Читать книгу Haar ma se kind - Helena Hugo - Страница 8

“Niks wat ’n koppie tee nie kan regruk nie,” sê Dora toe sy uitasem op een van die drie stoele in die kliniek se kantoortjie neersak.

Emma kyk na haar met ’n bekommerde uitdrukking op haar gesig. “Lyk my meer na ’n ernstige geval van somergriep.” Sy skakel die elektriese ketel aan. “Ek gaan vir jou van ons beroemde sinuspille uittel en jou reguit huis toe stuur.”

“As ek nou loop, haal ek dit nie. Dis beter dat ek werk en eenuur gaan, dan kan ek Jonnie bel om my met die kar te vat. Ek het die vleis vir môre se sopkombuis vanoggend opgesit, die wortels is geskil en gesny, hy sal my met die aartappels handgee.”

Dora se hart klop te vinnig en haar asem jaag, sy sit haar hand op haar hart en probeer normaal inasem.

Emma se skerp oë mis niks. “Jy werk nie vandag nie.” Met koel vingerpunte raak sy aan Dora se voorkop. “Koorsig is jy! Allewêreld, wil jy almal hier aansteek? Ek bel Johan dat hy jou kom haal.”

Dis te veel gevra!

“Nee, Emma, moenie hom pla nie, nie vir my nie.”

“Gee sommer vir hom jou sopkombuisvleis en die groente, ek en Rosie sal dit afhandel.”

O, ellende! Dis nie in haar geaardheid om van ander mense se goedhartigheid afhanklik te wees nie, allermins van die wit kerk se predikant en sy vrou – al is sy ’n kollega en ’n goeie vriendin, sy kan onmoontlik van haar verwag om háár werk vir haar te doen. Sy sal dat Dominee haar huis toe neem. By die sopkombuisgoed trek sy die streep, en sy sê dit reguit.

Die ketel kook en Emma gooi water op die teesakkies in die bekers asof sy nie ’n woord gehoor het nie. Toe sy klaar is, draai sy om. “Dora,” sê sy, “ek hou jou geruime tyd al dop. Jy is een van my staatmakers, maar Ansie Willemse spog net so met jou. Boonop werk jy voltyds, doen huisbesoek, bak koesisters en maak klere, alles sonder ’n huishulp. Geen mens kan dit volhou nie.”

Dora besef dit, maar dis soos sy is, haar lewe lank.

“Ek het hulp,” keer sy. “Dania is fluks, sy help my baie.”

“Dania skryf eksamen en ek glo nie sy is altyd daar as jy haar nodig het nie. Vra my, ek ken tieners.”

Dora se hart krimp. Skielik sien sy Dania op haar parmantigste.

Ek gaan Londen toe! Julle het belowe as ek sestien is, gaan ek Londen toe.

Dania is Maartmaand sestien.

Dit voel vir Dora asof sy iets vashou wat in haar hand kriewel om te ontsnap. Emma het die spyker op die kop geslaan. Dania sal nie lank meer hier wees nie, maar sy wil haar goedpraat.

“Sy doen genoeg en sy het haar skoolaktiwiteite.”

“Ja, sy’s ’n oulike kind, maar volgende jaar gaan sy koshuis toe.”

“Ek en Jonnie werk saam.”

“Dis mooi en goed. Julle is ’n voorbeeld vir die dorp, maar julle word nie jonger nie.”

Emma gooi drie lepels suiker in Dora se beker, ’n titseltjie melk.

“Soet,” sê Dora toe sy dit proe. Die hand waarmee sy haar beker vashou, bewe verskriklik – amper stort sy.

“Wanneer laas het jy jou bloeddruk laat meet?” vra Emma.

“Laas saam met jou.”

“Toe was dit laag.”

“Joune ook.”

“Wel, vandag voel ek beslis beter as jy, my goeie vriendin.”

Goeie vriendin! Beste vriendin! Van al die vroue met wie sy saamwerk, is Emma die een in wie se geselskap sy die meeste tyd deurbring. Saam het hulle babas in die wêreld gebring en sien grootword, hulle het lewens gered en dooies uitgelê, geen onderskeid getref tussen ryk en arm nie.

Soggens begin hulle hul dagtaak met gebed en Bybelstudie, nie met soet tee en troos nie.

Behalwe vandag – en dis haar skuld. Sy het hier op die stoel neergeplof en tee bestel sonder om Emma in ag te neem en die Here eerste te stel. Sy is siek, maar dis omdat haar sondes haar ingehaal het. Wat sou Emma sê as sy moet weet, wat sou die dorp sê? Wie kan dit hou? Nie sy nie! Sy bars in trane uit, haar gesig in haar hande.

Emma kom staan by haar en vryf haar rug. “Huil maar, Dora, jy was lank genoeg almal se steunpilaar, en nie een van ons dink daaraan dat jy ook van vlees en bloed is nie.”

Dora haal ’n snesie uit haar mou. “Jammer … huil al … heelnag. Jonnie het my gelos dat ek laat slaap. Ek was laat … met alles.”

Sy blaas haar neus, soek nog ’n snesie en kry een in die boks op die lessenaar.

“Het julle woorde gehad?” waag Emma dit. “Ek kan mos maar vra, of hoe?”

“Daar is ’n saak waaroor ek en hy nie saamstem nie.” Dora praat asof sy kaalvoet in ’n plaat duwweltjies beland het. “Ek is … bang.”

Ek is bang die kind kry seer, ek is bang ons verwoes haar lewe, ek is bang ons spat uitmekaar.

Emma sit haar hand op haar skouer. “Wat is dit, Dora?”

Dis byna nege-uur. Daar staan ’n tou mense voor die deur. Dit is nie nou die regte tyd nie, was nog nooit nie, sal ook nooit wees nie, tensy … Sy kan huil, maar sy hou haar in. ’n Halwe waarheid, dink sy, is beter as ’n volslae leuen.

“Dis oor Jo-Anne wat Dania uitgenooi het om in Londen te gaan vakansie hou.”

Emma se oë rek. “Is dít die groot ontsteltenis, dat Dania dalk so ver weg moet gaan?”

“Dis nie net die vakansie nie.” Dora bondel die snesie op en los dit op haar skoot. Sy vat die beker tee vas en drink ’n paar slukke. “Ek is bang sy hou haar daar.”

Dis uit, en Emma lag!

“Ag nee, Dora! Hoekom sal Jo-Anne dit wil doen? Sy is jonk en lewenslustig, ’n tiener is die laaste ding wat sy nodig het om haar lewe om te krap. Ons ken mos vir Jo-Anne – sy toer die wêreld vol. Wat sal sy tog met Dania daar maak? Buitendien, Dania is ingeskryf by Hoërskool Graafwater en sy sien so uit daarna, niks sal haar in Londen hou nie. Wens Jo-Anne wil mý uitnooi. Kan ek nie in haar plek gaan nie?”

Jo-Anne het haar pastei net halfpad geëet. Sy skuif dit eenkant toe en kyk oor die eetsaal na die kinders om die tafels. Soos gewoonlik soek sy na een wat soos Dania lyk, al is dit net naastenby. Daar sit genoeg om van te kies, sommige wat sy nog nie voorheen raakgesien het nie.

“Is jy nie honger nie?” vra William en wys met sy vurk na haar bord.

“Te sout,” sê sy en skuif dit oor na hom.

Dis middagete-tyd en sy en William Morgan hou saam toesig.

“Jy mors met kos,” sê hy en val weg.

Tipies manlike alleenloper. Hy kook nie self nie, en die porsies wat hulle by die skool inskep, is belaglik klein vir ’n groot man soos hy. Soms eet sy net haar slaai en gee die res vir hom.

“Jammer ek het gisteraand se ete by jou gemis,” sê hy toe hy sy mes en vurk neersit.

Sy het hom ook na haar sopaand toe uitgenooi, maar die tyd het met sy kooroefening gebots. William kom van Cardiff in Wallis en is, soos die meeste Walliesers, geseënd met ’n stem soos dié van ’n engel – ook maar goed, want hy is nie juis aantreklik nie. Nogtans het hy ’n aantreklike persoonlikheid en kan grappe vertel wat jou laat krul van die lag.

“Vandag se pastei,” sê hy, “laat my wonder wat hulle met daai blou hoenderhaan op Trafalgar Square gaan doen.”

“Vervang met ’n pienk hoenderhen?” stel Jo-Anne voor.

Hy lag. “Julle feministe kan gerus die plein vir die manlike chauviniste los. Min mense het in elk geval ’n idee wat die haan veronderstel is om te versinnebeeld.”

Al wat Jo-Anne weet, is dat sy nie anders kan as om te glimlag as sy die slag op Trafalgar Square beland nie. Die blouselblou haantjie staan ’n kordate vyf meter hoog op sy voetstuk, ’n helder spatsel kleur op die grys plein met sy ewe grys standbeelde, almal van mans, en almal met dieselfde aangeplakte haantjie-houding – nes Danny Koopmans, die man wat haar lewe verwoes het. Eintlik sal sy bly wees as die haantjie kan bly staan tot Dania kom kuier, sodat sy ’n aanknopingspunt kan kry om haar teen die spoghaantjies van die lewe te waarsku. Hulle het selfvertroue, hulle het planne en hulle is harteloos selfsugtig.

William se stem dring tot haar deur. “Jo-Anne, het jy gehoor wat ek sê?”

Sy skud haar kop.

William glimlag. Hy het klein ogies en ’n stomp knoets van ’n neus, maar sy gesig versag as hy glimlag. “Jou gedagtes dwaal.”

Ja, na sonnige Suid-Afrika waar die kinders sit en sweet oor hul eksamenvraestelle.

Sy vat die laaste sluk van haar koffie, wat intussen afgekoel het. “Ek dink aan Dania en wat sy van daai haantjie te sê sal hê.”

“As sy hier is voor die volgende kunswerk opgesit word.”

“Sy kom in April.”

“Fantasties, jy kon toe alles uitsorteer!”

“Min of meer. My pa is makliker as my ma.”

William se glimlag verdwyn, hy lyk besorg. “Is jy seker dis ’n goeie idee, om die verlede te gaan staan en oopkrap?”

Sy knik. “Anders sal ek nooit my kind terugkry nie.”

“Jy kan haar vir goed verloor.”

“Dis die kans wat ek waag.”

“Dapper vrou.”

Die klok lui. Nog ’n uur en die skooldag is verby. Omdat dit eksamentyd is, is daar geen klasse nie, net studietoesig. ’n Halfuur later sit Jo-Anne agter haar lessenaar en lees terwyl die kinders kastig studeer. Sy hoor hulle skuifel en giggel, sien vaagweg hoe ’n selfoon aangegee word.

Iemand het weer iets beet wat nie bevorderlik is vir jong gemoedjies nie. Sy kan opspring en die selfoon, wat onwettig ingesmokkel is, konfiskeer. Of sy kan hulle die opwinding gun en verder lees in die Danielle Steel wat sy gekoop het omdat dit oor ’n moeder-dogterverhouding gaan.

Dissipline was nog nooit haar sterk punt nie – selfdissipline ook nie, helaas. Noudat sy ouer is en baiekeer huis toe verlang, dink sy aan haar kinderjare in die Weskusdorpie waar haar ouers steeds woon. Sy het saam met arm kinders in die stof gespeel, terwyl hulle as die ryk mense van die buurt bekend gestaan het – oor die huis. Sy was in graad twee toe haar pa die vervalle plaashuis op die grens van die oudorp gekoop het en vreeslik skaam toe hulle uit een van die nuwe skakelhuisies daar ingetrek het.

Vandag is dit ’n statige woning met blink gepoleerde houtvloere en rame, ’n netjiese strooidak en stoepe reg rondom, op vier erwe beplant met allerhande soorte vrugtebome en met ’n groentetuin om van te droom. Haar ouers kon lankal in die bodorp gaan bly het, maar dis te verstane dat hulle nie wil verkoop nie.

Destyds het hulle nie ’n keuse gehad nie. Apartheid het hulle in die bruin gemeenskap vasgehou, maar hulle was leiers en kerkmense wat respek afgedwing het. Haar pa het vir laerskoolkinders skoolgehou, al was hy opgelei om vir hoërskool klas te gee. So goed was hy in sy vak, wit kinders van die bodorp het vir ekstra rekeningkundelesse na hulle huis toe gekom. Na-ure het hy die Bezuidenhouts se boeke gedoen.

Haar ma het eers nie gewerk nie. ’n Jaar nadat die kliniek oopgemaak het, het sy daar begin. Van die kinders in Jo-Anne se klas was jaloers. Hulle het lelike aanmerkings gemaak en gesê haar ma is aangestel om die wit suster, suster Lourens, se vuil werk te doen. Dit was nie waar nie. Haar ma het ’n uniform nes suster Lourens gedra en suster Lourens was baie gaaf. Sy het Jo-Anne met geskenkies bederf en naweke na hulle huis toe gekom om koesisters te bak. Dit was hul ekstra inkomste. Vandag is Dora Stals die dorp se koesister-koningin wat sal bak en bak tot sy eendag omval.

Jo-Anne kyk van haar boek af op. Die klas het skielik onverklaarbaar stil geraak. Sy kyk hulle streng aan en sê niks. Die bom sal wel bars as dit moet. Ingedagte teken sy ’n agt op die koevert langs haar boek. Koesisters is in die stad se Suid-Afrikaanse winkels te koop, nêrens van dieselfde gehalte as Dora Stals en Sannie Lourens s’n nie – tannie Sannie. Jo-Anne sal haar nie vergeet nie. Sy was ’n weduwee met drie groot kinders wat sy geleerd moes kry. Moes al afgetree het, toe werk sy nog.

Nadat sy siek geword het en weg is, het haar ma saam met verpleegster Bantjes gewerk. Dié het as jong meisie daar aangekom en by hulle in die stoepkamer geloseer. Sy was baie skaam en stil, en Ma-Dora het gekla dat sy nie juis op en wakker is nie, maar sy was darem ’n paar ekstra hande.

Jo-Anne was toe al op koshuis in Wellington en het nie elke naweek huis toe gekom nie. Soms het sy by antie Lea-hulle gaan kuier en haar eers verstom en later verlekker aan die huis vol kinders. Sy was haar lewe lank die enigste een – vreemd in ’n omgewing van groot groepe en daarom ’n maklike teiken vir skoolboelies. Haar neefs en niggies was anders, hulle was gaaf.

Aan die een kant was dit ’n goeie ding dat haar ouers haar weggestuur het Wellington toe. Aan die ander kant was dit nie so goed nie. Allerhande soorte kinders word in koshuise saamgegooi. Jo-Anne het daar stories gehoor wat haar ore laat tuit het. Van die meisies het die vreeslikste goed aangevang, soos om sigarette en drank in te smokkel of snags uit te glip. Hulle is selde uitgevang, en as dit per ongeluk gebeur, het die kamermaats saamgestaan en gemaak of hulle van niks weet nie. Dis in die koshuis dat sy leer rook het. Sy het dit eers vir almal weggesteek, maar antie Lea het ook gerook en van haar eerste jaar op kollege het hulle saam gerook. As sy daar gaan kuier, het sy vir antie Lea sigarette gevat wat sy met haar sakgeld gekoop het, geld wat haar pa vir haar gebank het. Antie Lea was so dankbaar daarvoor, sy het net soos haar kamermaats nooit op haar gesplit nie.

Dit was die jare dat sy haar vir haar ouers se eenvoudigheid geskaam het.

Antie Lea-hulle was arm, maar baie vroliker – altyd aan die musiek maak en partytjie hou saam met bure en vriende, kindertjies later aan die slaap onder die eetkamertafel terwyl die grootmense dans en drink.

Jo-Anne het Danny aan antie Lea-hulle voorgestel voordat sy hom na haar ouerhuis gevat het. Hy het antie Lea-hulle hul armoede vergewe omdat hulle ’n jolly klomp was, maar die naweek nadat hulle by haar ouers gekuier het, het hy haar gevra of sy seker is hulle is haar ouers en nie ’n kerkpaartjie wat ’n weeskind aangeneem het nie.

Daarvoor het sy hom amper die pad gewys.

Pleks sy dit gedoen het. Maar dan sou Dania nooit gebore gewees het nie.

Feit van die saak is – haar ouers is oud gebore.

Dania het lank genoeg by hulle uitgehou, lank genoeg geglo sy is gedoem om die res van haar lewe suinig en eenvoudig te wees. Die dag gaan aanbreek dat sy rebelleer. Sy is nie verniet haar wat Jo-Anne is, se dogter nie. Haar ouers behoort dankbaar te wees dat sy hulle betyds verlos. Volgende jaar gaan Dania koshuis toe, dan is sy in elk geval nie meer elke dag onder hulle dak en onder hulle beheer nie.

Hoe die kind dit by hulle hou, gaan Jo-Anne se verstand te bowe. Sy het niks teen hulle betrokkenheid by die kerk nie – sy is self op die lys by haar kerk se musiekbediening. Maar om die kerk die middelpunt van al jou sosiale bedrywighede te maak is, om die minste te sê, vervelig. Geen wonder die dorp se oujongnooiens is almal versot op liefdesverhaaltjies en vars brood nie. Die algemene handelaar verkoop nie eens ’n ordentlike verskeidenheid koeldranke en lekkers nie, koerante kom een dag laat en tydskrifte verskyn nie op sy rakke nie. Goed, Bakker Bakker kán bak, vleis en groente is vars, en die lewe is seker gesond – maar ai, so vervelig.

In die kwartaal gebeur daar seker darem nog iets. Sy kan onthou dat die skool en kerk hulle besig gehou het met eksamens en toetse, sport en konserte, én die koor. Almal het in mevrou Swanepoel se koor gesing en selfs in omliggende dorpe opgetree. Maar sodra die skool vir die vakansie sluit, het die kinders net mooi niks om te doen nie. Dania hou haarself besig. Sy lees, sy help in die kombuis, pas babas op, sit by mevrou Koster, maak Kersgeskenke vir minder bevoorregtes, gaan ’n keer of wat saam met Jonnie en Dora Lambertsbaai toe, en elke jaar hoogstens een keer na die Kaapse Waterfront.

Wanneer Jo-Anne daar kuier, kan sy sien Dania is uitgehonger vir ver plekke en stadsliggies.

Sy wil daardie honger versadig, sy wil Dania wys dat die wêreld nie net uit sandpaaie en aartappellande bestaan nie.

“Miss Stalls, Miss Stalls! She’s killing him!”

Die skril gille wek haar uit haar mymering. Sy staan op en gooi die boek waarin sy veronderstel was om te lees, hard op die tafel voor haar neer. Die ontploffing ruk die klas tot hul sinne.