Читать книгу Antropogeniczne zmiany środowiska przyrodniczego Ziemi - Jan Wójcik - Страница 5

Od czasu pojawienia się człowieka na Ziemi jego życie i działalność są ściśle związane ze środowiskiem przyrodniczym, które go otacza. Jest on jednym ze składników tej przestrzeni, zależy od niej, ale także czerpie z niej materię i energię dla realizacji własnych potrzeb. Dzięki rozumowi rozwinął cywilizację, co pozwoliło mu ingerować w środowisko i je przeobrażać. Kompleks środowiska stanowi znacznie zróżnicowaną strukturą przestrzenną i skomplikowaną strukturą funkcjonalną. Prawidłowe funkcjonowanie środowiska jest uwarunkowane stabilnością jego komponentów. Znaczne zaburzenie równowagi choćby jednego z elementów środowiska skutkuje ciągiem zdarzeń, które w różny sposób wpływają na pozostałe elementy tej przestrzeni. Działający w środowisku ludzie często nie przestrzegają praw i mechanizmów rządzących funkcjonowaniem tej przestrzeni, z powodu braku wiedzy na ten temat lub lekceważenia związków i zależności występujących w przyrodzie. Wielokrotnie zagrożenie dla środowiska stwarzają, nie tylko pewne działania człowieka, ale też niepodejmowanie różnych działań. Wraz z rozwojem cywilizacji i rosnącymi potrzebami ludzi oraz propagowaniem konsumpcyjnego stylu życia zwiększał się wpływ człowieka na środowisko. Z czasem różne działania ludzi, często powszechnie aprobowane i uznawane za uzasadnione, gdyż przynosiły wymierne korzyści, zaczęły wpływać negatywnie na środowisko, a w konsek­wencji także na życie i działalność człowieka. Wypada tu wspomnieć m.in. o długo­trwałej deforestacji, która przyczyniła się do degradacji gleb i roślinności oraz przeobrażenia stosunków wodnych, stosowaniu przez dziesięciolecia freonów i halonów, długo uznawanych za obojętne dla środowiska, które niszczyły ozono­sferę (ozon stratosferyczny) chroniącą nas przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym Słońca oraz nadmiernej emisji gazów cieplarnianych, głównie CO₂, powodujących globalne ociepleniu klimatu, z licznymi długofalowymi konsekwencjami ekologicznymi, społecznymi i gospodarczymi tego zjawiska.

Wpływ człowieka na środowisko trwa już od tysięcy lat, ale dynamika i rozmiary tego zjawiska szczególnie nasiliły się w minionych około 200 latach (od okresu rewolucji przemysłowej), a zwłaszcza od połowy XX w., w związku z szybkim rozwojem nauki i techniki. Celem opracowania jest przedstawienie Czytelnikom syntetycznego zarysu wiedzy na temat antropopresji i jej skutków w środowisku przyrodniczym Ziemi w aspektach przestrzennym i czasowym (lokalnym, regionalnym i globalnym oraz trwałym i przejściowym). Do dziś brak kompleksowego ujęcia tego zagadnienia w postaci podręcznika akademickiego w języku polskim. Zaletą opracowania jest zebranie w jednym miejscu wyników badań wielu autorów zajmujących się różnymi aspektami antropogenicznych przemian środowiska. Stanowi to odpowiedź na aktualne zapotrzebowanie w dydaktyce szkolnictwa wyższego dla różnych kierunków studiów.

Nadrzędnym wątkiem opracowania jest wskazanie związków i zależności, jakie występują między działalnością człowieka a stanem środowiska oraz zachodzących w nim przemian uwarunkowanych antropopresją. Antropogeniczne przeobrażenia w środowisku są najczęściej spowodowane kilkoma czynnikami i dominacją jednego z nich oraz wywołują szereg bezpośrednich i pośrednich skutków. Istotne jest więc rozpatrywanie tych procesów zgodnie z zasadą przyczynowo-skutkową. Antropopresja to zespół zjawisk i procesów o specyficznych dwustronnych relacjach: człowiek działa w środowisku świadomie lub nieświadomie, a także bezpośrednio i w sposób pośredni, przeobrażając je, a przekształcone w różny sposób środowisko determinuje określone działania człowieka. Relacje te o charakterze sprzężeń zwrotnych i wynikające z nich konsekwencje dla środowiska i człowieka stanowią główny wątek opracowania. Zasadnicza część książki dotyczy analizy przyczyn i skutków działalności człowieka w poszczególnych komponentach środo­wiska Ziemi (litosferze, pedosferze, atmosferze, hydrosferze i biosferze) na tle funkcji, jakie pełnią w kompleksie środowiska oraz ich roli i znaczeniu w życiu człowieka. Ma to uzasadnienie praktyczne − pozwala wyjaśnić specyfikę i charakter przyczyn i skutków antropopresji w nawiązaniu do każdej ze sfer środowiska oraz uwypuklić zachodzące tam relacje człowiek−środowisko−człowiek. Dzięki temu Czytelnicy z łatwością dostrzegą ogrom zmian w środowisku, jakich dokonali ludzie oraz jakie są bezpośrednie i pośrednie tego konsekwencje dla środowiska i człowieka. Przedstawiona w książce, zwykle krytyczna ocena licznych oddziaływań człowieka na środowisko, poparta różnymi przykładami, wskazuje także, w jakim kierunku zmierzają ludzie (cywilizacja), przeobrażając przestrzeń, w której żyją i której nie można niczym innym zastąpić. W opracowaniu zamieszczono też garść istotnych, zdaniem autora, informacji na temat tego, jak człowiek próbuje zapobiegać negatywnej antropopresji i radzić sobie z jej skutkami w środowisku. Omawiane zagadnienia są ilustrowane licznymi schematami i modelami przedstawiającymi środowiskowe skutki narastającej antropopresji. Rosnąca świadomość ludzi o aktualnym stanie środowiska Ziemi, w którym żyją oraz niepokojące prognozy w zakresie skutków antropopresji w najbliższych kilkunastu latach sprzyjają zmianie dominującego od dawna paradygmatu człowiek → środowisko, na środowisko → człowiek.

Nawiązując do wzorów wydawanych współcześnie podręczników, zrezygnowano z cytowania w tekście dużej liczby pozycji bibliograficznych, podając jedynie te, które stanowiły źródło danych statystycznych oraz pewnych rozwiązań graficznych. Zestaw ważniejszych publikacji, z których korzystał autor podczas pracy nad niniejszym podręcznikiem, zamieszczono na końcu książki. Sięgnięcie do nich pozwoli Czytelnikom uzupełnić i pogłębić wiedzę na temat prezentowanej w opracowaniu tematyki.

Pisząc podręcznik, wykorzystałem długoletnie doświadczenie dydaktyczne zdobyte podczas prowadzenia różnotematycznych wykładów i ćwiczeń oraz zajęć terenowych z geografii regionalnej ze studentami Uniwersytetu Wrocławskiego. Od wielu lat zajmuję się problematyką wpływu antropopresji na środowisko przyrodnicze, prowadząc badania w tym zakresie. Niektóre zamieszczone w niniejszym opracowaniu informacje wiążą się z uczestnictwem autora w licznych konferencjach naukowych, seminariach i praktycznych warsztatach w terenie, a także z obserwacjami prowadzonymi podczas prywatnych podróży w różne regiony na świecie. Wielokrotnie korzystałem też z życzliwości i wiedzy Koleżanek i Kolegów z macierzystego Instytutu zajmujących się profesjonalnie omawianą w opracowaniu problematyką. Wsparcie podczas pisania książki i pomoc w porządkowaniu tekstu otrzymałem od Żony Ewy, a Synowi Marcinowi jestem wdzięczny za pomoc i cierpliwość w wykonaniu na komputerze dużej liczby, często pracochłonnych rycin.

Autor