Читать книгу Mispa - Helena Christina Hugo - Страница 9

Kersdag, Desember 1893

Dis halftwaalf toe Willem Caroline by die sydeur uitlei en met die stoeptrappie af na die prieel langs die huis. Die sultanas is nog nie ryp nie en hul blare bied die beste skaduwee naaste aan die huis. Die etenstafel, sien sy, is heel feestelik gedek en getooi met oop rose en helderkleurige strooiblomme. Dis warm, die lug ruik na stof en van die rose het klaar verlep. Caroline versmag, al is sy lig geklee in katoen en dun moeselien. Sy wil vlug, maar Willem ondersteun haar met sy hand onder haar elmboog. Sy lig die soom van haar rok en trap fyntjies. Haar stoel staan langs syne aan die kop van die tafel.

Almal se oë is op haar en Willem en hulle vorder te stadig.

Wat gaan in die ander se gedagtes aan en hoe lank moet hierdie ete aanhou? Dalk kry die vroue haar jammer, die mans en kinders kan onmoontlik vir hulle indink hoe sy voel.

Ousus Hester en swaer Neels, sien sy, sit aan die ander ent van die tafel, naaste aan die kombuis sodat Hester die bediening van die ete kan reguleer. Sy is netjies aangetrek in ’n nuwe rok, maar haar gesig is blinkrooi en dit lyk of haar hare haastig opgekam en nie behoorlik vasgesteek is nie. Sy vertoon so angstig, Caroline glimlag ten spyte van haar eie ongemak. Met dié begin Hester hande klap en almal, selfs die kinders, volg haar voorbeeld, ook die jongstes en hul oppassers om die kleiner tafel in die skadu van die peerboom.

“Hiep, hiep hoera!” bulder Jan Adriaan.

Hy en Susanna klap al harder.

Langs hulle sit Anna Catharina met blomme in haar hare en ’n martelaarsuitdrukking op haar gesig. Caroline soek na Daniël wat sedert gisteroggend uithuisig is, en nêrens te vinde is nie. Maria en Elsje sit langs vet Neelsie met oorkant hulle Phillipus en Magdalena, Arnoldus se ongetroude broer en suster uit Jacoba se eerste huwelik, en haar en oorlede Father se drie opgeskote kinders. Volgens Hester het sy almal wat ouer as sewe is, toegelaat om aan die grootmenstafel te sit en gereël dat die Kersgeskenke eers vanaand uitgedeel word. Dusdoende is die kinders merkwaardig manierlik.

Willem roep almal tot orde en bedank Hester en Neels wat alles gereël het, ook vir Jan Adriaan en Susanna-hulle en Jacoba en Arnoldus-hulle wat van ver af gekom het.

“Hier op Mispa hou die Almagtige sy oog oor ons en seën ons nou tesame.”

Jan Adriaan wil soos gewoonlik nie by hom afsteek nie en val weg met dankbetuigings namens die gaste. Hy prys Hester vir haar harde werk en Willem en sy hoogswanger vrou vir hul gasvryheid op die ou geboortegrond. “Ons wil vandag nêrens anders wees nie!”

“Ek moet sit,” sê Caroline om Willem se aandag af te trek van Jan Adriaan se ontydige verwysing na geboortegrond.

Hy haal harder asem, maar hou sy humeur in toom terwyl hy haar stoel vir haar regskuif.

Langs haar sit haar oorlede Father se weduwee. Sy is in swart geklee al is haar jaar lange routyd reeds in die winter verby. “Geseënde Kersfees,” fluister sy.

“Dankie, Jacoba.” Caroline noem haar op haar naam al is sy na regte haar stiefma. “Geseënde Kersfees vir jou ook.”

Jacoba beduie trots na die jongman aan die oorkant van die tafel regs van Willem.

“Jy onthou vir Arnoldus, my oudste seun uit my eerste huwelik. Hy boer vir my op Fuller’s Valley. Hester was so gaaf om ons te nooi.”

Caroline wil heel manierlik sê dat dit lankal nodig was om ’n slag as familie saam te kuier, maar Willem maak keel skoon en sy kry nie kans om gaaf te wees nie.

Dis ’n plegtige geleentheid en die Familiebybel lê voor hom oop. As gasheer en hoof van die gesin is dit sy voorreg om die Kersverhaal te lees. Hy maan almal tot stilte en trek weg, sy houding en stemtoon so gesaghebbend soos ’n profeet uit die ou tyd. Selfs dominee Kestell sou dit nie beter kon doen nie, maar Maria wat aan die begin net gemompel het, se meisiestemmetjie word al harder en dis spoedig vir almal duidelik dat sy die hele gedeelte uit haar kop ken en haar pa ver vooruit is.

Willem kyk vlugtig in haar rigting en struikel oor sy woorde. Terwyl hy sy plek soek, buk Susanna oor en pluk Maria se arm so hard, sy voeg ’n “eina” in, maar gaan onverpoosd voort en lei haar pa netjies na die slotsin. Tot sy eer kyk hy net een keer streng in haar rigting, maak dan die Bybel toe en sê: “Kom, ons dank ons Almagtige God en Here vir sy gawes.”

Sy “amen” is skaars uit of Hester lui die klokkie en Doelie, Siena en Bet, gevolg deur ’n halfdosyn vliegslaners, verskyn met die opskepskottels. Hulle plaas die vleisdisse op strategiese plekke en gaan dan terug om die groentes te kry. Jan Adriaan skink die wyn wat hy van Kimberley af saamgebring het en Bet bring glase limonade vir die jonger kinders.

“Is dit Maria wat so pront voorgedra het?” vra Jacoba.

“Ja, Willem se oogappel. En sy aanbid die grond waarop hy loop.”

“Julle is duidelik ’n gelukkig gesin,” sug Jacoba.

Caroline knik skynheilig. Sy wys na die vleiskottel. “Kry vir jou.”

Hester het haarself oortref en Jacoba bewonder die hoenderpastei se perfekte skilferkors, die blink gebraaide soetpampoen en rys met saffraan en rosyne.

“Ek moet hierdie resep vir my kry,” sê sy toe sy die Kaapse uieslaai in romerige suursous proe.

Caroline is te naar om te eet, maar stem oor alles met haar saam en wonder intussen oor Daniël wat steeds nie opdaag nie. Haar blik val op Jan Adriaan. Hy skink vir Anna Catharina ’n glas wyn, seker om haar te troos. Sy slaan dit weg asof dit gemmerbier is. Susanna raas en Anna Catharina blaas haar mond op en stoot haar halfvol bord weg. Die vliegslaners agter hulle kyk verlangend na die kos en bid seker stilletjies dat die ete moet end kry sodat hulle die oorskiet kombuis toe kan aandra en hul deel daarvan kry.

“Wat wil jy dié keer hê?” vra Jacoba.

“Ekskuus?”

“Seuntjie of dogtertjie?”

“Maak nie saak nie, solank die kind normaal is.”

Jacoba knik stadig. Daar is pers beetslaaivlekke om haar mond. “Jou pa wou ’n seun hê en toe gee ek hom drie. Vreemd dat hy en jou moeder net dogters gemaak het.”

Caroline haal haar skouers op. Dis ’n onderwerp wat sy liefs nie wil aanroer nie.

Jacoba leun oor en trek Willem se aandag. “Willem, het julle al aan name gedink?”

“Ons het nog nie besluit nie,” sê hy.

“Seker alles behalwe Daniël of Anna?”

“Die oumense moet vernoem word en ons het ons deel gedoen. Nou is dit ons beurt.” Hy wys met sy vurk na Klein-Willem. “Daar’s my naamgenoot, Caroline moet nog hare kry.”

“Caroline is vir my so ’n mooi naam, klink soos ’n prinses in ’n Engelse storieboek,” sê Jacoba.

“Kom van die Fullers se Engelse voorsate en hulle lees storieboeke, maar Caroline Anne staan klaar op ons geslagsregister en daar sal dit bly.”

Willem het besluit en sy sê niks, al hoor sy dit nou vir die eerste keer. Miskien is dit goed dat haar naam bly voortleef, miskien nie.

“As dit ’n seuntjie is?”

“Ons dink aan Johannes na my pa se broer,” sê Willem. “Die Xhosas het hom vermoor – vir hom en my oupa.”

“Hoe oud was hy?”

“Vyftien en my oupa dertig. Hulle bloed het gevloei vir Mispa, maar God slaap nie.”

“Ja,” sug Jacoba, “dis hoekom my pa se broers noorde toe getrek het.”

“Krismispoeding!” kondig Hester aan en haar stomende doekpoeding word soos Johannes die Doper se kop op ’n skinkbord aangedra.

’n Lastige windjie skop skielik stof in die lug op.

Willem loer na die horison. “Wolke,” verklaar hy, en met dié goeie vooruitsig steek hy bloeddorstig sy vurk in die vleisbord en prop ’n yslike stuk in sy kies.

Caroline stoot haar bord weg van haar.

“Jy eet nie,” verwyt hy haar al kouende.

“Ek voel nie lekker nie.”

“Wil jy gaan lê?”

“Ek sal uithou.”

Toe wend hy hom weer tot Arnoldus. Hester skep hompe poeding in bakkies en stuur dit aan saam met ’n beker brandewynsous. Van die kleintjies hardloop om die tafel. Die vliegslaners is moeg, hul arms hang. Susanna maak ’n waaier oop en waai haar gesig koel. Jan Adriaan lyk verveeld. Siena maak vuil borde bymekaar. Die rose het heeltemal verlep.

En die kind in Caroline is onheilspellend stil.

Jacoba gee vir haar haar poeding aan. “As daar vandag iets moet gebeur, is hier baie wat jou kan help,” troos sy.

“Ouma Sêrah is ook byderhand.”

“Ouma Sêrah?”

“Sy het al my kinders gevang.”

“Hoekom eet sy nie saam met ons nie?”

“Sy’s Khoi.”

“O.” Jacoba maak haar poedingbakkie leeg voor sy weer praat. “Ek het ook eers een van hulle gehad – Koba Meerkat. Sy was beter as die Boervrou wat jou pa vir my laat kom het. Jy lyk vir my moeg.”

Caroline knik, trane vorm in haar ooghoeke.

“Ek wil jou nie voorskryf nie. Miskien moet jy gaan lê?”

“Is dit goeie maniere om voor die dankgebed van die tafel af op te staan?”

“Steur jou nie aan maniere nie, ek stap saam kamer toe,” sê Jacoba. “Willem, jou vrou voel nie lekker nie.”

Hy en Arnoldus redeneer so heftig oor kampe en draadheinings, hulle hoor skaars. Jacoba haak by haar in en vertel hoe sy die laaste keer stokalleen was met niemand om haar te help nie. “Gelukkig my maklikste geboorte, hopelik my laaste. Dis my voorwaarde.”

“Sien jy kans om weer te trou?” vra Caroline verbaas.

“Wat anders? Ek kan nie vir altyd by my seun en sy vrou inwoon nie. Dit veroorsaak geskille en daarvan het ek genoeg gehad.”

“Father was nie ’n maklike man nie.”

“Hy was rusteloos, die jagveld was sy lewe – dit het sy dood gekos.”

Hulle klim die trap in stilte – verby die opgestopte dierekoppe teen die muur, jagtrofeë van die mans wat Mispa mak gemaak het. Caroline dink aan die leeu wat haar pa verskeur het. Dit het gereent en sy spore is vir goed weggewas.

“Iemand sal daai stinkhond kry,” sê Jacoba.

Caroline kon nog nooit mans se liefde vir doodmaak begryp nie. Father het seker ’n hele trop leeus uitgeroei voor een van hulle hom ingehaal het.

Sy en Jakoba rus op die trapportaal en sy bly uitasem. Die kamerdeur staan oop en dit lyk asof die gordyne wil wegwaai.

“Hierdie wind het skielik opgekom,” sê Jacoba en loop vinnig om die venster toe te druk.

Verder is alles in orde, behalwe die bed wat gepak is met geskenke waarvan die meeste nog nie oopgemaak is nie. Jacoba stoot hulle eenkant toe. “Lê eers.”

Caroline doen dit gedwee, maar moet dringend die kommode gebruik en die vroumens maak nie aanstaltes om te loop nie.

“Is daar nog iets wat ek vir jou kan doen?”

In die hoop dat sy sal moet uitstap en gaan haal, vra Caroline of daar water in die lampetbeker is.

Jacoba loop wastafel toe, maar die engelmuur trek haar aandag en sy bly vasgenael. “Waar kry jy die engele?”

“Ek teken en verf hulle. Dis my stokperdjie.”

“Jy is so kunstig. Hoe doen jy dit?”

“Is daar water? Ek raak bietjie benoud.”

“Jammer! Jy wil seker privaat wees.” Sy loer in die beker. “Ja, genoeg. Ek los jou eers, dan kom ek netnou weer.”

“Dankie, Jacoba.”Sy kom staan langs haar en raak aan haar arm.

“Ek weet hoe jy voel.”

Toe sy uitstap, verdonker haar swart rok die deuropening vir een vlugtige sekonde.

Caroline gly van die bed af en storm byna halsoorkop op die kommode af.

Sy ken haar nie juis nie, maar sy sien nou wat Hester bedoel het oor Jacoba wat goed was vir Father, terwyl Mother hom nie kon verdra nie. Wie kan weet wat agter toe deure aangaan en hoe mense mekaar vind of nie vind nie? Net die Here weet wie liefhet en wie nie.

Caroline klap die kommode se deksel toe en stap na die wastafel om haar af te koel, maar beland nes Jacoba voor die engelmuur. Sy het vir elke kind een uitgedink. Willem het nie van hulle gehou nie, hy het gesê dis teen die Bybel. Toe soek sy die gedeeltes oor engele en wys dit vir hom, nou los hy haar dat sy teken. Die kind roer asof hy haar aandag wil trek. Hy moet nog sy engel kry en sy was maande lank nie lus om een uit te dink nie. Weet hy dit?

Wind warrel die gordyne by haar verby en sy maak die venster toe.

Sy is besig om haar natgeswete lyf af te spons toe die pyne begin. Sy gooi haar nagrok oor, maar kry skaars tyd om van die geskenke van die bed af te tel voor die volgende een haar tref. Buite jaag die wind die feesgangers aan. Skottels en borde word hardhandig opmekaar gestapel. Grootmense vermaan, kinders lag en roep uit. Die eerste druppels val op die dak. Deure klap en die huis word van alle kante af ingevaar. Sy wag vir die volgende pyn en dit bly weg. Waar is Jacoba? Sy het iemand nodig om haar hand vas te hou – Jacoba of Hester.

Hester is in die kombuis, sy deel bevele uit en jaag die bediendes aan. Hulle moet klaarmaak en strooise toe, groot reent is op pad.

Die volgende pyn gryp Caroline, hou haar vas en bedaar op sy tyd. Om haar aandag af te trek, kry sy een van die pakkies beet en maak dit oop. Dis ’n pienk bedbaadjie, kunstig gehekel en prakties afgerond met ’n rooi lint wat om die nek ingeryg is – ideaal vir voedingstye, te warm vir die somer, dalk vir ’n stormnag soos vannag.

Moet sy die klokkie lui of moet sy nie?

Sy hou die horlosie op die kaggelrak dop, die pyne is tien minute uitmekaar.

Iemand speel op hul huismusiekie, iemand sing. Dis ’n jong vrou, dalk Alida van Arnoldus.

“Als ik dit wonder vatten wil, staat mijn verstand vol eerbied stil …”

Die stem klim soet en suiwer hoër en hoër. Dit raak aan die hemel.

“U, die voor ons geboren zijt,

U zij ons hart, ons lied gewijd,

Wij voegen juichend onze stem

Bij ’t Englenheir van Bethlehem.”

Dis een van die Evangelische Gezange wat in haar ma se tyd verbied was, maar deesdae aanvaar word.

Reent knetter op die dak, die sang raak weg, haar pyne ook, en sy slaap.

’n Paar uur later gryp die duiwel haar en skud haar wakker. Dis donker en sy roep uit.

“Help my!”

Willem vlieg regop. Caroline se gil deurklief die lug en tref hom soos ’n werpspies in sy kop. Hy voel-voel na die kers wat hy byderhand hou om aan te steek.

“Caroline?”

“Dis … tyd.”

Die kers brand. Hoe laat is dit? Die horlosie op die kaggelrak is in die donker. Hy kry sy sakhorlosie wat saam met sy sleutels op die spieëlkas lê, en hou dit by die kers. Kwart oor twee – die donkerste uur van die nag.

“Moet ek Sêrah gaan wakker maak?”

Caroline hyg na asem. “Doen wat jy … wil.”

Dis genoeg. Hy spring in sy broek en haas hom trapaf. Die kers vrek amper en hy moet die pit eers kans gee om op te vlam. Sommige van Mispa se bokkoppe vang die lig in hul dooie glasoë en staar na hom asof hulle hom wil uitdaag. Dis stil in die huis al is elke kamer volgepak met slapers wat deur Caroline se gille gewek kon word. Hy trap sagter en loop stadiger, maar vorder tog vinnig genoeg.

Die kombuisdeur is toe. Hy wonder of hy moet klop, besluit daarteen en stoot dit eenvoudig oop. Die hopie onder die karos voor die vuur roer. Ou Sêrah kom beplooid en met toegeknypte oë te voorskyn.

“Jou gesê hierie kend wil vannag gebore.”

“Ja, maak net gou!”

Hy loop by haar verby, by die agterdeur uit die koel nag in. Die lug is helderskoon en oop. Met sy gesig opgehef na die sterre bid hy: “Here God van Mispa, gee dat dit gou verbykom, en dankie vir hierdie kind en vir die reent van gisteraand.”

Toe hy omdraai, sien hy ou Sêrah skuif die swart pot eenkant toe. Sy gooi nog hout op die vuur en skep water uit die kom wat digby staan. Die werfhonde wat wakker geword het, kom skuur teen sy bene. Die ou vrou bind haar wit voorskoot om, sy was haar gesig en skrop haar hande terwyl hy ongeduldig rondtrap. Sy is nog besig om haar kopdoek te knoop, toe staan hy weer langs haar.

“Wat doen ek nou?” vra hy.

Sy steek vir haar ’n vars kers by syne aan en beveel hom: “Bring die water kamer toe as dit kook.”

“Moet ek nôi Hester roep?” vra hy asof hy haar toestemming nodig het.

“Ek gaan eers. Steek die lamp op en kyk virrie water.”

Wat is dit tog met vroue, dink hy grimmig, dat hulle nie mans kan vertrou as dit by geboortes kom nie?

Toe sy weg is, pluk hy een van die stoele langs die kombuistafel uit, maar hy kom nie so ver om te gaan sit nie. Dit maak vir hom geen sin dat hy wat kalwers en vullens in die wêreld help, uit sy vrou se kraamkamer gestoot word nie. Hy verwens hom omdat hy hom van die stokou Khoi-vrou laat gebied, én boonop sy beste pyp en vol twaksak in die kamer agtergelaat het. Hy het tabak nodig om hom in bedwang te kry voor hy haar nog agternaloop en haar vertel. Hy het meer kennis as enige verdekselse vroedvrou en hier moet hy staan en wonder wat Sêrah Bok met sy kind gaan aanvang!

Koffie. Dis waarmee hy hom solank sal troos – sterk en swart met ’n goeie skeut witblits.

Maar die koffiepot staan koud en leeg eenkant op die stoof, sakkie netjies oor die deksel getrek. Hy is op pad spens toe om die blik met gemaalde bone te gaan haal, toe Hester agter hom praat.

“Het dit begin?”

Hy wil hom vererg, maar haar moeë oë spreek van soveel besorgdheid dat dit hom dwing om ordentlik te wees. “Ek reken so,” sê hy. “Ou Sêrah is op, ek maak koffie.”

Hester sit haar kers neer. “Die swart pot se water kook.”

“Sy vra dit, en die lamp.”

“Beter as kerse.” Sy gee vir hom die kombuisvuurhoutjies. “Steek aan, dan stap ek vooruit met die lig. Jy moes my kom wakker maak het.”

Hy is besig om die lamp se pit op te draai en kyk nie na haar toe hy antwoord nie. “Sy wou eers seker maak.”

“Ek lê al heelnag wakker en luister na elke geluidjie. Ek het Caroline hoor skree, toe weet ek sy en Sêrah het hulp nodig.”

Hy draai na die stoof en beskou die swart pot voor hy dit van die vuur af lig. “Asof ek daai ou vrou nog vertrou.”

Hester staan al gereed met die lamp. “Sy is ’n lewende legende, Willem, ons moet haar glo,” sê sy voor sy omdraai en op haar manier aanstap.

Die lamp hou sy skouerhoogte sodat hy kan sien waar hy loop.

“Stadiger, Hester!”

Die pot se handvatsels is stewig in sy greep, maar dis vol kookwater en hy moet reg trap. Pleks Caroline vir hom geluister het dat hulle aftrek ondertoe, maar nee – sy verseg toe mos. Soms, net soms wonder hy wie die broek in hierdie huis dra en wat Jan Adriaan te sê sal hê as hy alles moet weet. Maar daar is dinge wat nie bedoel is vir almal se oë en ore nie.

Sêrah het die kamerdeur toegemaak, Hester klop saggies en stoot dit oop. Met die eerste oogopslag sien hy die tafel wat gewoonlik langs die bed se koppenent staan, is by die voetenent met Sêrah se kers daarop staangemaak. Caroline klou aan die katelstyl, haar onderlyf is gelig, haar knieë gebuig, die nagrok teruggeskuif. Hy kyk weg. Diere beleef dieselfde angs, maar hoef ten minste nie hul klere uit te trek nie.

Sêrah beduie na die wastafel. “Bring hom hier.”

Willem sit die warm pot op die vloer neer, doen die nodige aansleepwerk en lig die pot op die wastafel. “Wat nog?”

“Die lamp op die tafel!”

Hester los die lamp presies waar Sêrah dit benodig en gaan staan aan die ander kant van die bed. Caroline asem uit en laat val haar kop agteroor, toutjies hare hang in haar oë. Hy wil haar troos, vir haar sê dit maak nie saak nie, sy is nog mooi.

“Caroline …” begin hy.

Maar sy draai haar kop weg voor hy nog ’n woord kan sê. Dis Hester wat die hare in haar gesig met ’n klam doek agtertoe druk.

“Hoe lank nog?” vra hy vir Sêrah.

Eers hoor sy nie.

“Sêrah! Hoe lank?”

“Die kend kom met die daglig.”