Читать книгу Cehennem O'Dur - Lambert Timothy James - Страница 12

« Sanat, kötülüğü tamamlama denemesidir. »

Simone de Beauvoir

CD kullanmıyorum. Eski şarkıları plaktan dinliyorum. Sam Cooke, Wendo Kolosoy, Thelonious Monk, Eduardo Sanchez de Fuentes, Jimmie Rodgers, Notorious B.I.G, Mikhail Glinka, Mariam Makeba, Nana Mouskouri, Fela Kuti, ya da Beethoven aramak için eski dükkânları dolaşmak yoga yapmak kadar huzur verici. Otantik Peru halk müziklerinin ritimleri ve Moğol müzik enstrümanlarına bir pop starın harap olmuş ve alışılmadık çarpıklıktaki zımbırtılarından çok daha candan bağlıyım. Benim için, bir deneyim olmayı bırakıp bir sanat biçimine dönüşen tüm ifade şekilleri manevi aurasını kaybediyor. Bu kitap bir deneyim, size var olduklarını hatırlatmak için televizyon programlarında gösterilenler gibi artistik akrobatik bir egzersiz değil.

Marksist bir büyücü veya Ferdinand Lassalle'in cisimleşmiş hali olmam bahanesiyle uzun bir çay salonları ve barlar listesinden aforoz edildim. Kamuoyu, Karl Marx’ın kitabı Das Kapital’in akut paranoyasını temel alan antikapitalist cesaret ile ekonomik bir statüko araştırmasını yanlış biçimde bağdaştırdı. Bana inanmıyorsanız, kapitalizmin veya İslam ülkelerindeki ekonominin en kötü yönlerini ortaya çıkarmayı deneyin ve bam, toplum sizi sosyalist etiketi yapıştırarak sürgün edecek. Yine de, kapitalizme karşı sarsılmaz yeni bir alternatife götürecek bir konuşma yalnızca, Marx’ın reenkarnasyonla tekrar ortaya çıkmasından korkmuş bakışları üzerinize çekecek. Çağımızın kapitalizm tanrıları arasındaki rahatsız edici horoz dövüşü hakkında ne diyebiliriz? Ekonomik eşitsizliklerle ilgili konuşmaların özünden giderek uzaklaşan soytarıların gösterileri sizin midenizi de benimki kadar bulandırıyor olmalı. Öfkem bir tsunamiye dönüşebilir ama hayatımızda iddiasız da olsa önemi kanıtlanmış olaylar var. Nairobi Kenya’da bulunan Uluslararası Kenyatta Havaalanında’ki bir mola sırasında, Birleşik Devletler’e dönmek için uçağımın kalkışını beklerken bana ileride ne olmak istediğim soruldu. Adam masamın diğer tarafında oturuyordu. Yetmişine yakın görünüyordu. Hatlarından ve aksanından Ruandalı olduğunu tahmin edebiliyordum, Birleşmiş Milletler’in ve diğer sivil toplum izleme kuruluşlarının çok sayıdaki raporuyla, doğduğum ülkedeki siyasi ve toplumsal korkuların arkasındaki beyin olmakla suçlanan olan ülke. Ruanda’nın sadist haydut çetelerine nasıl mali ve askeri destek sağladığı ve buna karşılık Ruanda’nın, Kongo’nun doğal kaynaklarını doğrudan yağmaladığı maden kaynakları ticaretinde dolaylı olarak bir takas merkezine dönüştüğü konusunda bilgilendirildikten sonraki öfkemi anlayabilirsiniz.

O gün bir soru aklıma takılmıştı ; dünyanın sadece bunun çok fazla olduğunu söylemesi için Demokratik Kongo Cumhuriyetinin daha kaç nefes ve hayatı kaybetmesi gerekiyordu ? Sorusuna hırçın bir tonla, basitçe ve çekinmeden cevap verdim : « Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin kâbusuna bir son vereceğim. » Gülmesine engel olmaya çalışarak bana Kongo için çözümümün ne olacağını sordu. Her şeyden öte, doğduğum ülke yarım yüzyıldan uzun süredir ekonomik ve toplumsal bir karmaşadan geçiyordu. İlk başta fikirlerimi neşeyle formülleştirdim. Gözlüklerini çıkardı ve planımı derinleştirmemi istedi. Konuştukça daha aptal ve saf göründüğümü söylememin lüzumu yok. Nihayetinde, bunları daha önce ayrıntılı bir şekilde hiç düşünmediğimden görüşlerimi açıkça ifade etmeyi başaramadım. Tasarımın tamamı derinlemesine bir araştırmayı sağlayamazdı. Gündelik konuşma küçük düşürücü bir deneyime dönüşmüştü ve bu beni gösterişsiz biri haline getirmişti.

Bu kitap, yüzyıldan uzun süredir kaçışın kralları ve matematikçiler tarafından tekel haline getirilen ekonomi dallarından ortaya çıktı. Bildiğimiz tüm kötü yönlerinden dolayı, iktisatçılar çalışmanın klasik değeri olan Kutsal Kâse’yi milyonlarca küçük parçaya indirgedi ve teorik temellerini insanlık ile gerçek dünya seviyesine taşıdı. Ardından, pansuman gibi aptalca varsayımları kullanarak bazı parçaları tekrar bir araya getirme zahmetine katlandılar. Karantinaya alınan Marksist Fred Moseley’in, küresel ekonomik sistemin hâkim işleyişte kalanları ödüllendirmeye yönelik tarzda inşa edildiğine dair suçlamalarında bir haklılık payı var. Bu erdemli adam ekonominin, Massachusetts’teki South Hudley ormanlarında saklanarak ün ve zenginlikten mahrum kalan Shoichi Yokoi’si.

Bir gün eski yoldaşlarının kendisini aramaya geleceğine ve birlikte kapitalizme karşı son bir saldırı gerçekleştireceklerine ciddi biçimde inanıyordu. Yazık ki sadece teorileri doğru çıkmadığı için ortodoksluğu suçlamak etkili bir pazar için klasik bir vizyon kurmaya veya bizi vaat edilen topraklara götürmeye yeterli olmayacak.

Bu kitaba anne Vincent’a kişisel bir notla başladım. O, Kenya’da Nairobi’nin merkezinde karımla beraber rastladığım, oğlunu tek başına yetiştirmiş genç bir kız. Bir an geldiğinde, polisleri uzaklaştırmak için Vincent’ı kollarımda tutmam gerekti. Kenya’daki turist şöhretim Vincent ve annesini polisten gelebilecek her türlü zarardan korumuştu. Nairobi şehri, eşitsizliklere karşı savaş açmak yerine yoksulluğu suç haline getiren bir düzenleme geçirmişti. Bu modern çağ ırkçılığı, baskı görenler ve baskıcılar aynı ten rengine sahip olduğundan uluslararası toplumun dikkatini çekmiyordu. Çok sayıdaki diğer şehirde de aynı çılgın yaklaşım benimsenmişti ve çizdikleri çizgi ırksal tartışmaları meydana çıkarmadığı sürece endişelenmiyorlardı.

Çocukluğum boyunca sosyo-politik-ekonomik uyumsuzlukların doğanın kanunları tarafından benimsetildiği düşüncesini kafama sokmuşlardı; birilerinin, zenginlerin uşağı olması için yoksul olması gerekiyordu! 90’lı yıllarda iç savaş boyunca, zengin Kongolular Batı’ya sığınmaya çalışmıştı. Göz açıp kapayıncaya kadar bu ailelerin çoğunun alışık oldukları lüks hayat tarzını nasıl kaybettiklerine şahit olmuştum. Yaklaşık yirmi yıl sürgünde yaşadıktan sonra en güçlü generaller ve eski başkanın akrabaları bile sefaletin felç etmesiyle yavaş yavaş tükenmişti. Bu kadar çok sayıdaki baron ve eski resim destekçisinin sürünerek evlerine dönmesi ve yeni asalak sisteme faal biçimde yatırım yapması şaşırtıcı değil. Güney Afrikalı bilge bir arkadaşım bu dönüşümü açıklamak için bir doğa kanununa atıfta bulunuyor : « Bir kez yılanlık yapan her zaman yılandır ! »

Bu kişisel şahitliğim, insanların da tıpkı milletler gibi, şansları dönene kadar, kendileriyle daha fazla ilgilendiklerine dair bunaltıcı bir evrensel gerçekliğini göstermeye yarıyor. Bu, Amerikalılar hayallerindeki çitleri olan eve ulaşamadıklarını veya ağır şartlarda çalışan sıradan Amerikalılar emekliliklerinin birkaç açgözlü serseri tarafından tamamen yok edildiğini fark ettikten sonra « Wall Street’i işgal et » hareketi için de geçerli. İğneleyici bir diğer örnek de, artık Vladimir Putin’in yanında yeri olmayan ve Londra'daki altın sürgünlerinden beri kendilerini sağlam adalet ve eşitlik vaazları vermekten alıkoyamayan, Rus oligarşisini oluşturan küçük topluluk. Gayri sarfi milli hâsılalarından daha yüksek olan olağanüstü borçlarıyla soytarılık yapan Avrupa ülkeleriyle ilgili söyleyecek ne var? Bu tabloya Brezilya’yı, Rusya’yı, Hindistan’ı ve Çin’i, ekonomik büyümelerini doğa ana tehlikesine karşı patlatan BRIC ülkelerini ekleyin. Bu karışıma ayrıca, azınlık kalanları harcarken milli zenginliğin küçük bir parçasıyla artık tatmin olmayan Arap çoğunluğu da eklemek gerekir.

Kaynayan bu son volkanlar dikkatimizi, statükoyu kırmak için önleyici tedbirler aramamız gerektiği gerçeğine çevirmeli. Yirmi birinci yüzyılda iktisatçıların "güncel evrimi takip ettiğimiz ve eski kapitalizmin çarkına biraz daha uyduğumuz sürece her şeyin iyi gideceğine" dair duygusuz söylemi gücünü ve yerindeliğini uzun zamandır kaybetti. Bir kültür devrimine girişmek ve şu anda hâkim olan kapitalizm ve onun kavgacı versiyonu islam ülkelerindeki ekonominin zalim ve ilkel olan sosyo-politik-ekonomik sistemine gerçek bir alternatif geliştirmek hiçbir zaman olmadığı kadar zorunlu hale geldi.

Kafamdaki gürültülü potpori, can çekişen bu gezegende her ülkenin yüzleşmek zorunda olduğu meydan okumanın sonucu: sosyo-politik-ekonomik uyumsuzluk. Bu sonuç, bu ayrımı önemsenmez hale getirmek için faydacı bir yol keşfetmek adına yapılan acı verici bir haçlı seferinden kaynaklanıyor. Hemen saçlarınızı yolmayın; mahkum edilmiş iki attan birinin eyerine atlamanızı size tavsiye ediyorum diye aklımı tamamen kaçırmadım. Sosyalizm ve komünizm kaybetti ama şimdi kapitalizm ve İslam ülkelerindeki ekonomi bizi hayal kırıklığına uğratıyor. Bu kitap karanlık ve karmaşık birçok labirentten geçmenizi sağlayacak. İktisatçılar, bizi rahatlatarak veya suiistimal ederek anormal ve doğal olanın gizemini açığa çıkarmayı aynı fırsatla dine ve tıbba bırakmalı. Ekonominin sorumluluğu, entel serseriler teşebbüste bulunmadan önce, israf veya stoklama konusunda veya bunları sınırlamaya yönelik çözüm bulmaktır. Bunun yerine, sosyo-ekonomik bir düzmecenin onurlandırılması durumuna indirgendiği görüldü.

Kapitalizm dışında başka bir şeyin işe yarayıp yaramayacağıyla ilgili bir şüpheciliği göz önünde bulundurdum. Günümüzde insanlar kapitalizmin, barbarca toplumsal ölçü ve uygulamalarını temel alan bir örneğin parçası olduğunun farkına varmıyor. Genelde, toplumsal bir çözüm bir alana kapitalizm kadar uzun süre hâkim olduğunda, başka amaç ve sorularla meşgul olan diğer modellerin var olduğunu veya inşa edilebileceğini akletmek daha zor hale gelir. Tüm bu inanmaya başladıklarımızdan sonra, bir şeyleri gerçekleştirmek için tek bir yol kalıyor ve bu en tehlikeli yem.

Büyüyü nasıl bozacağımızı anlatan sihir kitabı nerede bulunuyor? Umut vadeden zihinsel fahişelik kariyerimi arkadaşlarım ve meslektaşlarımın büyük inanmazlığına karşın, öfkeli bir boğa gibi aniden durdurdum ve akademik serserilik gibi görünen şeyin içine daldım. Baştaki amacım, muhasebe, finans, idare, siyaset ve nihayet ekonomiye kadar tüm ticari sistemin izlerini takip etmekti. Yolculuğumun son kısmı olmasını öngördüğüm ekonominin "guruları", açık ve kısa bir şekilde açıklama yapmak ve küresel ekonomik sorunları çözmek yerine rastlantısal bağıntılar vermek ve halkı etkilemek için daha fazla zaman harcayarak midemi bulandırdı. Malesef, bu hatiplerin aylaklığı halkın bakış açısını çarpıttı. Aranızdan, hâkim olan mevcut ticaret biçimi ve kapitalizmi sorgulamayı düşünenlerle paylaşabileceğim tecrübe, iyi karşılanmayı beklememeniz ; benim yapmayı alışkanlık haline getirdiğim gibi, ölçüsüz McCarthy taraftarlarının gazabıyla yüzleşmeye hazır olun !!

En kötü alışkanlık olan önemli sorunların etrafında dönüp durmayı tembel beyinli siyasetçi ve iktisatçılar sınıfına bıraktım. Bunun yerine, siz, okuyucu ve ben akan sele karşı yüzeceğiz. Altı bölümden birisi mevcut toplumsal, politik ve ekonomik statükonun gözden düşmesi durumuna örnek: kapitalizm. Ve eğer sizi yedinci bölümün orada tekrar görürsem, sekizinci bölümden kendi bağlamlarına uyan salt sosyo-ekonomik temel kavramlar üzerine olan onuncuya geçene kadar elimi sıkı tutun. Onbirinci bölümü hazmetmek için acele etmeyin ve sağlam bir tokat yemeye hazırlanın. Kapanış argümanı olarak onikinci bölüm James Tobin’in tavsiyesini izliyor : « İyi ekonomi makaleleri sürprizler içerir ve başka çalışmalara sevk eder. »

Başka ne var? Bu kitabı okumayı yağ yakmaktan daha kolay hale getirdim. Her bölüm, size ne bekleyebileceğinizle ilgili ipucu veren alıntılarla başlıyor ve kısa odaklanma sürelerine sahip genç okuyucuları uyanık tutmak için bölümler arasında « aralar » ile kesiliyor. Aynı zamanda edebi bir coşku hazırlayan roman tadı eklemek için de. Renkli tablolar ve numaralar bekleyenlerin yanında günah çıkarmalıyım. Sizi hayal kırıklığına uğrattığım için gerçekten üzgünüm. Yine de şu kesin ki sözlerimi hiçbir zaman ağzımda gevelemem.

Bir kitap yazma fikri kalabalık bir yerde çıplak şekilde bulunma tecrübesiyle kıyaslanabilir; bunu yaparken hiçbir zaman sorun yaşamadım. Ama bu tecrübe süresince sürekli olarak yaşadığım iç çatışma kalbimle zihnimi senkronize etmekten ibaretti. Tüm bunlar, yalnızca tutkuyla olsun, vizyonla olsun yönlendirilme eğilimine karşı koymam gerektiği, bu girişimde yoğunluk ve belirliliğin, uygun bir merkezi kavramın yaratılmasında esas olduğunu söylemek içindi. Bu hayatta vizyonsuz bir tutkunun enerji kaybı, tutkusuz bir vizyonun ise bir çıkmaz olduğunu hatırlayın.

Harika bir ruh sıklıkla şarkı söyler. Swami Vivekananda bunu çok etkileyici bir şekilde ifade ediyor : « Bir fikri ele alın. Bu fikri hayatınız yapın- onu düşünün, hayal edin, bu fikri yaşayın. Beyninizi, kaslarınızı, sinirlerinizi, bedeninizin her parçasını bu fikirle doldurun ve diğer tüm fikirleri bir kenara bırakın. Bu, başarıya giden yoldur. » Belki dünya bir gün, beni gerçekten kaygılandıran, aynı anda hem toplumsal hem siyasi hem de ekonomik ağır küresel adaletsizliklere çözüm olan bu fikri geliştirmek için yaptığım fedakârlıkların derecesini bilecektir. Bununla beraber, size kapitalizm karşısında tastamam bir alternatif, sözde küçük ekonomi politikası tanrılarının başarısızlıklarını telafi edebilecek bir çözüm sunmazsam bu kitaba harcanan mürekkep işe yaramaz hale gelir. Ekonominin yaşlı iblislerini bunun için uyandırmadan diyalektik analizi yeniden tanıtma zamanı. Her şeyden öte, bu kitabın çok sayıda insanı harekete geçireceğine ve onları önerilen çözüm konusunda tartışmaya teşvik edeceğine ve bunu ilerleteceğine inanıyorum. Ya da yaratıcı bir tarza kapitalizmden uzaklaşan başka bir yolla hayat vereceğine, William Godwin’in nihayet, huzur içinde yatması için.