Читать книгу Kanon medycyny chińskiej Żółtego Cesarza - Maoshing Ni - Страница 8

HUANG DI POWIEDZIAŁ:

– Prawo yin i yang stanowi naturalny porządek wszechświata, jest podstawą wszechrzeczy, matką wszelkich zmian, korzeniem życia i śmierci. Przyczyna dysharmonii, którą trzeba uchwycić w leczeniu, także podlega prawu yin i yang.

We wszechświecie czyste yang qi wznosi się w górę, by połączyć się z niebem, podczas gdy mętne yin qi opada w dół i zagęszcza się, tworząc ziemię. Yin jest bierne i ciche, a yang – aktywne i głośne. Yang odpowiada za rozszerzanie i rozprzestrzenianie, a yin za kurczenie, zagęszczanie i ruch dośrodkowy. Yang jest energią, siłą życiową, potencjałem, podczas gdy yin stanowi substancję, podstawę, która umożliwia wyrażenie się tego potencjału.

Skrajne gorąco lub skrajne zimno przekształcają się w swoje przeciwieństwa. Na przykład podczas upalnego dnia gorąco unosi się w górę i powoduje kondensację, która prowadzi do deszczu, a ten przynosi ochłodzenie.

Zimno wytwarza mętne yin, gorąco zaś wytwarza czyste yang. Jeśli czyste yang opada w dół, zamiast wznosić się w górę, w ciele pojawiają się takie dolegliwości, jak biegunka. Jeśli mętne yin ulegnie zablokowaniu w górze i nie jest zsyłane w dół, pojawi się odczucie pełności i rozpierania w głowie. Oba te stany są wynikiem zaburzenia równowagi yin i yang.

W przyrodzie czyste yang tworzy niebo, a mętne yin qi opada i tworzy ziemię. Qi ziemi paruje i tworzy chmury, a gdy spotkają się one z qi nieba, powstaje deszcz. Podobnie dzieje się w ciele: czyste yang qi dociera do narządów zmysłów, umożliwia widzenie, słyszenie, wąchanie, smakowanie, czucie i odczytywanie wszystkich informacji. Dzięki temu shen (duch) może pozostać przejrzysty i ześrodkowany. Mętne yin zstępuje do dolnych otworów. Czyste yang qi rozpościera się na powierzchni ciała, a mętne yin qi płynie wewnątrz i odżywia pięć narządów zang. Czyste yang qi kieruje się na zewnątrz i wzmacnia cztery kończyny, a mętne yin qi napełnia sześć narządów fu.

Żywioły ognia i wody kategoryzuje się według yang i yin; ogień jest yang, a woda – yin. Yang to aspekt funkcjonalny ciała, a yin to aspekt odżywczy, materialny. Pożywienie może być użyte do wzmocnienia i odżywienia ciała, ale zdolność ciała do przekształcania pokarmów zależy od qi. Ten aspekt qi, który umożliwia pełnienie różnych funkcji, pochodzi z jing (esencji). Z przetworzonych i oczyszczonych pokarmów wytwarzane jest jing (esencja), które wspiera qi. Z kolei qi jest niezbędne zarówno do procesów transformacji, jak i do podtrzymywania funkcji ciała. Dlatego niewłaściwa dieta może osłabić ciało, a nadmierna aktywność – wyczerpać jing (esencję).

Smak ma naturę yin i wykazuje ruch w dół, a qi jest yang i wznosi się do górnych otworów ciała. Ciężkie smaki są całkowicie yin, a lekkie smaki uważa się za yang w yin. Gęste, silne qi jest całkowicie yang, a rzadkie, słabe qi jest yin w yang.

Gęste pożywienie o ciężkim smaku może spowodować biegunkę, zaś lekki, łagodny smak krąży w meridianach. Dlatego zamiast obfitych, ciężkich posiłków, zaleca się raczej spożywanie prostych dań o delikatnym smaku.

Lżejsze qi wykazuje ruch odśrodkowy, może ulec rozproszeniu i opuścić ciało przez pory skóry i otwory ciała. Cięższe, bardziej substancjalne qi może wspierać yang w produkcji ognia w ciele. Jeśli yang (ogień) jest w nadmiarze, może to uszkodzić yuan qi, czyli qi źródłowe ciała. Dlatego zaleca się unikać tworzenia nadmiaru ognia w ciele.

Smak ma związek z właściwościami energetycznymi. Smaki ostry i słodki, które działają rozpraszająco, są uważane za smaki yang, natomiast smaki kwaśny i gorzki, działające przeczyszczająco i wzmagające wydalanie, są uważane za smaki yin.

Yin i yang w ciele powinny znajdować się w równowadze. Jeśli przeważa yang, yin będzie upośledzone, i na odwrót. Nadmiar yang przejawia się jako choroba gorączkowa, a nadmiar yin jako choroba z zimna. Jednak jeśli yang jest skrajnie nasilone, może zamienić się w swoje przeciwieństwo: przekształcić się w chorobę zimna, i na odwrót.

Zimno może uszkodzić ciało fizyczne, a gorąco może zniszczyć qi, czyli energetyczny aspekt ciała. Gdy uszkodzony zostaje materialny aspekt ciała, pojawiają się obrzęki, a uszkodzenie poziomu qi powoduje ból wynikający z zastoju qi. W przypadku zaburzenia obu aspektów, w którym występują jednocześnie obrzęk (yin) i ból (yang), leczenie polega na zastosowaniu ziół ostrych, by rozproszyć obrzęk, i ochładzających, by złagodzić ból. Jeśli pacjent najpierw skarży się na ból, potem zaś na obrzęk, oznacza to, że pierwotnie został uszkodzony poziom qi. Jeżeli natomiast chory skarży się na obrzęk, który dopiero z czasem zaczął być bolesny, oznacza to, że jako pierwszy wystąpił uraz na poziomie ciała.

Huang Di kontynuował:

– Gdy patogenny wiatr nadciąga jak burza, może wywołać drżenie. Jeśli ogień płonie zbyt gwałtownie, powoduje zaczerwienienie i obrzęk. Jeżeli działa suchość, dochodzi do zaników. Nadmiar zimna wywołuje obrzęk, a skrajna wilgoć prowadzi do zaburzenia wydalania moczu i do biegunki.

W przyrodzie występują cztery pory roku i pięć energetycznych transformacji: drzewa, ognia, ziemi, metalu i wody. Na skutek ich przemian tworzy się zimno, gorąco lata, wilgoć, suchość i wiatr. Z kolei warunki pogodowe wpływają na wszystkie istoty żywe, a ich przebieg i charakter mają decydujący wpływ na cykl narodzin, wzrostu, dojrzewania i śmierci.

W ludzkim ciele jest pięć narządów zang: wątroba, serce, śledziona, płuca i nerki. Qi pięciu narządów zang tworzy pięć duchów i stanowi podłoże pięciu emo- cji. Duch serca jest znany jako shen i zarządza funkcjami umysłu oraz kreatywnością. Duch wątroby, hun, zarządza systemem nerwowym i umożliwia percepcję pozazmysłową. Duch śledziony, yi, zawiaduje logiką i siłą rozumu. Duch płuc, po, związany jest ze zwierzęcym instynktem, wytrzymałością i siłą fizyczną. Duch nerek, zhi, rządzi siłą woli, popędem, ambicją i instynktem przetrwania.

Nadmierne uleganie pięciu emocjom – radości, gniewowi, smutkowi, lękowi i przerażeniu – może wywołać zaburzenie równowagi. Emocje mogą uszkodzić qi, a wpływy pogody związane z porami roku – zaatakować ciało. Wybuch gniewu uszkadza yin qi, a łatwe ekscytowanie się i przesadne rozweselenie uszkadzają yang qi. Powoduje to zbuntowanie qi i napływanie go do głowy, przez co shen jest wypchnięte z serca i opuszcza ciało. Nieumiejętność panowania nad emocjami można porównać do rozregulowania pór roku, gdy zaburzenie lata przez zimę i zimy przez lato stwarza zagrożenie dla cyklu życia.

Jeśli podczas zimy ma miejsce inwazja zimna, wiosną rozwija się choroba gorączkowa. Atak wiatru wiosną może wywołać latem dolegliwości trawienne, zastój pokarmu i biegunkę. A jeżeli latem wnika letnie gorąco, jesienią może rozwinąć się malaria. Wniknięcie wilgoci jesienią powoduje ataki kaszlu zimą.

Huang Di zapytał wtedy:

– Słyszałem, że w dawnych czasach znawcy sztuki medycznej poświęcali wiele uwagi ciału. Wyróżnili narządy zang fu, opisali przebieg i funkcje meridianów i kolaterali oraz nadali nazwy miejscom qi, czyli punktom akupunkturowym. W mięśniach oraz przestrzeniach między mięśniami i stawami można znaleźć punkty, w których łączą się meridiany. Meridiany są pogrupowane w pary meridianów yin i yang, zwane liu he. Wszystko jest tu doskonale uporządkowane, zgodne z zasadą yin i yang oraz zasadą czterech pór roku, i pozostaje w harmonii z wszechświatem. Czy to, co twierdzili starożytni, jest słuszne?

Qi Bo odparł:

– Z nastaniem wiosny ciepłe powietrze ogrzewa ziemię. Wszystkie rośliny zaczynają wypuszczać pędy i rozwijać zielone listki, dlatego kolorem przypisanym wiośnie jest zieleń. Ponieważ większość owoców i drzew o tej porze roku jeszcze nie dojrzewa, ich smakiem jest smak kwaśny. Wzmacnia on wątrobę, dzięki czemu jest wtedy ona w stanie odżywić ścięgna i kanały ścięgnisto-mięśniowe. Żywioł drzewa, związany z wątrobą, rodzi element ognia związany z sercem, dlatego mówi się, że ścięgna tworzą serce. Wątroba za pośrednictwem swoich kanałów łączy się z oczami, dlatego uznaje się je za górne otwory zmysłów przynależne wątrobie.

Na wiosnę subtelność i ogrom wszechświata, inteligencja i intuicja istot ludzkich, zdolność ziemi do płodzenia dziesięciu tysięcy rzeczy, naturalny ruch wiatru i ruch w górę wszystkich roślin – wszystkie te zjawiska łącznie – generują ruch ścięgien, kolor zielony, krzyk, skurcze i drgawki, oczy, smak kwaśny i gniew. Wszystkie one są związane z wątrobą, ponieważ odpowiada ona za utrzymywanie swobodnego przepływu energii, a jej naturą jest ruch i rozszerzanie.

Gniew uszkadza wątrobę, ale smutek łagodzi gniew. Kiedy wnika wiatr z wilgocią, może uszkodzić ścięgna, jednak z kolei za pomocą suchości można usunąć wilgoć i wiatr. Nadmierne spożywanie kwaśnych produktów może spowodować zwiotczenie ścięgien; wpływ ten można zneutralizować smakiem ostrym.

W czasie lata zazwyczaj jest gorąco, a ze skrajnie nasilonego gorąca powstaje ogień, który wypala i spopiela, dając smak gorzki. Substancje o takim smaku mogą oczyścić serce. Serce zarządza krwią, ogień serca tworzy ziemię, a serce otwiera się na język, dlatego subtelne zmiany stanu serca znajdują odzwierciedlenie na języku.

Upalna pogoda, ogień, naczynia krwionośne, kolor czerwony, śmiech i radość są związane z sercem. Serce, czyli element ognia, na płaszczyźnie emocji przejawia się jako radość, ale jej nadmiar powoduje osłabienie qi serca. Przeciwwagą dla zbytniej radości jest strach. Patogenne qi wnika w serce przez osierdzie i uszkadza qi serca. Aby temu przeciwdziałać, można wykorzystać zioła zimne i ochładzające. Nadużywanie produktów gorzkich jest szkodliwe dla qi serca, ale nadmiar tego smaku można zrównoważyć produktami słonymi.

Ze środkiem, czyli żywiołem ziemi, związana jest wilgoć, która odżywia i nawilża glebę, przygotowując ją do wytworzenia silnej ziemi. W okresie między latem a jesienią, zwanym porą późnego lata, owoce dojrzewają i nabierają żółtej barwy. Stają się słodkie, dzięki czemu odżywiają qi śledziony i pozwalają jej z kolei odżywić mięśnie i tkanki ciała. A z elastycznych mięśni i giętkiego ciała biorą początek płuca, związane z elementem metalu. Śledziona otwiera się na usta. Choroby śledziony mogą wnikać poprzez usta i uwidaczniać się w wyglądzie warg.

Z ziemią związana jest wilgotna pogoda. Stan śledziony przejawia się w kondycji mięśni i miękkich tkanek ciała. Do śledziony przypisany jest kolor żółty i melodyjny, śpiewny głos. Przejawem zaburzenia równowagi w śledzionie jest patologiczna obecność mętnych płynów. Mogą wtedy wystąpić melancholia i zamartwianie się. Nadmiar zmartwień osłabia qi śledziony, ale gniew może je pohamować. Podobnie wilgoć uszkadza mięśnie i tkanki ciała, lecz wiatr potrafi ją osuszyć. Nadmiar słodyczy negatywnie wpływa na ciało, prowadząc do gromadzenia się tłuszczu, ale smak kwaśny neutralizuje smak słodki.

Pustynne tereny na zachodzie są zasobne w rudy metali. Piaski pustyni są suche i białe, a suchość uszkadza płuca, skórę, włoski i pory skóry. Z żywiołem metalu związane są szloch, smutek i żal. Smak ostry wentyluje płuca i otwiera pory skóry. Głęboki żal wyniszcza płuca, a przeciwwagą dla niego jest radość. Silne gorąco uszkadza skórę, włoski na skórze i płuca. W takim przypadku, aby przeciwdziałać patogenowi, należy wykorzystać środki zimne. Nadużywanie smaku ostrego uszkadza skórę i pory skóry, można jednak temu zaradzić za pomocą smaku gorzkiego.

Na północy rozpościerają się olbrzymie, ośnieżone łańcuchy górskie, a za nimi znajduje się ciemny i zimny ocean, którego wody są źródłem smaku słonego. Wszystkie te zjawiska są związane z energią nerek i umożliwiają im tworzenie silnych, zdrowych kości i szpiku. Nerki mają powiązanie z uszami, kolorem czarnym, strachem i przerażeniem, a także z odgłosami zawodzenia. Strach i przerażenie uszkadzają nerki, ale zrozumienie, logika i racjonalne myślenie pozwalają przezwyciężyć lęk. Zimno spowalnia krew i prowadzi do jej zastoju, jednak suchość łagodzi surowość zimna. Nadużycie smaku słonego uszkadza krew, lecz da się to zneutralizować za pomocą smaku słodkiego.

Niebo i ziemia, pierwiastek męski i żeński, qi i krew, wszystkie te zjawiska są odzwierciedleniem wzajemnej gry yin i yang. Woda ma właściwości zimna, ogień – gorąca. Yin i yang są nierozdzielne, a ich wzajemna zależność przejawia się we wszystkich zjawiskach we wszechświecie.

Huang Di zapytał:

– Jak zastosowałbyś zasadę yin i yang do sztuki leczenia?

Qi Bo wyjaśnił:

– Jeśli yang qi jest w nadmiarze, w ciele pojawiają się gorączka, przyspieszony i utrudniony oddech, drżenie i drgawki, suchość w ustach i w gardle, rozdrażnienie i uczucie rozpierania w brzuchu. Te objawy zwiastują śmierć. Jeżeli nadmiar yang qi pojawia się zimą, nie jest to tak niebezpieczne, jak latem, gdy gorąco panujące w otoczeniu przyspiesza chorobę i nasila objawy.

Jeśli yin qi jest w nadmiarze, pojawiają się odczucie zimna w ciele, lepki pot, dreszcze oraz konwulsje rąk i stóp. Skurcze kończyn i rozdęty, nabrzmiały brzuch stanowią ostrzeżenie przed śmiercią. W czasie lata warunki sprzyjają odzyskaniu zdrowia, ale zimą taki stan zakończy się śmiercią. W taki oto sposób yin i yang manifestują się w przebiegu choroby.

Huang Di dociekał:

– Jakie są metody równoważenia yin i yang?

Qi Bo odrzekł:

– Ten, kto zrozumie tao utrzymywania zdrowia i przyczyny osłabienia, z łatwością opanuje sztukę równoważenia yin i yang i pozostanie zdrów. Zazwyczaj ludzie w wieku lat czterdziestu mają już w połowie wyczerpane zasoby yin qi, a ich witalność jest osłabiona. W wieku lat pięćdziesięciu ciało staje się ociężałe, a wzrok i słuch się pogarszają. Około sześćdziesiątego roku życia yin qi ulega dalszemu osłabieniu, nerki są wyczerpane, upośledzeniu ulega także funkcja wszystkich narządów zmysłów i dziewięciu otworów ciała, w tym także narządów wydalniczych. Pojawiają się wtedy takie dolegliwości, jak: zapalenie prostaty, utrata wzroku, niedobór dolnego jiao (dolnego ogrzewacza) i nadmiar w górnym jiao, łzawienie i problemy z drożnością nosa.

Tak więc ciało tego, kto rozumie tao, pozostanie silne i zdrowe, a ten, kto nie rozumie tao, nie powstrzyma procesów starzenia. Ten, kto o siebie nie dba, często będzie się czuł osłabiony, ten zaś, kto posiadł tę wiedzę, będzie miał zawsze pod dostatkiem energii. Ci, którzy się znają na rzeczy, zachowują czystość otworów ciała, ostrość percepcji zmysłowej, sprawny słuch, wzrok, węch i smak, a ich ciało jest lekkie i silne. Nawet gdy ich ciała się zestarzeją, oni nadal będą w stanie samodzielnie wykonywać większość czynności życiowych.

Ludzie rozumiejący zasady zdrowego życia poskramiają swoje umysły i chronią je przed zbłądzeniem. Niczego nie robią na siłę – ani w odniesieniu do siebie, ani w stosunku do innych; są szczęśliwi i zadowoleni, spokojni i wyciszeni, mogą żyć bardzo długo. Takie właśnie możliwości dają starożytne metody zachowywania zdrowia.

Qi Bo mówił dalej:

– Góry na północnym zachodzie są wysokie i zimne, uważa się, że są yin, natomiast niziny na południowym zachodzie są gorące i mają naturę yang. Istnieje wiele analogii między niebem a rodzajem ludzkim. W przyrodzie występują zróżnicowane stany, takie jak gorąco i zimno, wysoko i nisko. Podobne nierówności pojawiają się w ciele człowieka. Prawe ucho nie jest tak samo sprawne, jak lewe, ani też prawe oko nie widzi równie wyraźnie, jak oko lewe. Z kolei lewa ręka i stopa nie wykazują zazwyczaj tak dobrej koordynacji, jak prawa połowa ciała.

Huang Di zapytał:

– A o czym to świadczy?

Qi Bo odpowiedział:

– Wschód jest kierunkiem yang. Esencja yang krąży od lewej, wznosi się po lewej stronie, a kiedy górna lewa część ciała jest pełna, dolna lewa jego część jest w niedoborze. Zachód uważa się za kierunek yin, a esencja yin zstępuje w dół wzdłuż prawej strony. Dlatego też dolna prawa część jest pełna, a górna prawa część jest w niedoborze. Mówi się więc, że prawe oko i ucho nie są równie silne, jak lewe oko i ucho, a lewa ręka i noga nie są równie silne, jak kończyny prawe.

Ważne jest, by zrozumieć, że patogen atakuje zawsze tam, gdzie jest niedobór. U ludzi prawa górna część i lewa dolna część są w niedoborze, co czyni je podatnymi na inwazję czynników chorobotwórczych. Ma to związek z naturalnym przepływem energii w ciele.

Niebo rodzi qi. Ziemia buduje formę. Niebo steruje czterema porami roku. Na ziemi przemiana pięciu żywiołów jest przejawem wzajemnego oddziaływania yin i yang. Yang wznosi się w górę, by stwarzać niebo, a mętne yin zstępuje w dół, by tworzyć ziemię. Ten ruch wspomaga rytm pór roku i zmiany pogody; to dzięki niemu ziemskie zjawiska mogą się przejawiać w cyklu życia: narodziny mają miejsce wiosną, wzrost latem, zagęszczanie jesienią, a przechowywanie zimą. Dzięki rozumieniu, że życie człowieka jest złączone z jego otoczeniem, z niebem i ziemią, ludzie mogą czerpać korzyści z tej wiedzy i działać w harmonii z naturalnym rytmem wszechświata.

Qi pochodzące z nieba pobierane jest przez płuca, a związane z ziemią substancjalne qi, pod postacią wody i ziaren, przyjmowane jest przez gardło. Qi wiatrów i drzew łączy się z wątrobą, qi buchającego ognia łączy się z sercem, qi pięciu zbóż zrodzone w ziemi łączy się ze śledzioną, a qi wody deszczowej – z nerkami. Ruch i przepływ qi oraz krwi w sześciu kanałach jest jak nurt rzeki, a żołądek i jelito grube, na podobieństwo oceanu, są zbiornikami płynów i pożywienia. Dziewięć otworów ciała to bijące źródła, do których woda wpływa i wypływa. W taki oto sposób można porównać yin i yang ludzkiego ciała do zjawisk przyrody. Poty wywołane nadmiarem yang wylewają się z ciała jak deszcz, aktywne yang qi przemieszcza się szybko niczym wiatr, a gniew uderza na podobieństwo gromu. Zbuntowane qi, które gwałtownie wznosi się w górę, przypomina buchający ogień. Bez zrozumienia tych metaforycznych obrazów i analogii między zjawiskami przyrody a ciałem człowieka nie można skutecznie zapobiegać chorobom ani ich leczyć. Kto w leczeniu nie uwzględni zmian związanych z porami roku, uwarunkowań geograficznych, wpływu otoczenia, pięciu żywiołów i cyklu ich przemian, ten nie zobaczy całościowego obrazu, a leczenie nie przyniesie oczekiwanych skutków. Na tym polega właśnie zasada ying shi ying di, zgodnie z którą w leczeniu należy wziąć pod uwagę lokalne zwyczaje żywieniowe, porę roku, pogodę, uwarunkowania geograficzne, indywidualną konstytucję pacjenta oraz jego wiek i płeć.

Kiedy patogenny wiatr atakuje ciało, nadchodzi jak burza. Przebieg inwazji czynnika chorobotwórczego można opisać bardzo szczegółowo: wnika przez pory skóry, dociera do warstwy mięśni, przechodzi do warstwy ścięgnisto-mięśniowej, następnie do naczyń, po czym penetruje w głąb do sześciu narządów fu i pięciu narządów zang. Dobry lekarz zatrzymuje chorobę na poziomie skóry i rozprasza czynnik chorobotwórczy, zanim zdąży on wniknąć głębiej. Niedoświadczony lekarz leczy chorobę już po tym, jak pokona ona poziom skóry. Jeśli patogen nie zostanie zatrzymany na powierzchni, przenika do warstwy mięśni i tam musi być rozproszony. Gdy zaś wedrze się jeszcze głębiej, dotrze do pięciu narządów zang, a wtedy szansa na wyzdrowienie spada do pięćdziesięciu procent.

Sześć patogennych czynników zewnętrznych wywołuje dysharmonię w ciele człowieka, atakując z zewnątrz do wewnątrz i przemieszczając się z powierzchni w głąb – do narządów zang fu. Niewłaściwe odżywianie wpływa głównie na sześć narządów fu, a patogenna wilgoć powoduje zaburzenia skóry, tkanek, mięśni, ścięgien i naczyń; ulega zastojowi w stawach. Biegły akupunkturzysta musi rozumieć zasadę zewnętrznego i wewnętrznego, odróżniając choroby pochodzenia zewnętrznego, które niszczą wnętrze, od chorób wywołanych czynnikami wewnętrznymi, ale dających objawy na zewnątrz. Ma on znać zależności między yin a yang, qi a krwią, kanałami a kolateralami.

Dysponując tą wiedzą, można wyprowadzić patogen z warstw wewnętrznych do warstw zewnętrznych, by tam go rozproszyć, lub skierować z warstwy zewnętrznej do wnętrza, by wydalić go z zastosowaniem metod przeczyszczających. Gdy choroba dotyczy prawej strony, należy leczyć, działając na lewą stronę, a kiedy choroba znajduje się po lewej, należy leczyć, oddziałując na prawą. Niezbędna jest umiejętność odróżnienia normalnego stanu u jednego człowieka od stanu patologicznego u drugiego. Podczas obserwacji choroby, na podstawie objawów zewnętrznych daje się określić stan wewnętrzny. W ten sposób można również przewidzieć dalszy rozwój zaburzenia oraz stwierdzić, jak poważny jest stan pacjenta i jakie jest rokowanie.

Lekarz biegły w diagnozie obserwuje shen pacjenta, jego temperament, koloryt twarzy i puls. Najpierw należy ustalić, czy choroba jest yin czy yang, następnie określić umiejscowienie choroby na podstawie barwy twarzy, a ostatecznego potwierdzenia natury zaburzenia dostarczają brzmienie głosu i oddech pacjenta.

Gdy porówna się puls prawidłowy z nieprawidłowym, można stwierdzić, czy wniknął patogen. Trzeba jednak wziąć pod uwagę zmienność pulsu w zależności od pory roku. To, czy puls tętnicy promieniowej na nadgarstku jest powierzchniowy lub głęboki, ślizgający lub szorstki, pozwala określić przyczynę zaburzenia równowagi. Dzięki tej metodzie można ustrzec się od błędów.

W początkowej fazie choroby, kiedy patogen jest na powierzchni, można z dobrym skutkiem zastosować akupunkturę, by otworzyć powierzchnię i usunąć patogen. Gdy choroba przypuszcza atak, należy przeczekać jej największe uderzenie i dopiero potem zastosować akupunkturę. To pozwoli uzyskać dobre wyniki leczenia. Kiedy zewnętrzny patogen jest silny, można pozostawić igły w ciele na dłuższy czas i zastosować intensywną stymulację. Takie działanie osłabia patogen i wzmacnia zheng qi, którego zadaniem jest zwalczanie patogenu.

Rozproszeniu choroby znajdującej się na powierzchni ciała służy stosowanie ziół ostrych i napotnych. Kiedy choroba wynika z wewnętrznego nadmiaru, skuteczne są zioła przeczyszczające, powodujące wydalenie czynnika chorobotwórczego. Jeśli zheng qi, czyli qi przeciwdziałające patogennym wpływom, jest osłabione, dla wzmocnienia go używa się ziół tonizujących. Trzeba też ustalić, czy choroba wynika z niedoboru yang, czy niedoboru yin. Jeżeli przyczyną jest niedobór yang, właściwym leczeniem będzie zastosowanie ziół ogrzewających i toników qi, natomiast w przypadku niedoboru yin wskazane są zioła o cięższej naturze, które odżywiają yin i wzmacniają krew.

Lokalizacja choroby determinuje wybór metody leczenia. Aby leczyć chorobę znajdującą się powyżej przepony i klatki piersiowej, można za pomocą środków wymiotnych sprowokować wymioty, podczas gdy chorobę poniżej przepony i w jelitach da się usunąć przy użyciu środków przeczyszczających. Jeśli choroba znajduje się w środku i zaburza żołądek, stosuje się zioła trawienne oraz wiatropędne. Gdy zaś choroba dotyka skóry, w celu usunięcia schorzenia wywołuje się poty. Jeśli osłabione jest zheng qi (qi antypatogenne), co objawia się niekontrolowanymi wyciekami z ciała, jak na przykład biegunka, pomocne są zioła ściągające. W razie zablokowania qi można przywrócić jego swobodny przepływ, podając zioła wiatropędne, a poważniejsze stany zastoju należy przełamywać środkami o silnym działaniu poruszającym.

Chorobę należy zdefiniować w oparciu o osiem zasad i ustalić, czy jest yin, czy yang; czy jej przyczyna jest wewnętrzna, czy zewnętrzna; czy wynika z nadmiaru, czy z niedoboru; czy jest chorobą z zimna, czy z gorąca. Postrzeganie choroby w tych kategoriach umożliwia prawidłowy wybór metody leczenia i pozwala we właściwy sposób przeciwdziałać zaburzeniu i przywrócić homeostazę. Leczenie akupunkturą może uspokoić bezładny ruch qi i krwi i przywrócić ich naturalny swobodny przepływ. Kiedy patogen atakuje qi i krew, mamy do czynienia ze stanem nadmiaru. W tym przypadku można skrwawić punkty akupunkturowe, by usunąć patogen. Natomiast w razie niedoboru qi w danym miejscu lub kanale, można dzięki akupunkturze doprowadzić tam qi z innych kanałów, by uzupełnić to, co osłabione.