Читать книгу Dzieje starożytnych Chin - Maciej Kuczyński - Страница 10

Dla myśliwego dolina Huang He 10 tys. lat p.n.e. musiała przypominać rajski ogród – klimat był już w miarę łagodny, zwierzyny i ptactwa w puszczy było pod dostatkiem, rzeki i jeziora roiły się od ryb, żółwi, węży, raków i małży, zaś dzikie warzywa, owoce, grzyby, orzechy i ptasie jaja w gniazdach były zawsze na wyciągnięcie ręki. Dzięki tej obfitości pożywienia liczba ludności szybko zaczęła wzrastać. Jednak jak każdy wielki sukces, także model ekonomiczny późnego paleolitu zawierał w sobie zalążek własnej zagłady. Liczba ludzi zaczęła gwałtownie rosnąć, co spowodowało wytępienie lub drastyczną redukcję pogłowia najcenniejszej zwierzyny i z czasem paleolitycznym łowcom z doliny Wielkiej Rzeki zaczęło się żyć ciężej, trudniej i biedniej. Konieczność znalezienia nowych źródeł pożywienia zapoczątkowała uprawę ziemi i hodowlę zwierząt.

Długo uważano, że Bliski Wschód, miejsce powstania około 11 tys. lat p.n.e. rolnictwa (zbieranie ziaren dzikich zbóż) i hodowli (wznoszenie zagród dla stad dzikich zwierząt), był także ośrodkiem, z którego rewolucja neolityczna rozprzestrzeniła się na resztę Starego Świata, w tym także na Daleki Wschód, ale dziś wiemy, że nie jest to prawda. W Chinach rewolucja neolityczna nastąpiła samoistnie, jeśli zaś miała miejsce trochę później niż na Bliskim Wschodzie, nad Nilem lub w dolinie Indusu, to wynikało to głównie z ogromnej obfitości łatwo dostępnych darów natury na bardzo rozległych terenach. Dawniej uważano, że neolit zaczął się w Chinach dopiero około roku 5500 p.n.e., wynikało to jednak z ubogiego materiału archeologicznego. Dziś wiemy, że już około roku 9 tys. p.n.e. nad Huang He zaczęto zbierać systematycznie ziarna dzikich zbóż, prosa i ryżu – z tego okresu pochodzą też pierwsze żarna. Chińską (i japońską) specyfiką jest pojawienie się ceramiki wcześniej niż rolnictwa – skorupy garnków odnaleziono już w obozowiskach paleolitycznych myśliwych sprzed 10 tys. lat p.n.e. Około 8 tys. lat p.n.e. w dolinie Huang He przodkowie Chińczyków zaczęli przechodzić od zbierania ziaren dzikich zbóż do uprawy ziemi i od samego tylko łowiectwa także do hodowli zwierząt; nad Jangcy pierwsi rolnicy i hodowcy pojawili się około roku 7500 p.n.e. Na północy dominującym zbożem było proso, na południu – ryż. Pierwszymi udomowionymi zwierzętami były jeszcze około 7500 r. p.n.e. świnie i kury, około roku 7000 p.n.e. także krowy, owce i kozy. Około roku 6500 p.n.e. w dolinach Huang He, Huai i Jangcy prawie wszystkie grupy ludzkie trudniły się półosiadłym rolnictwem lub koczowniczą hodowlą, natomiast polowanie, rybołówstwo i zbieractwo pełniły już tylko rolę pomocniczą.

Około roku 6000 p.n.e. klimat w północnych Chinach zaczął się ocieplać. Huai i Huang He przestały zamarzać w zimie, około zaś roku 5000 p.n.e. w dolinie obu tych rzek puszcza klimatu umiarkowanego ustąpiła miejsca lasom subtropikalnym, gdzie jednym z dominujących gatunków był bambus. W dolinie Wielkiej Rzeki żyły wtedy słonie, nosorożce, tapiry i pandy, w Huang He zaś roiło się od aligatorów. Łagodniejszy klimat ułatwił uprawianie roli i pozwolił na większą produkcję żywności. Co więcej, krótsze i mniej surowe zimy umożliwiły podróżowanie, a co za tym idzie handlowanie przez cały rok, podczas gdy wcześniej mieszkańcy doliny Wielkiej Rzeki spędzali okres między listopadem i marcem raczej we własnych osadach. Wzrost liczby ludności przyspieszył rozwój gospodarczy i cywilizacyjny chińskich kultur neolitycznych.

W północnych Chinach istniały liczne kultury, ale dwie są najistotniejsze dla dalszej opowieści, gdyż zajmowały tereny mające w przyszłości stać się kolebką chińskiej cywilizacji. Kultura Ciszan-Peiligang istniała mniej więcej od 7000 do 5000 r. p.n.e. i jej stanowiska są znajdowane w dolnym biegu Huang He, na obszarze dzisiejszych prowincji Hebei i Henan. Kultura Houli-Beixin, której stanowiska znajdują się w dzisiejszej prowincji Szantung, jest trochę późniejsza i obejmuje okres od 6500 do 5500 p.n.e. Podstawowymi roślinami uprawianymi przez ludzi z tych kultur były proso, ryż i rzepa, a także konopie, z których pozyskiwano włókna. Hodowano również świnie, bydło, owce, kozy i kury. Polowanie, rybołówstwo i zbieractwo były wciąż jeszcze ważnymi sposobami pozyskiwania żywności – w szczególności mięso jeleni stanowiło ceniony dodatek do pożywienia. Wioski budowano prawie zawsze na wzgórzach, aby uchronić je przed powodziami. Archeologowie szacują, że w typowej osadzie żyło od stu do trzystu osób. Nie znaleziono śladów wałów, palisad, fos ani innych umocnień, więc zapewne w tych wczesnych społeczeństwach wojny nie były jeszcze częste. Domy miały formę półziemianek pokrytych drewnianymi dachami. Jest rzeczą ciekawą, że w kulturze Ciszan-Peiligang wszystkie znalezione domy były okrągłe, zaś w kulturze Houli-Beixin – kwadratowe. Spośród znalezionych narzędzi najliczniejsze są krzemienne sierpy o zębatych ostrzach i krzemienne ostrza do szpadli, kamienne żarna i kamienne wałki do rozcierania nasion. Wiele spośród znalezionych garnków miało trójnożne podstawy – jest to cecha charakterystyczna chińskich naczyń aż do średniowiecza. Znaleziskiem, którego pełnego znaczenia dotąd nie znamy, są skorupy żółwi z wyrysowanymi symbolami, być może noszone dla ozdoby jako znak zamożności lub statusu społecznego. Pierwsi rolnicy byli także amatorami muzyki – w jednym ze stanowisk kultury Ciszan-Peiligang znaleziono mającą 8 tys. lat fujarkę wyrzeźbioną z kości udowej żurawia.