Читать книгу Historia erotyczna Kremla - Magali Delaloyle - Страница 11

Dwudziestego sierpnia 1530 roku przyszedł na świat Iwan, który zapisał się na kartach historii jako Groźny, i trzeba przyznać, że w pełni zasłużył sobie na ten przydomek. Jego panowanie – okryte złą sławą i utkane okrutnymi czynami – niewiele różniło się od panowania innych europejskich monarchów. Iwan był pierwszym samozwańczym carem. Umocnił państwo, które pozostawił mu ojciec, Wasyl III, stworzył budzącą grozę gwardię opriczników, czyli pierwowzór tajnej policji, ale także zreformował kraj dzięki szerokim kontaktom nawiązywanym za pośrednictwem ambasadorów w całej Europie[10].

Wyróżniało go również podejście do kwestii małżeństwa. Zrywając z tradycją prawosławną i wchodząc w ten sposób w konflikt z Kościołem, car żenił się co najmniej sześciokrotnie (tak przynajmniej wynika z annałów). Jego kobiety wkraczały na scenę wraz ze swymi rodzinami i potem znikały, a odległe echo tego zjawiska zdawało się brzmieć później w kremlowskich murach za czasów Stalina. Historia małżeństw Iwana IV nasuwa skojarzenie z królem Anglii Henrykiem VIII i jego nieokiełznaną namiętnością[11], na szczęście jednak dla żon cara żadna z nich nie zginęła z jego ręki: po prostu wolał odsyłać je do klasztoru. Zdecydowany zwrot zarówno w jego panowaniu, jak w praktykach matrymonialnych nastąpił w latach 1560–1570.

Pierwszą ważną kobietą w życiu przyszłego cara była jego matka Helena Glińska (1479–1533), druga żona Wasyla III. Już narodzinom Iwana towarzyszyły złe znaki. Jak odnotowali kronikarze, nad Moskwą rozszalała się wówczas burza, a według przepowiedni nekromantów dziecko miało być istną zakałą, potworem i sprawcą licznych nieszczęść. U podstaw tych wróżb legły niezbyt zgodne z nakazami religii okoliczności. Otóż gdy po wielu latach pierwszego małżeństwa Wasyl nie doczekał się potomstwa – mimo licznych pielgrzymek i datków dla Cerkwi – postanowił w roku 1526 odprawić żonę i zamknąć ją w klasztorze Pokrowskim. Brak następcy był bowiem dla niego niezwykle bolesny, a nie chciał pozostawić władzy nielubianym braciom. Część źródeł mówi, że małżonkowie rozstali się w zgodzie, bo księżna rozumiała pobudki działania męża, inne zaś podkreślają opór Salomonidy, którą trzeba było zabrać do monasteru siłą[12].

Mimo różnicy wieku związek Wasyla z Heleną okazał się szczęśliwy. Małżonkowie mieli podobne zainteresowania, wspólnie się bawili, polowali, jeździli konno i odwiedzali klasztory. Doskonale wykształcona, młoda tatarsko-ruska księżniczka o wyrazistych rysach, pięknych ustach i dużych oczach wnosiła radość w życie starzejącego się Wasyla. Przede wszystkim jednak, mając u boku młodą, tryskającą zdrowiem kobietę, książę oczekiwał męskiego potomka. Upragniony syn narodził się dopiero w roku 1530, kiedy Wasyl liczył już sobie pięćdziesiąt jeden lat. Helenę uważano na dworze za obcą, choć jej ojciec i stryj służyli księciu, toteż przyjście na świat dziedzica, a dwa lata po nim drugiego chłopca, Jerzego (Jurija), nie wzbudziło radości. Co więcej, drugi syn okazał się opóźniony w rozwoju (starszy brat jednak zawsze otaczał go miłością i troską). W tej sytuacji, na wszelki wypadek, Wasyl wyznaczył Iwana na swego następcę, gdy ten ukończył rok, a dwa lata później zmarł. Trzyletni chłopiec został koronowany na wielkiego księcia, a władzę w jego imieniu przejęła rada regencyjna z Heleną na czele. Mimo intronizacji bojarzy oraz brat Wasyla Andrzej utworzyli frakcje, które dążyły do odebrania Iwanowi władzy. Tylko dzięki inteligencji i zręcznym posunięciom księżnej udało się utrzymać go na tronie.

Świadoma, jak trudne jest położenie syna, Helena czyniła wszystko co w jej mocy, żeby nie tylko wymusić poszanowanie prawa sukcesji, ale też uchronić dziecko przed pałacowymi spiskami. Dlatego nie czekała, aż syn osiągnie pełnoletność, czyli ukończy szesnaście lat, i wcześniej doprowadziła do jego koronacji na wielkiego księcia z pomocą metropolity Moskwy Daniela. Następnie postanowiła osłabić radę regencyjną. Kazała aresztować buntowników, a do otoczenia syna wprowadziła członków własnej rodziny. W oczach Iwana była w tym okresie kobietą idealną. Właśnie wtedy diametralnie zmienił się rodzaj dworskich rozrywek i obyczajów. Zaczęto przywiązywać większą wagę do wyglądu, modne stały się stroje w żywych barwach, zdobione perłami i szlachetnymi kamieniami. Kobiety – wzorując się na dworze polskim, gdzie panowała już moda francuska[13] – pudrowały sobie twarze i malowały usta. Niestety, w roku 1538 Helena zmarła, być może otruta przez bojarską rodzinę Szujskich, którzy chcieli pozbyć się wpływowej regentki.

Pierwszy okres panowania Iwana nie przyniósł zdecydowanego zerwania z tradycją. Dopóki książę był niepełnoletni, władzę sprawowała rada regencyjna zdominowana przez ród Glińskich. Potem młody Iwan stopniowo wchodził w rolę suwerena. W sferze matrymonialnej jego trzy pierwsze związki także pozostają w zgodzie z prawosławną tradycją. Kiedy książę ukończył piętnaście lat, zajęto się przygotowaniami do jego koronacji na cara oraz poszukiwaniem kandydatki na żonę. Dyplomatom księstwa nie udało się znaleźć odpowiedniej cudzoziemskiej księżniczki, postanowiono więc urządzić swoistą „paradę panien” z dobrych bojarskich rodów. Nie była to praktyka zwyczajowa, ale też nie całkiem nowa. Już Wasyl w ten sposób wybrał sobie żonę.

Szczęśliwą wybranką Iwana została olśniewająco piękna Anastazja Zacharyna, która zapewne dobrze znała dwór i jego obyczaje, ponieważ jej rodzina zawsze stawała po stronie młodego księcia w latach walki o tron. Bracia Anastazji, Daniel i Nikita, przyjaźnili się z Iwanem. Wydaje się, że było to małżeństwo z miłości. O ile wobec bojarów Iwan bywał wulgarny i prostacki, o tyle przy żonie stawał się czuły, łagodny, pełen troski o jej komfort, gotów spełnić każde jej życzenie. Dla niej zrezygnował nawet z kochanek[14].

Cień na małżeńskie szczęście kochającej się pary rzucała przedwczesna śmierć ich licznych dzieci. Z sześciorga potomków Anastazji i Iwana wieku dojrzałego dożyli tylko dwaj synowie, Iwan i Fiodor. Wyczerpana ciążami, słabowita Anastazja zachorowała w roku 1559 i po pożarze Moskwy w roku 1560 wyjechała do rezydencji carskiej w Kołomieńskim (Kołomienskoje), gdzie nagle zmarła[15], pozostawiając pogrążonego w rozpaczy Iwana.

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

Przypisy

1 Catherine Merridale, Red Fortress: The Secret of Russia’s History, Londyn 2014, s. 86.

2 Por. monumentalne dzieło Michaiła Hellera, Historia Imperium Rosyjskiego, Warszawa 2009.

3 Natalia Puszkariowa, Żenszcziny driewniej Rusi, Moskwa 1989, s. 57.

4 A.I. Jestratowa (red.), Żenszcziny w istoriczeskich sud’bach Rosiji – Żenszcziny driewniej Rusi X–XVII, Kostroma 1996, s. 38.

5 Catherine Merridale, op. cit., s. 51.

6 A.I. Jestratowa (red.), op. cit., s. 41.

7 Cyt. za: Natalia Puszkariowa, op. cit., s. 59.

8 O panowaniu Iwana III i jego reformach patrz: Nikołaj Borisow, Iwan III, Moskwa 2000.

9 http://www.hrono.info/biograf/bio_ye/elena_stefan.html (ostatnio odwiedzane 8.04.2016).

10 O historii panowania Iwana Groźnego patrz: Pierre Gonneau, Ivan le Terrible ou le métier de tyran, Paryż 2014.

11 Pełne studium małżeństw Iwana Groźnego opublikowali Ludmiła E. Morozowa, Boris N. Morozow, Iwan Grozny i jego żeny, Moskwa 2005. Ten rozdział w dużej mierze opiera się na ich opracowaniu.

12 Pierre Gonneau, op. cit., s. 32–34.

13 Ludmiła E. Morozowa, Boris N. Morozow, op. cit., s. 43.

14 Ibidem, s.75.

15 Badania przeprowadzone w roku 2000 z inicjatywy kremlowskiej sekcji archeologicznej wykazały w zwłokach carycy niezwykle duże stężenie rtęci, arszeniku i ołowiu. Nie wyjaśnia tego nawet codzienne używanie kosmetyków zawierających te pierwiastki.