Читать книгу Үһүйээннэр, номохтор - - Страница 37

Дьэ, итиннэ содуом буолбут сирэ. Икки ини-бии баар эбит. Онтон быраатын аата Хааһы Токунай диэн эбит. Убайын аата, арааһа, Хатачча Бөҕө диэн эбит.

Хатачча Бөҕө буоллаҕына окко киириэх иннинэ куораттаабыт.

Хааһы Токунай Одуоччу диэн сир илин бас халдьаайытыгар, тыа иһигэр олорбут. Убайа буоллаҕына, оччолорго аата-суола суох үрэх буоллаҕа, үрэх баһыгар Чохулаах Алаас утарытынан үрэх халдьаайытыгар тумуска тыаны солоон, дьиэ туттан олорбут. Икки оҕолонон. Үһүс оҕотун хат эбит дьахтар. Ити олорон, Хатачча Бөҕө куораттыыр. Дьокуускай куората үөскээбитин кэннэ кэм быһыылаах. Ону истэн, Хааһы Токунай убайын кэргэттэрин өлөртүү кэлэр. Үрэҕи өрө таххан, тиийэн кэллэҕэ дии оттон. Дьиэ иһигэр киирэр даҕаны, туох да кэпсэтиитэ суох, дьахтары төбөтүн хайа дайбыырдыы батыйатынан сырбатар. Ону дьахтар, тиэрэ түһэн аһаран биэрбитигэр, иһин хайа дайбаан кэбиһэр. Оҕото сиргэ түспүтүн дьахтар, саатырҕаан, орон анныгар тэбэн кэбиһээхтээбит. Уонна өлбүт. Ону көрөн, сэттэлээх уол оҕо үрэҕи таҥнары куоппут. Ону эккирэтээри таһырдьа ыстанан иһэн, уот иннигэр ытыы турар кыыһы төбөтүн быһа дайбаан кэбиспит. Онтон уолу эккирэтэн иһэн, атаҕынан кыайан сиппэккэ, оҕунан ытыалыыр. Ох тиийэ-тиийэ оҕо көхсүгэр хатанан испит. Кыайан батары тэбинэн киирбэтэ үһү. Үрэх тумуһун быһа түһэн иһэн, кэннибин хайыһабын диэн, оҕо, силистэн иҥнэн, охтон тиэрэ таһылла түспүт. Ол тиэрэ түһүүтүгэр биир ох курдары киирэн оҕону онно өлөрбүтэ үһү.

Онтон ыла аатырбыт үрэх буомуттан аллараа өттө Абааһылаах диэн. Оҕо өлбүт сирэ. Үрэх буомуттан үөһээ өттө Хатачча Бөҕө өтөҕүн анна Кыргыспыт диэн ааттаммыт.

Оҕо өлбүтүн кэлэн көрөн баран: «Биһиги ийэ ууһугар хаһан даҕаны үөскээбэтэх-төрөөбөтөх бухатыыр оҕо төрөөбүтүн бу баҕайы, дьэ, сарбыйдым», – диэн аһыйбыта үһү.

Дьэ, бэйэтэ накааска түбэһэр ити кэнниттэн. Убайа куораттан эргиллэн кэлэр. Көрбүтэ, дьиэтэ-уота барыта кыа хаанынан ыһыллыбыт, кэргэттэрэ өлбүттэр, быраатым Хааһы Токунай үлэтэ буолуохтаах диэн, киниэхэ барар. Кэлбитэ, оччотооҕу бөҕө дьоннор мунньустаннар Хааһы Токунайы Одуоччу Күөл ортотугар оҥочонон киирэн олорорго күһэйбиттэр. Тута кэлбиттэрин, куотан киирэн күөлүн оттотугар оҥочонон олорбут. Ол кэмҥэ убайа кэлэр.

Ол күөл оттотугар ол киһи үс хоммута үһү. Үс хонон баран, кытыыга устан таххан биэрбит. Ол таххыбытын тутан ылаллар да, бэс ыйынааҕы бырдахха сыгынньахтаан баран, икки кыыс бэрбээкэйиттэн биир өтүүнэн кэлгийбиттэр. Олох өһүллүбэт гына. Икки бэгэччэгиттэн эмиэ кэлгийэллэр. Сөллүбэт гына. Уонна икки аарыма хатыҥҥа чыры-чырбаччы баайан кэбиһэллэр. Салгыҥҥа турар гына. Онно үс хонукка тыыннаах хаһыытыы турбута үһү. Уонна өлбүтэ үһү. Хаанын бырдах уулаан.

Оччотооҕу аҕа ууһун баһылыга айыытын-харатын манан боруостаан өллүн диэн дьаһалы таһааран, итинник оҥотторбут.

Егор Филиппович Сутаков (1913). Амма улууһа, Эмис нэһилиэгэ. 2001 с. кэпсэппитим.