Читать книгу Die kinders van Spookwerwe - Lize Albertyn-du Toit - Страница 8

Wintermaande is instandhoudingsmaande, maar met die dood van die tweeling het Hennerik baie van die werke alreeds gedoen toe hy daardie tyd vir Mieta se onthalwe by die huis gebly het. Daarom is daar dae wat hy draal en drentel wanneer die boerderysake afgehandel is. Die skape verkeer in goeie kondisie ná die goeie somerreëns en sy bekommernisse is min.

Hy het sy lot by Geelsuiker bekla, en dis toe dat Geelsuiker die oggend met ’n klompie dasvelle daar aankom.

Milano sien die blou bakkie en draf om die hek oop te maak. “Môre, oom.”

“Môre, Boesman.”

Milano los die hek oop, spring om die bakkie se tralies raak te gryp en ry die kort entjie saam tot by die huis.

“Watse velle is hier agterop, oom?” vra hy toe Geelsuiker uitklim.

“Dasse,” antwoord Geelsuiker.

“Waar het oom hulle gevang?”

“In my ysters gekry die laaste paar keers.”

“Nou hoekom vang oom dan dasse?”

“Ek kies nie wat in my ysters trap nie.”

“Wat gaan oom met hulle maak?”

Geelsuiker kry lag vir die kind se knaende vrae. “Ek het hulle vir jou gebring.”

“Môre.” Hennerik kom uit die kookskerm en hoor wat die twee praat. “Wat bring jy nou hier aan vanoggend?” Hennerik stap bakkie toe en voel die velletjies deur.

“Ja wat, hulle lê daar by my vir nikswerd. Gedink ek bring hulle hiernatoe.”

Milano haal die gesoute winddroog velletjies af en sit hulle mooi opmekaar op die stoepie. “Wat gaan ons met die velle maak, oom?”

“Ons gaan hulle saf brei.”

“Soos die jakkalsvelle?”

“Net so. Doeksaf.”

“Ma! Kom kyk wat het oom Geelsuiker vir ons gebring. Dis dasvelle.”

Mieta kom uit en bekyk die velle. Tel ’n paar op. “Dis mooi velle dié. Dis sommer groot dasse gewees.”

“Oom Geelsuiker sê ons gaan hulle saf brei soos die jakkalsvelle.”

“Dis maar reg so,” sê Hennerik. “Laat ons hulle aanvat en kyk of ons hulle kan wen.”

Mieta kyk na Hennerik. Sy weet dis ’n groot werk wat hulle nou van praat. “As julle hulle kan saf kry, maak ek ’n mooi karos hiervan.” Sy kry ’n snuifbehoefte, haal haar blikkie snuif uit haar kopdoek en nies sodat haar binnestes tril. Vee dan haar neus en oë uit met ’n sakdoek.

“Hoeveel is daar?” vra sy.

“Hier’s agt winddroës, en …” Geelsuiker tel in sy gedagtes die ander velle wat by sy huis lê. “En ek skat so twaalf na vyftien stokstyfdroës by die huis.”

Uit gewoonte stap hulle kookskerm toe vir koffie en gaan sit buite teen die sinkmuurtjie vir bietjie oggendson.

“Hoekom vang oom die dasse?” vra Milano.

“Ek het nou eerlik nie gehoop om das te vang nie. Hulle het maar self gekies om my ysters te kom aftrap. Dit was seker maar naby hulle broeiplek gewees. My ysters was vir ’n rooikat gestel daar in die rantjies. Maar toe ek die eerste das vang, dink ek by myself ek kan maar net sowel ’n paar van hulle vang. Ek gee nie om vir dasvang nie. In die ou dae het ek my ysters by hulle pisplekke loop stel. ’n Das kan net so skadelik gevaarlik wees vir die skape soos ’n jakkals of rooikat. Vreet jou veld stomp af. Nog bokant ’n donkie uit! Hy maak skóón waar hy bly.”

Geelsuiker sit wydsbeen met sy knieë teen sy lyf opgetrek, geknak soos sy knipmes. Hy krap die twak in sy pyp los, klop dit teen ’n klip uit en krap weer skoon.

“Een jaar, daar by Doringfontein se koppietjie, toe ek nog ’n jongmannetjie was, het daar bykans nie meer ’n gras gegroei nie. Net van die trop dasse skoongevreet. Daai ding se kop bly mos deurentyd tussen die bossies. Tel hom nie eens op nie. Als wat daar uit die grond wil opkom, sny hy mors-stomp-af. Daai koppietjie by Doringfontein lyk tot vandag toe héél anderster van al die dasse wat hom so gebewei het.”

Geelsuiker draai sy pypsteel los en laat die swart pypolie uitdrup, skud die besigheid ’n paar keer en draai weer vas. Troetelend vryf hy ’n paar keer oor die ronding van die pypkop en begin hom weer stop voor hy verder gesels.

“Vanlat onse mense mos die jakkalse en die rooikatte bewei, teel die dasspanne nou alte gerieflik aan. Vroeër dae het die rooikatte en jakkalse en die arendse hom help uitdun. Jy moet onthou, enige ding wat vleis eet, het ook das gevang. Dit het hulle getalle in toom gehou. Die ou dae se mense het hom ook gevang – sommer baie gevang, maar dan meer vir sy vel. Ons bruinmense het hulle gebrei en dan weer aan die witmanne geverkoop. Sommer in sulke stêkke van ’n honderd. Die smousbase het met hulle bakkies omgekom en dan word jy goed betaal daarvoor, of jy kon ruil: broeke, lappe, of enige dooie ding wat mooi sal wees vir die vroumense.”

“Wat het die smousbase dan met al daardie velle gemaak?” vra Milano.

Geelsuiker gee vir Milano ’n stokkie aan wat hy sommer daar langs hom sien lê. “Gaan sit vir my eers ’n vlammetjie hierop lat hierdie oompie kan rook.”

Milano vat die stokkie, gaan druk dit in die vuurtjie tot dit vlamvat en kom bakhand terug na Geelsuiker dat die vlammetjie nie blus nie. Geelsuiker vat die stokkie en suig die vlammetjie holwange diep in sy pypkop in.

“Wat het hulle dan met die velle gemaak?” vra Milano weer.

Ná ’n paar diep trekke antwoord Geelsuiker: “Dit weet ek nie aldag nie, ons het maar net die breiwerk gedoen. Maar ek vermoed hulle het ook maar karosse gemaak. ’n Ander keer het ’n man my jaste van sulke soorte velle gewys uit ’n prenteboek. Maar die velle was nou nie juis dasvelle nie, dit kon ’n man darem ook nou sien. Daar was glads wit velle met kolle op. Baie soos die velle van ons kolkatte, net so bietjie anders. Maar van die witvrouens op ons eie dorp het daai tyd soms sulke haasvelle en goed om hulle jaste se krae gehad. Dit wil vir my nou voorkom asof die velle ook vir klere-mooimaakgoed gebruik is. Maar onse bruinmense het net die nut vir karosse gehad.”

“Kan ons dan nie ook hierdie velle verkoop nie?” vra Milano. “Ek sal tog nie ’n broek en daai wil ruil nie. Ek sal eerder die geld vir my vat. Ons kan mos hierdie velle verkoop en dan nog dasse gaan vang? Of hase, nè, Pappa?”

“Wie sal nou in vandag se tyd nog die velle wil koop?” Hennerik blaas sy woorde saam met ’n bolling rook uit. Suig weer diep aan sy zol en kyk die verte oop.

“Ja,” antwoord Geelsuiker. “En wat sal hulle bereid wees om ’n man te vergoed daarvoor? Dis dáár waar die moeilikgeit lê.” Hy beduie met sy pyp vorentoe. “’n Man kan niks maak met een of twee velle nie.”

“Die baas sal miskien koop,” hoop Milano hardop.

Geelsuiker blaas deur sy neus. “Sal nie baat om dit vandag te wil verkoop nie. Deestedae se mense weet nie meer wat dit vat om velle te brei nie, en dasvelle wil nie meer gebetaal word nie. En ek dink ’n man sal op die koop toe ook nog probleme byloop as die polieste jou met ’n honderd stêk velle op die dorp aantref,” lag hy. “Brei maar hierdie velle vir jouself. Dis die beste. Vergeet van wil verkoop.”

Mieta druk met haar hande op haar knieë en kom orent van die sitstomp af. “Julle mansmense kan nou maar lekker verder hier in die son sit, maar ek wat vroumens is, het nog werk wat wag.”

Sy stap huis toe met die gedagte dat sy nog brood moet knie. Hierdie flou wintersonnetjie is tydsaam met ’n insuurdery. Gister se insuursel sal sekerlik vanoggend bietjie oorgesuur moet word, en die gedagte laat haar terugdraai na die kookskerm om die ketel met kookwater te gaan haal.

Die potjie insuur het op die kombuistafel oornag, toegedraai met kookwater-koeldrankbottels vir hitte. Sy maak die reisdeken versigtig los, en toe sy die deksel lig, is die saak doodstil daar binne. Sy voel om die pens van die potjie en is bly toe sy darem nog ’n effense temperatuurtjie kan voel. Met ’n vurk karring sy die meel, wat nou in ’n dooie klont lê, deurmekaar met die water in die pot. Toe die pappery deurgeklits is, gooi sy bietjie kookwater bo-op, strooi ’n handjie meel bo-oor en draai dit weer sorgvuldig toe. Eers netjies in koerantpapier en daarna met die reisdeken. Toe gaan sit sy dit buite in die son.

*

Geelsuiker, Hennerik en Milano het die velle fluks begin brei. In opdrag van Geelsuiker het Milano ’n kommetjie water gaan haal, en die Lyle’s Golden Syrup-blik vol uitgebraaide skaapvet. Milano hou van die groen stroopblikke en maak hulle bymekaar om sy goed in te sit. Die een blik is al byna vol van sy mooiste albasters en ’n ander blik is vol optelgoed. Die laaste toevoeging was twee blou vinkeiertjies en ’n uitgedroogde skilpadkloutjie met al die naels wat nog aan die poot vassit.

Geelsuiker kyk na die blik. “Dié besigheid verstaan ek ook nie aldag nie. Daardie leeukat met die spul vlieë wat so om hom draai, laat my mos sommer herinner aan ’n vrot jakkals in ’n yster. Dat hulle nou vir jou stroop in so ’n blik wil verkoop!”

Milano lag. “Dis nie vlieë nie, oom Geelsuiker. Dis bye wat in hom heuning maak.”

“Nou het daai bye die leeukat eers vrekgesteek?”

“Nee, oom, juffrou Meintjies sê dis ’n Bybelstorie van ’n bitter sterk man. Die man het ’n leeu loop doodmaak en toe’t die bye ’n nes in sy ribbekas loop maak.”

“Nou vir wat staat sit hulle die leeu op ’n stroopblik as sy storie dan eintlik oor heuning gaan?”

“Ek weet nie. Maar Juffrou het vertel Simson het ’n raaisel loop maak van die leeu met die heuning daarin. Toe het hy vir anner manne loop sê hulle sal nóóit raai wat die antwoord is nie. Maar toe het hulle, en toe moes hy baie betaal omdat hy belowe het.”

Geelsuiker sê niks.

“Simson was bitterlik sterk, oom,” gaan Milano voort. “Hy het ook nooit sy hare gesny nie, want dis wat hom sy krag gegee het. Weet oom, hy het eenkeer driehonderd jakkalse gevang en almal se sterte aanmekaar geknoop!”

Geelsuiker sê niks. Ná ’n paar diep suie uit sy pyp sê hy: “Ek dink daai’s ’n groot lieg.”

“Maar dit staan so in die Bybel!”

“Dit bly ’n lieg. Hoe vang ’n man driehonderd jakkalse lewendig sonner dat hy uitmekaar gebyt word? En hoe staat knoop hy nou nog hulle sterte ook aanmekaar? Hoe doen ’n man dit?”

“Pappa?” Milano kyk na Hennerik vir hulp.

“Driehonderd jakkalse. Daai man sou ’n ryk man gewees het vandag,” meen Hennerik, en hy en Geelsuiker hoes-lag die rook bietjies-bietjies uit hulle longe.

Milano lag maar net verleë saam.

Geelsuiker en Hennerik vat elkeen ’n vel, maak dit effens klam met die water en begin dit tussen hulle hande vryf. Ná ’n rukkie se kyk vat Milano sy eie velletjie. Sodra dit voel die vel versag, word bietjies skaapvet bygevat en ingebrei.

“Het oom ’n dasvelkaros?”

“My eie ma het vir my een gemaak. Sy het later so ’n laken, so ’n flennielap-lakending aan sy binnekant vasgewerk. Daarvanaf is die buitekant dasvel en die binnekant lap. Daai’s nou vir jou ’n kwaai kombers.”

Milano is bly as oom Geelsuiker lus is vir woorde uitkeer. Daar is dae wat hy met geen sterfling wil praat nie en net die nodigste sê. Sulke dae sal hy sê hy het al sy prate klaar met Blits uitgepraat. Dan sal hy net daar by hulle vuurtjie kom sit, maar nie ’n dooie woord te sê hê nie.

“Nou, daardie jare was ek nog skeerveld toe. So rondgetrek saam met die Bantoes. Daar voel jy hoe voel bitterlike koue. Dan sê daai skeermanne vir my: ‘Kry vir ons ook so ’n daskaros, man.’ Dan’t ek niks met hulle te praat nie; kyk hulle maar net aan. Daai’s darem te harde werk! Nie enige man het ’n dasvelkaros vir ’n besitting nie. My ma het myne met haar eie hande uitgebrei. Later het ek vrou gevat met die kombers, en hy is tot vandag toe nog saam met my,” spog hy.

“Maar jy moet weet, ’n dasvel is bitterlik taai om te brei. Vernaam hier op sy kruis langs. Die res is makliker, maar daardie kruis! Hy laat ’n man later ’n plan forseer soos ’n houtblokkietjie of ’n ding. Dan stamp-stamp jy hom maar daarmee tot hy meegee en saamwerk. My mammie-karos lê sestig velle vol. Dis sommer ’n voorstebos karos.” Ná ’n rukkie herhaal hy: “Gebruik hom nou nog.”

“Sestig is darem te baie, oom Geelsuiker. Ek het nie so ’n groot een nodig nie. Ek sal maar eerder vir my ’n kleiner enetjie wil maak. Hoeveel dasse het oom al in oom se ysters gevang?”

“Vir hierdie rondte mos agt. Jy’t hulle self getel. Dan lê daar so ’n twaalfstêkkie by die huis.” Geelsuiker sien die mannetjie se kop staan nou in ’n rigting vir karosmaak.

Milano maak sy som, en die teleurstelling staan duidelik oor sy gesig geskryf. “Dan het ons maar nog net twintig.”

“Dit wil mos nou vir my voorkom of die klonkie net vir hom allenig ’n karos wil laat uitbrei.” Geelsuiker lag vir die kind se verleentheid oor die waarheid.

“Daar is altyd ’n plan te berame.” Hennerik los sy breiery om sy hande te laat rus. “Die dorpmanne sê Blou Willem vang weer dik onder die ongediertes. Ons kan by hom gaan hoor of hy ’n paar dasvelle het. Dié winter brei ons hierdie spul dasvelle doeksaf. Ons het baie tyd.”

Hy glimlag vir Milano. Hy is trots op sy klong. Aard na sy ma: sy hande of kop staan vir niks terug nie. Hy is sommer handig met die breiery, en hy’t sterk hande.

Die hele dag lank word daar gesit en brei so tussen die geselse deur. As hulle hande goed lam raak, staan hulle so ’n bietjie op om ’n trekseltjie koffie te loop maak, of loop ’n draaitjie deur die veld met ’n lemoen in die hand. Huurkop se boord hang swaar van die oranjeryp lemoene. Laas Woensdag het Hennerik ’n halwe streepsak vol huis toe gebring.

Teen drie-uur die middag keer Mieta eers haar bakbrood uit: goudbruin met ’n bros korsie. Mieta sny dik skaapwagtersnye en laat die ergste stoom uittrek voor sy die manne nader roep. Hulle is ook glad nie skaam met die skaapvet en die gouestroop, wat Geelsuiker “jakkalsheuning” gedoop het, bo-op nie.