Читать книгу Stosunki międzynarodowe. Antologia tekstów źródłowych - Группа авторов - Страница 21

Analizie poddanych zostanie sześć rodzajów systemów międzynarodowych lub, mówiąc precyzyjnie, sześć stanów równowagi jednego ultrastabilnego systemu międzynarodowego. Są to: 1) system „równowagi sił”, 2) słabo zintegrowany system dwubiegunowy, 3) mocno zintegrowany system dwubiegunowy, 4) system uniwersalny (powszechny), 5) dyrektywny i niedyrektywny system hierarchiczny i 6) system weta.

Te systemy międzynarodowe zostały uszeregowane według skali ich działalności integracyjnej. System weta prezentuje najmniejszy stopień zintegrowania, a systemy hierarchiczne – największy. Powyższe systemy międzynarodowe nie są oczywiście jedynymi, które można by wskazać, wydają się jednak najbardziej reprezentatywne. […]

System „równowagi sił”15 posiada następujące cechy: jest to system międzynarodowy, który nie posiada swojego podsystemu politycznego (czy też, inaczej mówiąc, ma zerowy podsystem polityczny). Aktorzy tego systemu to aktorzy międzynarodowi należący do podkategorii „aktorów narodowych”. W systemie tym powinno się znaleźć co najmniej pięciu lub więcej „istotnych” (określenie to pozostanie niezdefiniowane) aktorów. […]

Jakkolwiek w ramach systemu „równowagi sił” nie funkcjonuje żaden system polityczny, aktorzy narodowi działają samodzielnie, ale w sposób komplementarny, w konsekwencji czego przestrzegają podstawowych reguł systemu „równowagi sił”. Reguły te opisują charakterystyczne zachowanie aktorów i cechuje je uniwersalizm.

System „równowagi sił” charakteryzują następujące reguły podstawowe:

1. Należy działać w celu zwiększenia swojego potencjału, ale jednocześnie lepiej jest podjąć negocjacje niż dopuścić do otwartego konfliktu.

2. Lepiej zaangażować się w otwarty konflikt niż stracić możliwość zwiększenia swojego potencjału.

3. Lepiej zakończyć konflikt niż wyeliminować istotnego aktora narodowego.

4. Należy przeciwdziałać, przy jednoczesnym poszanowaniu pozostałych elementów systemu, każdej koalicji lub każdemu aktorowi, którzy dążą do uzyskania pozycji dominującej.

5. Należy działać na rzecz mitygowania aktorów, którzy działają zgodnie z regułami organizacji ponadnarodowych.

6. Należy pozwolić, aby pokonani lub zmitygowani istotni aktorzy narodowi powrócili do systemu jako dopuszczalni partnerzy, albo działać na rzecz włączenia dotychczas nieistotnych aktorów do grupy aktorów istotnych. Wszyscy istotni aktorzy powinni być traktowani jako dopuszczalni partnerzy. […]

System „równowagi sił” może stać się niestabilny w następujących warunkach: gdy jeden z istotnych aktorów narodowych nie przestrzega ustanowionych w ramach tego systemu reguł; gdy reguły podstawowe systemu narodowego jednego z aktorów narodowych zakładają utworzenie jakiejś ponadnarodowej organizacji politycznej; gdy informacje nie są skutecznie dostarczane do systemów decydenckich aktorów narodowych lub gdy osobowościowe dane „wejściowe” są niezgodne z regułami podstawowymi; gdy zdolności aktorów zmieniają się w sposób charakteryzujący się pozytywnym sprzężeniem zwrotnym; gdy powstają trudności w stosowaniu innych reguł w sytuacji, w której podejmowane są działania na rzecz zwiększania potencjału lub przywracania do systemu pokonanych aktorów, albo mają miejsce niespójności pomiędzy tymi regułami a pilnymi bieżącymi potrzebami narodowymi; i wreszcie gdy zachodzą trudności związane z samym utrzymywaniem „równowagi” – począwszy od małej liczby istotnych aktorów, a na braku elastyczności mechanizmu „równowagi” skończywszy. […]

Czynniki, które prowadzą do wykształcenia się słabo zintegrowanego systemu dwubiegunowego po załamaniu się systemu „równowagi sił”, są powszechnie znane. Do powstania takich aktorów uniwersalnych jak Liga Narodów czy Organizacja Narodów Zjednoczonych przyczyniły się przede wszystkim napływające informacje o coraz większym okrucieństwie wojny i to, że aktorom międzynarodowym nie udało się zinternalizować norm systemu ani ograniczyć ich ekspansjonistycznych ambicji. […]

Reguły słabo zintegrowanego systemu dwubiegunowego są następujące:

1. Wszystkie bloki, które przestrzegają hierarchicznie dyrektywnych lub częściowo hierarchicznie integracyjnych zasad systemu międzynarodowego, będą dążyć do wyeliminowania wrogiego bloku.

2. Wszystkie bloki, które przestrzegają hierarchicznie dyrektywnych lub częściowo hierarchicznie integracyjnych zasad systemu międzynarodowego, będą przedkładały negocjacje nad walkę, zaangażowanie się w pomniejsze konflikty nad zaangażowanie się w wielkie wojny oraz zaangażowanie się w wielkie wojny (przy danym ryzyku i określonych kosztach) nad niewyeliminowanie bloku, z którym rywalizują.

3. Wszyscy aktorzy należący do jednego bloku będą dążyć do zwiększenia własnego potencjału w stosunku do potencjału bloku przeciwnego.

4. Wszyscy aktorzy należący do jednego bloku, którzy przestrzegają niehierarchicznych i niedyrektywnie hierarchicznych zasad organizacyjnych systemu międzynarodowego, będą przedkładać negocjacje nad walkę w celu zwiększenia potencjału; zaangażowanie w niewielkie konflikty nad niezwiększenie potencjału; będą jednak unikać zaangażowania w wielkie wojny, nawet jeśli prowadziłyby ich do zwiększenia potencjału.

5. Wszyscy aktorzy należący do jednego bloku przedłożą zaangażowanie się w wielką wojnę nad pozwolenie, aby blok, z którym rywalizują, osiągnął pozycję przeważającej siły.

6. Wszyscy członkowie bloku podporządkowują cele aktorów uniwersalnych celom swojego bloku, przy jednoczesnym podporządkowaniu celów bloku, z którym rywalizują, celom aktora uniwersalnego.

7. Wszyscy aktorzy narodowi, którzy nie tworzą bloku, będą koordynować swoje cele narodowe z celami aktorów uniwersalnych i podporządkują cele aktorów tworzących bloki celom aktora uniwersalnego.

8. Aktorzy należący do jednego bloku będą próbować rozszerzyć członkostwo swojego bloku na innych aktorów, jednak nie będą się sprzeciwiać temu, aby niektórzy aktorzy narodowi pozostali poza blokiem, jeśli sprzeciw ten mógłby sprawić, że ci ostatni zaczną wspierać cele wrogiego bloku lub się do niego przyłączą.

9. Nienależący do bloków aktorzy narodowi będą działać na rzecz zmniejszenia zagrożenia wojną pomiędzy aktorami tworzącymi bloki.

10. Aktorzy nienależący do bloków nie będą popierać polityki jednego bloku przeciwko drugiemu, za wyjątkiem sytuacji, w której będą występować jako członek aktora uniwersalnego.

11. Aktorzy uniwersalni będą dążyć do zmniejszenia niezgodności pomiędzy blokami.

12. Aktorzy uniwersalni będą mobilizować aktorów narodowych, którzy nie należą do żadnego bloku, aby sprzeciwiali się rażącym naruszeniom, na przykład użyciu siły, przez aktorów tworzących bloki. O ile zasada ta nie stoi w sprzeczności z innymi zasadami, pozwoli aktorowi uniwersalnemu stać się prototypem politycznego systemu międzynarodowego.

Dla słabo zintegrowanego systemu dwubiegunowego charakterystyczne jest istnienie dwóch znaczących bloków, aktorów narodowych, którzy pełnią rolę przywódczą w każdym z tych bloków, aktorów narodowych, którzy nie należą do żadnego z bloków, oraz aktorów uniwersalnych. Wszyscy ci aktorzy pełnią w systemie sobie tylko właściwe i zróżnicowane role-funkcje. W efekcie reguły systemu nie są identyczne dla wszystkich jego aktorów. Tylko aktorzy posiadający pewne określone cechy mogą pełnić dane role-funkcje. Tylko określone role-funkcje w systemie mają charakter integracyjny, w tym przypadku, w stosunku do ról-funkcji aktorów narodowych nienależących do żadnego z bloków i aktorów uniwersalnych. […]

Mocno zintegrowany system dwubiegunowy jest stabilny tylko wtedy, kiedy oba bloki są hierarchicznie zorganizowane. Jeśli bloki te są zorganizowane niehierarchicznie, cechować je będzie duża niestabilność, a cały system zacznie się skłaniać ku modelowi słabo zintegrowanego systemu dwubiegunowego. Jeśli tylko jeden blok jest hierarchicznie zorganizowany, to drugi z bloków lub cały system międzynarodowy również zacznie wykazywać tendencję do bycia hierarchicznie zorganizowanym. Z tego względu mocno zintegrowany system dwubiegunowy jest najbardziej stabilny wówczas, gdy oba bloki są hierarchicznie zorganizowane.

W odniesieniu do mocno zintegrowanego systemu dwubiegunowego należy w pierwszej kolejności zauważyć brak aktorów narodowych niebędących członkami żadnego z bloków. Jest to tautologią, ponieważ system nie może być dwubiegunowy w sposób mocno zintegrowany, dopóki aktorzy nie przestaną funkcjonować samodzielnie albo ich role-funkcje nie przestaną być niezbędne dla działań w ramach tego systemu.

Druga istotna różnica między słabo a mocno zintegrowanym systemem dwubiegunowym przejawia się brakiem aktorów uniwersalnych lub utratą przez nich ich ról-funkcji. Przyczyny tej sytuacji są oczywiste. Przede wszystkim aktorzy uniwersalni nie mogą mobilizować do działań niezwiązanych z żadnym blokiem aktorów narodowych, ponieważ nie ma takich aktorów. Co więcej, aktorzy uniwersalni nie mogą prowadzić mediacji między aktorami tworzącymi bloki, ponieważ mediacja zawsze zakłada szerszy układ odniesienia, w ramach którego konstruowane są różnice między tymi aktorami. Ponadto wyeliminowanie aktorów narodowych niezwiązanych z żadnym blokiem powoduje, że aktorzy uniwersalni nie mogą już stanowić takiego właśnie „szerszego układu odniesienia”. […]

Zasady mocno zintegrowanego systemu dwubiegunowego będą zależne od zachodzących w tym systemie zmian, różniąc się od zasad słabo zintegrowanego systemu dwubiegunowego. Znikają zasady regulujące funkcje pełnione przez aktorów narodowych nienależących do żadnego z bloków oraz aktorów uniwersalnych. Zasady mocno zintegrowanego systemu dwubiegunowego będą się więc składać z dyspozycji dla aktorów tworzących bloki, normując cele, jakie aktorzy ci sobie stawiają, oraz ich wzajemne relacje. Zasady te będę również funkcjonować w ramach słabo zintegrowanego systemu dwubiegunowego, ale tylko w odniesieniu do bloków. […]

Uniwersalny system międzynarodowy może rozwinąć się w konsekwencji rozszerzania funkcji aktora uniwersalnego w słabo zintegrowanym systemie dwubiegunowym. W takiej sytuacji cechy tego systemu będą stanowiły odzwierciedlenie tej spuścizny. […]

Zasady tego systemu korespondują z jego cechami.

1. Wszyscy aktorzy narodowi będą próbowali zwiększyć swoje korzyści oraz dostęp do infrastruktury.

2. Wszyscy aktorzy narodowi będą dążyć do zwiększenia zasobów i bazy produkcyjnej systemu międzynarodowego.

3. Jeśli zasady nr 1 i zasady nr 2 nie da się pogodzić, to zasada nr 1 zostanie podporządkowana zasadzie nr 2. Jeśli zaś realizacja zasady nr 1 będzie zagrażać minimalnym standardom aktora międzynarodowego, zostanie ona podporządkowana wymaganiom warunków bazowych (ascriptive base), którymi dysponuje całe społeczeństwo.

4. Wszyscy aktorzy będą osiągać swoje cele w sposób pokojowy. Nie będą posługiwać się siłą lub groźbą użycia siły.

5. Osoby pełniące role-funkcje w organach systemu międzynarodowego będą podejmować decyzje zgodne z wymaganiami tego systemu. Nie będą zmieniać swoich decyzji tak, aby były one zgodne z partykularnymi lub bazowymi kryteriami odpowiadającymi aktorom narodowym, do których należą. […]

Hierarchiczny system międzynarodowy może mieć charakter niedyrektywny lub dyrektywny. Niedyrektywny system międzynarodowy działa zgodnie z zasadami charakterystycznymi dla demokracji. Dyrektywny system hierarchiczny wykazuje cechy autorytarne.

Hierarchiczny system może zostać narzucony siłą systemowi dwubiegunowemu lub uniwersalnemu. W takim przypadku bardziej prawdopodobne jest, że będzie miał charakter dyrektywny niż niedyrektywny. Może też wyewoluować z systemu uniwersalnego – wówczas będzie miał raczej charakter niedyrektywny.

System hierarchiczny to system polityczny, który oddziałuje na ludzi w sposób bezpośredni, jakkolwiek występują w nim też pośrednie szczeble organizacyjne. Niemniej aktorzy narodowi w tym systemie tracą swoją podstawową rolę-funkcję, która polega na przekazywaniu zasad systemów narodowych. Aktorzy narodowi będą stanowić jednostki terytorialne podległe systemowi międzynarodowemu, a nie niezależne systemy polityczne. Zasady narodowe staną się zaś stosunkowo zunifikowanymi pochodnymi zasad międzynarodowych, chociaż możliwe będzie dostosowanie ich do specyficznych uwarunkowań lokalnych. W systemie hierarchicznym integracji podlega więcej funkcji niż w ramach systemu uniwersalnego.

Podczas gdy zasady systemu uniwersalnego, wskazujące, że aktorzy tego systemu powinni dążyć do zwiększania swoich korzyści i dostępu do infrastruktury, są skierowane przede wszystkim do aktorów terytorialnych, odpowiadające im zasady systemu hierarchicznego są przekazywane w głównej mierze aktorom funkcjonalnym, takim jak związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców, policyjne czy medyczne.

Chociaż te „grupy interesów” są do pewnego stopnia zorganizowane terytorialnie, to jednak powiązania funkcjonalne pomiędzy terytorialnie rozproszonymi grupami są i tak ważniejsze niż powiązania łączące grupy pełniące różne funkcje, ale znajdujące się na tym samym obszarze terytorialnym. To właśnie grupy pełniące podobne funkcje będą najczęściej tworzyć koalicje i inne porozumienia w celu osiągnięcia określonych celów politycznych.

Zasady systemu hierarchicznego będą legitymizować strukturę i funkcje systemu hierarchicznego oraz integrować role-funkcje i wartości tej samej „rodziny” systemów, tworzących system hierarchiczny lub należących do niego. System ten będzie systemem solidarnym, a korzyści i dostęp do infrastruktury będą zależeć od kryteriów tego systemu. […]

System weta jest systemem międzynarodowym szczególnego rodzaju. Przypomina Hobbesowski stan natury, w którym interesy wszystkich aktorów są ze sobą całkowicie sprzeczne – prowadzą wręcz do konfliktu – ale jednocześnie każdy z tych aktorów przestrzega złotej zasady prawa naturalnego, to znaczy nie podejmuje w stosunku do innych aktorów działań, co do których nie chciałby, aby zostały podjęte wobec niego samego.

Istnieje tylko jeden warunek niezbędny do zaistnienia tego systemu. Warunkiem tym jest posiadanie przez wszystkich aktorów takiej broni, która umożliwiłaby każdemu z nich zniszczenie każdego innego aktora, który go zaatakuje, nawet jeśli aktor ten nie będzie wówczas w stanie uchronić się przed zagładą. Nie ma wątpliwości, że w takim systemie aktorzy mogą funkcjonować tylko na jednym poziomie. To, czy będą to aktorzy narodowi, czy tworzący blok, będzie zależało od tego, jak będą zorganizowani w momencie, w którym broń o odpowiedniej sile rażenia znajdzie się w posiadaniu ich wszystkich. W takim systemie nie mogą funkcjonować aktorzy uniwersalni.

System weta często prowadzi do sytuacji patowych, w których status quo trwa tak długo, jak długo przestrzegane są podstawowe zasady tego systemu. Jeśli wyewoluuje on z mocno zintegrowanego systemu dwubiegunowego, będzie w rzeczywistości zaledwie modyfikacją tego systemu. Jeśli zaś wyewoluuje ze słabo zintegrowanego systemu dwubiegunowego, wykaże tendencję do stabilizowania nienależących do niego aktorów narodowych. Będzie mógł również zachwiać pozycją aktorów tworzących blok, w zależności od stopnia ich hierarchicznego zorganizowania. Wreszcie system ten doprowadzi do wyeliminowania lub pozbawienia jakichkolwiek funkcji aktorów uniwersalnych. Jeśli system weta wyewoluuje z systemu „równowagi sił”, to spowoduje wyeliminowanie koalicji, a w konsekwencji tego przesunięcie lub „zrównoważenie” sojuszy. System weta nie może natomiast wyewoluować z hierarchicznego systemu międzynarodowego, chyba że ten ostatni jest właśnie w stanie wewnętrznego rozkładu. Jest również mało prawdopodobne, aby system weta wyewoluował z systemu uniwersalnego, nawet jeśli należeć do niego będą raczej aktorzy tworzący bloki niż narodowi.

System weta będzie stabilny tylko wówczas, gdy wszyscy należący do niego aktorzy będą gotowi oprzeć się groźbom ataku lub na nie odpowiedzieć. Jeśli ze względu na swoją wewnętrzną strukturę którzykolwiek aktorzy okażą się nieodporni na wojskowy szantaż, prawdopodobnie zostaną wyeliminowani z systemu, który następnie przejdzie transformację. Jeśli szantaż, który odniósł zamierzony skutek, miał miejsce w stosunku do aktora narodowego, transformacja ta będzie polegała na zmniejszeniu liczby aktorów narodowych należących do tego systemu lub na utworzeniu jednego lub więcej bloków. Z drugiej strony, jeśli dany aktor może skutecznie szantażować pozostałych, system przestaje być systemem weta, a staje się systemem hierarchicznym. […]

Ponieważ siła rażenia broni posiadanej przez aktorów systemu weta pozwala na przeprowadzenie skutecznego ataku z zaskoczenia, w zasadach tego systemu znajdą się raczej zalecenia używania siły niż odrzucenia użycia siły. System weta będzie niezintegrowany i niesolidarny do zaskakującego stopnia. Napięcia wywołujące dysfunkcje w ramach tego systemu będą tak duże, że ludzie będący przedstawicielami jego aktorów z trudem je zniosą. W takich warunkach wzrośnie ryzyko wybuchu wojny lub poddania się szantażowi innego aktora. Przymus ekonomiczny wywierany na wrażliwych aktorów może doprowadzić do transformacji całego systemu tylko wówczas, gdy zostanie zastosowane również odstraszanie termonuklearne.

Poziom napięcia może stać się tak wysoki, że system stanie się chaotyczny. Napięcie może również zmienić podejście do wartości, w konsekwencji czego aktorzy wyrażą zgodę na utworzenie uniwersalnego lub hierarchicznego systemu międzynarodowego. Jest mało prawdopodobne, aby duże napięcie doprowadziło do sformułowania racjonalnego rozwiązania tej sytuacji. Z tego względu system weta – jakkolwiek niezwykle interesujący – będzie bardzo niestabilny. Jego przetrwanie przez dłuższy czas byłoby dziwne.

Z języka angielskiego przełożyła Katarzyna Cholewińska