Читать книгу Dunyoning ishlari - - Страница 7

Gazetachining ishi bir tomondan uloqchi otga, ikkinchi tomondan omoch tortadigan otga o‘xshaydi. Uloqchi otdek manzilga yuguradi-yu, yer haydaydigan otdek har kuni omoch tortadi…

Navbatchi edim. Xonada yolg‘iz ishlab o‘tirsam, farrosh kampir Vera xola kirdi.

– Shu stol siznikimi? – dedi negadir qovog‘ini solib.

– Shu.

– Chekasizmi?

– Chekaman.

– Nega kulni polga tashlaysiz? Kuldoningiz bo‘lmasa, ayting, uydan obkeb beray!

Mulzam bo‘ldim. Yo‘q, yo‘lakning devorida «Farrosh mehnatini hurmat qiling» degan yozuv ilib qo‘yilgani uchungina emas. Gap shundaki, farroshning ishi qanaqa bo‘lishini yaxshi bilaman, o‘zimning boshimdan o‘tgan.

Oyim farrosh edi. Shundoq hovlimizning yonida pioner lageri bo‘lardi. Oyim kun chiqmasdan turib yo‘lkalarni supurardi. Biz aka-ukalar suv sepamiz. Aslida suv sepish unchalik qiyin emas. Yo‘lka chetidagi ariqchaga tushib olasiz-u alumin tog‘oracha bilan sepib tashlayverasiz. Keyin oyim bandiga uzun tayoq bog‘langan burgan supurgi bilan supurib ketaveradi. Ertalab suv muzdek bo‘lgani uchun oyog‘ingiz sovqotib «kesilib» ketadi. Ammo gap bunda ham emas. Hammasidan yomoni – tong otmasdan turish. O‘zi yarim kechagacha «ko‘cha sanqib» rosa holdan toyamiz. Endi shirin uxlab yotganda oyim sekin turtadi:

– Bo‘la qol, o‘g‘lim, hali-zamon kun yoyilib ketadi.

O‘zing tengi bolalar lager palatkalarida maza qilib uxlab yotganida sen suv sepib yo‘lka supurishing… Nima desam ekan… Sal alam qiladi kishiga. Shundanmi, vaqti-vaqti bilan «shaytonlik» qilaman. Goh boshim og‘rib qoladi, goh oyog‘im… Oyim negadir ko‘proq meni avaylaydi. O‘rnimga o‘zim bilan bir ko‘rpada tepishib yotadigan Abduvohid degan o‘rtog‘immi, akammi turib ketadi. Ba’zan dadamning jahli chiqadi. «Nima, buningni boshida shoxi bormi, ishlasin-da», deydi…

Katta akam institutga kirganida beshinchimi-oltinchimi sinfda o‘qir edim. Akam student bo‘lganidan keyin oyimning kasbi unga yoqmay qoldi. Oxiri ochig‘ini aytdi:

– Oyi, qo‘ying endi shu ishingizni…

Oyim o‘yga toldi.

– Nima, or qilyapsanmi? – dedi bir muddat xomush o‘tirgach. – Men o‘g‘irlik qilayotganim yo‘q-ku, bolam. Mehnatning aybi bormi?

Dadamdan ham, akalarimdan ham sado chiqmadi.

Nimagaligini bilmayman-u, o‘sha kuni negadir qaytadan go‘dak bolaga aylanib qolgandek bo‘ldim. Kichkintoylik paytimda onam bir yoniga ukamning beshigini qo‘yib, bir yonida meni olib yotardi.

Qish kechalari sandalga tiqilib yotarkanman, yalinaman:

– Oyi, cho‘pchak aytib bering.

– Uxla, bolam, charchaganman.

– Ayta qoli-i-ing.

– Xo‘p, ko‘zingni yumib yotgin-da, eshit… Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim-qadim zamonda…

Gap qayoqqa qarab ketayotganini darrov bilaman.

– Yana obkashmi?

– Yo‘q, oftob…

– Uniyam aytgansiz-ku

– Boshqasini bilmayman-da…

– Mayli, ayta qoling.

– Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda oftob bo‘lgan ekan.

– Shu o‘zimizning oftobmi?

– Ha, o‘zimizning oftob. Shunday qilib, oftob bor ekan. Lekin yer yuziga sira chiqqisi kelmas ekan. Har kuni ertalab Xudoga nola qilarkan. Yer yuzida iflos narsalar ko‘p, hech ko‘rgim kelmaydi der ekan. Tangri uni ovutarkan. Sen chiqavergin, yer yuzini iflos narsalardan tozalaydigan odamlar bor, der ekan. Shuning uchun kim yer yuzini tozalasa, o‘sha eng yaxshi odam bo‘larkan.

– Siz yaxshisiz-a? Doim ko‘chalarni suparasiz-ku.

– Quloq sol, o‘g‘lim… Oftob har kuni yana Xudoga nola qilarkan. Yer yuzida yomon odamlar bor. Ularniyam ko‘rgim kelmaydi, der ekan. Tangri uni ovutarkan. Sen chiqavergin, qancha ko‘p nur sochsang, yer yuzida yomon odamlar shuncha kamayadi, der ekan.

– Oyi, akam yomon-a?

– Nega, jinnivoy?

– Hali yasagan qorbobomni tepib buzib tashladi-ku!

– Yo‘q, akang yaxshi… Yomonlar boshqacha bo‘ladi.

– Qanaqa bo‘ladi?

– Katta bo‘lganingda tushunasan. Bo‘ldi, endi uxla.

Yettinchi lampaning piligi pasaytirib qo‘yilgan, uy ichini tanchadan chiqqan ko‘mir hidi, lampamoy isi tutgan… Nim qorong‘i. Hech ham uyqum kelmaydi.

– Oyi, obkashniyam ayting.

– Bo‘ldi, uxla…

– Ayta qo-li-i-ing.

– Mayli, eshit. Bir bor ekan, bir yo‘q ekan. Qadim zamonda bir yigit bo‘lgan ekan. O‘zi yaxshi yigit ekan-u, bir kuni onasini xafa qilib qo‘yibdi.

– Nima qipti?

–Ishqilib, xafa qilib qo‘yibdi-da. Ertalab ko‘chaga chiqsa, qo‘shni kampir ikki bukilib obkashda suv olib ketayotganmish.

Yigit yugurib borib kampirning qo‘lidan obkashni olmoqchi bo‘libdi. Kampir bo‘lsa, rahmat o‘rniga yigitning yelkasiga obkash bilan rosa uribdi.

– Og‘ribdimi?

Oyim jim qoladi.

– Nima og‘riydi? – deydi anchadan keyin.

– O‘sha yigitning yelkasi-da.

– Og‘ribdi. – Oyim kuladi. Keyin xo‘rsinadi. – «Sen,– debdi kampir yigitga, – birovning ko‘nglini ovlashdan oldin o‘z onangning ko‘nglini og‘ritmaslikni o‘rgan».

– O‘sha bola keyin onasini xafa qilmabdimi?

– Yo‘q, hecham xafa qilmabdi. – Oyim uzoq jimib qoladi, keyin sekin davom etadi. – Ko‘rdingmi, odam eng avvalo o‘zining yaqinlarini yaxshi ko‘rishi kerak. Dunyoda yaxshi odamlar ko‘p. Judayam ko‘p. Ammo sen adangni, opangni, akalaringni yaxshi ko‘rmasang…

– Sizniyam, – deyman uning gapini bo‘lib.

– Meniyam… – deydi onam kulib. – Meniyam yaxshi ko‘rmasang, dunyoda hech kimni yaxshi ko‘rolmaydigan bo‘lib qolasan.

– Uyimizniyam, – deyman mahmadonalik qilib.

Oyimni jahli chiqmaydi.

– Uyimizniyam, – deydi ma’qullab. – O‘z uyimizni yaxshi ko‘rmasang, yuz qavatli uylarniyam yaxshi ko‘rolmaysan.

– Endi chakka o‘tmaydimi, oyi?

– Tomdanmi? Adang tuzatib tushdilar-ku. Endi o‘tmaydi.

Sukunat cho‘kadi. Xayol suraman. Yuz qavatli uy qanaqa bo‘lishini o‘ylayman-u sira ko‘z o‘ngimga keltirolmayman.

– Oyi, – deyman sekin. – Toshkentda yuz qavatli uy bormi?

– Yo‘q.

– Moskvada-chi?

– Bor bo‘lsa kerak.

– Moskva eng katta shaharmi?

– Eng katta shahar.

– Undan kattasi yo‘qmi?

– Bo‘lsa bordir. Sen o‘sha shaharlarni yaxshi ko‘rish uchun Toshkentni yaxshi ko‘rishing kerak. Toshkentni yaxshi ko‘rish uchun o‘zimizning Do‘mbrobodni yaxshi ko‘rgin, xo‘pmi?

– Xo‘p. Nega?

– Katta bo‘lganingda tushunasan. – Oyim peshonamni silaydi. Negadir xo‘rsinadi.

Butunlay uyqum o‘chib ketadi.

– Oyi, – deyman yana. – Daryo kattami, dengizmi?

– Dengiz.

– Daryo-chi?

– Uyam katta.

– O‘zimizning Qonqusdan ham kattami?

– Katta.

– Xo‘ja aytadiki, Chirchiqda daryo bormish…

Oyim kuladi.

– Endi uxla, bolam.

Uyqu qayoqda? Nuqul daryolarni o‘ylayman.

– Yozda-chi, – deyman esimga tushib. – Vali Qonqusda oqib ketay degan. Akam olib chiqqan!

– Baribir, – deydi oyim o‘ychan ohangda. – Qonqusniyam yaxshi ko‘rgin.

– Nega?

– Nega deganda, Qonqus o‘zimizning anhor. Undan o‘zimiz suv ichamiz.

– O‘shanaqa qilsam, boshqa daryolarniyam yaxshi ko‘rib qolaman-a?

Oyim tag‘in kuladi.

– Albatta.

– Kuchugimniyam yaxshi ko‘ray-a?

– Yaxshi ko‘rgin, o‘g‘lim.

– Oyi, Adham jinni-a?

– Nega?

– Kecha-chi, mushukni muz bilan urdi. Mushuk cho‘loq bo‘lib qoldi.

– Jonivorlarga ozor berib bo‘lmaydi, bolam. Bo‘ldi, endi uxlaymiz.

– Xo‘p… Katta bo‘lsam, ka-a-atta shaharlarga boramanmi?

– Borasan, o‘g‘lim, borasan. – Oyim sekin-sekin mudrab ketadi.

Nim qorong‘i shiftga tikilib yotgancha xayol suraman. Goh katta shaharlarga borib qolaman, goh daryolarda suzaman. Beshik g‘ichirlaydi. Ukam yig‘lay boshlaydi. Oyim darrov uyg‘onadi. Beshikni ohista tebratib, alla aytadi. Oyim ukamga alla aytadi-yu, ohangiga men uxlab qolaman…

Haqiqat havoga o‘xshaydi. Nafas olib turasiz-u o‘zini ko‘rmaysiz. O‘ylab qarasam, oyim go‘dakligimda qayta-qayta aytib bergan mana shu ikki afsona hayotdek oddiy, hayotdek chuqur haqiqat ekan.