Читать книгу Piketty i co dalej? - Группа авторов - Страница 47

Zanim przejdę do omówienia implikacji płynących z danych oraz teorii mikroekonomicznej analizy problemu nierówności, zawartej w Kapitale z XXI wieku, warto zweryfikować najważniejsze argumenty Piketty’ego przeciwko uwzględnieniu kapitału ludzkiego w jego rozważaniach. Okazuje się, że nie są to argumenty trafne. Kapitał ludzki jest ważnym źródłem bogactwa i ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia nierówności, zarówno w ujęciu przekrojowym, jak i międzypokoleniowym. Piketty nie ma zatem racji, ignorując kapitał ludzki.

Piketty zrównuje bogactwo i kapitał, który definiuje jako wszystko to i tylko to, co można kupić i sprzedać. Definicja ta explicite wyklucza kapitał ludzki, choć Piketty nigdzie nie tłumaczy, dlaczego niesprzedawalność kapitału ludzkiego ma znaczenie dla jego ogólnej argumentacji189. Do najważniejszych cech kapitału wymienianych w K21 należy to, że jest trwały, generuje zwrot bez dodatkowych nakładów pracy i można go przekazać spadkobiercom. Te cechy kapitału rzeczowego nie mają związku z jego sprzedawalnością, poza tym kapitał ludzki również te cechy posiada. Umiejętności mają charakter trwały, nawet jeśli z czasem zanikają albo stają się niepotrzebne. Posiadacz danej umiejętności dostaje podwyżkę wynikającą z faktu posiadania tej umiejętności w każdej kolejnej przepracowanej godzinie, choć nie wkłada w tę pracę dodatkowego wysiłku. Oczywiście taki pracownik ucierpi na nieużyteczności związanej z koniecznością świadczenia pracy w celu odebrania należnej mu premii za kapitał ludzki, ale największe znaczenie ma tu fakt, że ta nieużyteczność nie musi rosnąć wraz ze wzrostem zasobów kapitału ludzkiego danego pracownika. W końcu lepiej opłacane prace są często mniej nieprzyjemne niż prace słabiej płatne. Warto też pamiętać, że umiejętności są przekazywane z rodziców na dzieci, zarówno w ramach procesu dziedziczenia, jak i procesu świadomego inwestowania w dziecko.

Oznacza to, że zgodnie ze wszystkimi rozsądnymi kryteriami kapitał ludzki należy uznawać za źródło bogactwa. Im większym kapitałem ludzkim dysponuje dana osoba, tym większe są jej możliwości w zakresie władania zasobami ekonomicznymi. Rozpatrzmy prosty przykład dwóch młodych ludzi: spadkobiercę pół miliona dolarów zdeponowanych na rachunku funduszu powierniczego oraz młodego sportowca bez grosza przy duszy, który jest jednak bardzo obiecujący i jego spodziewane zarobki w całym okresie życia idą w setki milionów dolarów. Oczywiste jest, że zamożniejszym z tych dwojga jest sportowiec, ale zgodnie z definicją Piketty’ego zamożniejszy jest chłopak z odziedziczonymi środkami.

Jak wspominałem już w poprzedniej części tego rozdziału, porównywanie dochodów z kapitału ludzkiego z dochodami z kapitału rzeczowego wiąże się z pewnymi ciekawymi aspektami. Wynika to z faktu, że uzyskanie tego pierwszego łączy się z koniecznością świadczenia (potencjalnie nieprzyjemnej) pracy. Kapitału ludzkiego nie da się wykorzystać w formie zabezpieczenia kredytu, a to również obniża jego wartość w porównaniu z kapitałem rzeczowym. Niemniej jednak wystarczy wziąć dwie takie same osoby, różniące się tylko wartością kapitału ludzkiego – zgodnie z kryteriami Piketty’ego zamożniejsza będzie zawsze ta z nich, która ma tego kapitału więcej. Niesprzedawalność kapitału ludzkiego oraz dodatkowe komplikacje związane z koniecznością świadczenia pracy powodują tylko tyle, że utrudniony jest pomiar bogactwa ukrytego w kapitale ludzkim, w żaden sposób nie oznaczają zaś, że kapitał ten nie jest źródłem bogactwa.

W K21 można się również spotkać ze stwierdzeniem, że wszelkie wyjaśnienia oparte na teorii kapitału ludzkiego są naiwne i niepełne, ponieważ nie pozwalają całkowicie wyjaśnić pochodzenia nierówności na poziomie jednostek190. Owszem, prawdą jest, że różnice w poziomie kapitału ludzkiego tłumaczą tylko część indywidualnego zróżnicowania ekonomicznych wyników ludzi. Trudno jednak brać tę krytykę poważnie, ponieważ teoria kapitału ludzkiego nigdy nie wiązała się z twierdzeniem, że potrafi wyjaśnić wszystkie aspekty występowania nierówności. Nie powstała jeszcze taka teoria ekonomiczna, która idealnie pasowałaby do danych empirycznych – dotyczy to także tej sformułowanej przez Piketty’ego. Teoria kapitału ludzkiego tłumaczy wiele systematycznych różnic wyników między jednostkami, a ekonomiści przez cały czas zastanawiają się nad tym, czego teoria kapitału ludzkiego nie wyjaśnia i czym jest to spowodowane. Pod tym względem teoria kapitału ludzkiego nie różni się od innych teorii ekonomii.

W Kapitale w XXI wieku znalazło się także stwierdzenie, że wszelkie wyjaśnienia nierówności dochodowych oparte na teorii kapitału ludzkiego są albo puste treściowo, albo w najlepszym razie stanowią tautologię, bo sprowadzają się do zmiany nazwy dochodu z pracy na zwrot z kapitału ludzkiego191. Specjaliści od mikroekonomii często wykorzystują empiryczne dane na temat różnic wyników ekonomicznych jako dowód występowania różnic w kapitale ludzkim poszczególnych jednostek, pracując nad nowymi hipotezami nadawczymi. Postępują w ten sposób, ponieważ podejście to się dotąd sprawdzało. Ekonomiści nie ograniczają się jednak do wnioskowania o różnicach w kapitale ludzkim na podstawie zaobserwowanych różnic wyników ekonomicznych – to zaiste byłaby tautologia. Wychodzą raczej z założenia, że kapitał ludzki charakteryzuje pewna dająca się oszacować zależność względem obserwowalnych, niezarobkowych cech, takich jak lata odbytej nauki. Na tej podstawie można wysnuć sprawdzalną zależność między obserwowalnym wyznacznikiem kapitału ludzkiego a wynikiem ekonomicznym. Oczywiście tego rodzaju model może okazać się nieskuteczny w wyjaśnianiu różnic w wynikach ekonomicznych poszczególnych ludzi, a jednak empirycznym faktem – nie żadną tautologią – pozostaje, że ludzie o wyższym ilorazie inteligencji zarabiają w ujęciu średnim lepiej od tych, którzy na testach na inteligencję wypadają gorzej.

Piketty twierdzi również, że kapitał ludzki nie jest znacząco ważniejszy dzisiaj niż kiedyś, ponieważ w minionym stuleciu odnotowaliśmy stosunkowo niewielki wzrost udziału dochodów z pracy w dochodzie narodowym. Duża część dochodu narodowego nadal przypada na dochód z kapitału. Piketty słusznie podkreśla, że teoria ekonomii nie sugeruje, jakoby ten udział miał w przyszłości wzrosnąć, nawet gdyby postęp technologiczny w większym stopniu faworyzował pracę. Ten argument jest jednak o tyle niecelny, że udział dochodu z pracy w dochodzie narodowym to nie to samo co udział dochodu z kapitału ludzkiego w dochodzie narodowym. Dowodem na to, że w minionych kilkudziesięciu latach kapitał ludzki zyskał jednak na znaczeniu, jest fakt, że dzisiaj ludzie więcej inwestują w swoje umiejętności i dzięki temu w przeliczeniu na godzinę zarabiają więcej. Kapitał ludzki mógłby zyskiwać na znaczeniu nawet wówczas, gdyby udział dochodów z kapitału w dochodzie narodowym zdecydowanie rósł192.

Istnieją dość mocne dowody na to, że w ostatnich dziesięcioleciach względna rola kapitału ludzkiego w wyznaczaniu udziału dochodu z pracy wzrosła. Katz i Murphy wykazują na przykład, że istotnie wzrosła różnica między zarobkami wykształconych i kompetentnych pracowników a zarobkami pracowników szeregowych, nawet pomimo że ta pierwsza grupa stała się bardziej liczebna193. Sugeruje to, że kompetencje wymagające inwestycji i nauki zyskują z czasem na wartości, choć w przypadku najnowszych zmian w poziomie nierówności to wyjaśnienie może już nie być tak skuteczne.

Kolejnym prostym sposobem rozpatrywania rosnącej roli kapitału ludzkiego jest podział udziału dochodów z pracy w dochodzie narodowym na dwie składowe: dochód uzyskiwany dzięki wykształceniu oraz doświadczeniu na rynku pracy (kapitał ludzki) i dochód uzyskiwany dzięki „samej” pracy, czyli kwota, jaką może zarobić niewykształcony i niedoświadczony, ale sprawny fizycznie robotnik. Proste obliczenia księgowe na danych z gospodarki amerykańskiej pozwalają stwierdzić, że mniej więcej od połowy XX wieku udział dochodów z samej pracy w dochodzie narodowym systematycznie maleje, udział dochodów z kapitału ludzkiego zaś systematycznie rośnie194.