapce pudełko cukierków. Twarz ta zmieniła się w jednej chwili, przedłużyła, wyciągnęła. Z drugiej strony kulisy, jedno z paradnych futer także starało się zginąć, zmniejszyć, aby nie znaleść się na drodze p. Policmajstra.

On szedł wprost do drzwi garderoby, uśmiechnięty, rozradowany.

Postawił pudełko cukierków na stole i natychmiast zaczął szeptać z uśmiechem.

— Wot konfekty... a czto kasajetsia legitimacjonnawo bileta dla waszewo rodstwiennika wy budietie jewo imiet.

Aktorka zaledwie zdołała ukryć swą wielką radość.

— E... naprawdę? — spytała.

— Jej Bogu! — odparł Matwiej Iwanowicz — ja wot wstrietił w bufecie kapitana żandarmów i on mnie abieszczał eto zdiełat’. — No... kak jewo familia, wy mnie nie skazali!

Jabłońska chwyciła pudełeczko z pudrem.

— Stefan Popielawski!... — wyrzekła szybko.

— Nu... prekrasno! — szeptał policmajster — a tolko pomnitie, czto eto na tri dnia. Czestnoje słowo... on wierniotsia czeres tri dnia?

Jabłońska śmiać się zaczęła.

— Ale czestnoje słowo! — zawołała — wróci, a jakże... wróci...

I nagle przypomniawszy sobie, dodała.

— I aksamit mi przywiezie... i aksamit!...

Orkiestra za kurtyną zagrzmiała nagle fałszywie mazura.

Matwiej Iwanowicz zadzwonił w ostrogi.

— Mazurka! — zawołał z animuszem — czudnaja mazurka...

I widząc, że Jabłońska śmieje się ciągle, patrząc na niego z pod rzęs silnie uczernionych, z galanteryą wyciągnął swą rękę.

— Izwoltie pociełowat’ waszu ruczku! — wyrzekł z namiętnem uwielbieniem.

Lecz ona, śmiejąc się ciągle, potrząsała rękami, które wzniosła do góry, niby broniąc je od natarczywości pana policmajstra.

— Będę miała aksamit! będę miała aksamit — powtarzała w takt mazura.