Читать книгу Obligacje korporacyjne w finansowaniu rozwoju przedsiębiorstw - Maria Sierpińska - Страница 8

Kapitał jest jednym z podstawowych czynników wywierającym istotny wpływ na funkcjonowanie i zarządzanie przedsiębiorstwem, niezależnie od stopnia jego rozwoju czy wielkości. Istota kapitału nie budzi raczej kontrowersji i wydaje się łatwo zrozumiała, ale zdefiniowanie samego pojęcia okazuje się trudne. Dotychczas nie ma w literaturze jednej powszechnie uznanej definicji tego pojęcia, mimo wielu prób ścisłego określenia, czym właściwie jest kapitał. Może to wynikać stąd, że kapitał zmienia swój skład, strukturę, źródła pochodzenia, a także stopień płynności w zależności od czasu. Dodatkowo charakterystyka kapitału rozpatrywana w ujęciu mikroekonomicznym różni się od tej w ujęciu makroekonomicznym [Antkiewicz, 2002, s. 11]. Brak jednej, wspólnej definicji rodzi również problemy związane z interpretacją pojęcia kapitału. Badacze przeważnie przyjmują jedną ze sformułowanych definicji, która w najlepszy sposób koresponduje z interesującą ich problematyką.

Geneza pojęcia „kapitał” sięga czasów starożytnego Rzymu, gdzie oznaczało ono „sumę będącą przedmiotem pożyczki” [Jerzemowska, 1999, s. 13]. Do teorii ekonomii pojęcie kapitału po raz pierwszy wprowadził francuski ekonomista, F. Quesnay. Jego zdaniem kapitał to zebrane w przeszłości bogactwo umożliwiające podjęcie przyszłej produkcji. Cechą kapitału, wynikającą z powyższego ujęcia, jest jego zdolność do powiększania i kreowania swojej wartości. Kapitał, a dokładniej jego zasobność, struktura finansowa i rzeczowa, umożliwiają powstanie, funkcjonowanie oraz rozwój przedsiębiorstwa. Kapitał kreuje więc wartość przedsiębiorstwa [Janasz, Janasz, Wiśniewska, 2007, s. 15–16].

Mimo że pojęcie „kapitału” jest złożone i opisywane na różne sposoby, to jednak większość autorów jest zgodna, utożsamiając go z aspektem finansowym przedsiębiorstwa i twierdząc, że jest to „ogół finansowych środków, finansujących aktywa podmiotu gospodarczego” [Fierla, 2008, s. 7980, za Grzywacz, 2012, s. 11]. A. Duliniec [2001, s. 13] również podaje, że kapitał rozumiany jako zasoby finansowe, przekazane przedsiębiorstwu przez właścicieli i wierzycieli, służy do sfinansowania potrzebnych składników majątku. Powiązana z powyższym ujęciem definicja występuje również w Encyklopedii biznesu [Pomykało, 1995, s. 398], opisując kapitał jako ogół zaangażowanych w przedsiębiorstwie zasobów: wewnętrznych lub zewnętrznych, własnych bądź obcych, terminowych i nieterminowych.

W podobny sposób rozumienie kapitału prezentują także J. Czekaj, Z. Dresler [1995, s. 92], argumentując, że mimo istnienia wielu definicji, można wyodrębnić następujący rdzeń tego pojęcia: „kapitał to wszystkie elementy, które występują po stronie pasywów w bilansie i stanowią źródło finansowania składników majątkowych zgromadzonych w przedsiębiorstwie”. Kapitał według interpretacji W. Janasza [Janasz, Janasz, Wiśniewska, 2007, s. 16] uważany jest zaś za czynnik zwiększający wydajność pracy, generujący bogactwo narodów, będący podstawą gospodarki rynkowej. Zważywszy na rolę kapitału w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa oraz jego działania na rynku, jest on dobrem pożądanym, a jego wartość można zwiększać poprzez racjonalne gospodarowanie. Autor ten podkreśla również cechę kapitału jako źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa, utożsamiając go tym samym z pasywami bilansu.

Z drugiej strony jednak część autorów wskazuje, że kapitał ma również charakter zasobowy, ponieważ w jego skład wchodzi majątek, który może generować dochód. K. Jajuga [2007, s. 12] stwierdza, że ,,kapitał stanowią aktywa, które mogą być wykorzystane do osiągnięcia przyszłych korzyści, w tym wytworzenia innych aktywów”. I. Fisher uważa, że ,,kapitał to każdy zasób, wszystko, co ma wartość i służy produkcji dóbr i usług, co ma znaczenie dla wzrostu i rozwoju gospodarki” [Hendriksen, van Breda, 2002, s. 295]. Dla A. Smitha [2007, s. 306] ,,kapitałem jest ta część zasobów, która przynosi jego właścicielowi oczekiwany dochód”. Podobnie P.L. Bernstein [2007, s. 23] pisze o kapitale jako o ,,specyficznej kategorii ekonomicznej, która oznacza nagromadzone dobra (zasoby) służące do realizacji i rozwijania działalności gospodarczej, a cechuje się wartością mającą zdolność do wzrostu”.

Można przyjąć zatem za teorią finansów, że kapitał należy rozpatrywać w dwojaki sposób: w aspekcie rzeczowym i aspekcie finansowym. W aspekcie rzeczowym kapitał uznaje się za zasób, majątek przedsiębiorstwa, zaś w aspekcie finansowym nacisk kładzie się na źródła jego pochodzenia [Grzywacz, 2012, s. 12].

To określenie znajduje odzwierciedlenie w bilansie, w którym strona aktywów wskazuje wartość aktywów trwałych i obrotowych przedsiębiorstwa, natomiast strona pasywów charakteryzuje źródła pochodzenia tego majątku, dzieląc je na kapitał własny i kapitał obcy. Przez pojęcie „kapitał” rozumie się zatem fundusze (zasoby finansowe) powierzone przedsiębiorstwu przez jego właścicieli i wierzycieli. Jest to ujęcie mikroekonomiczne kapitału [Komajda, 2001, s. 6], które rozróżnia pojęcia „majątku” i „kapitału”. Majątek ma charakter czynny (aktywny), natomiast kapitał wykazywany w pasywach ma charakter bierny i odzwierciedla źródła pochodzenia tego majątku. Makroekonomiczne ujęcie kapitału związane jest natomiast z zasobami pieniężnymi i rzeczowymi przynoszącymi dochód. W tym znaczeniu majątek wykazywany w aktywach bilansu jest kapitałem. Jedną z definicji kapitału jest zatem jego określenie jako wartości środków ekonomicznych skapitalizowanych w zasobach rzeczowych i ludzkich [Dobija, 1998, s. 74].

Mając to na uwadze, zasadne wydaje się założenie, że zgodnie z zasadami rachunkowości kapitału nie powinno się utożsamiać tylko i wyłącznie z pasywami bilansu. W ten sposób pomija się bowiem tę część kapitału, która wyraża się w ruchu zasobów pieniężnych, który występuje niezależnie od zasad ewidencjonowania. Co więcej, dochodzi również do wzrostu wartości kapitału związanego z działalnością przedsiębiorstwa, dlatego też uzasadnione jest twierdzenie, że definicja kapitału powinna obejmować zarówno jego aspekt rachunkowy, jak i finansowy. Wskazuje na to również fakt, iż przedsiębiorca angażuje kapitał w składniki majątku w celu wygenerowania zysku przejawiającego się w postaci strumienia finansowego, który wraz z amortyzacją tworzy nadwyżkę finansową. Stąd też zarządzanie kapitałem jawi się jako pojęcie niezwykle szerokie, wymykające się standardom rachunkowości. Dotyczy ono nie tylko obu stron bilansu, lecz także procesu podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących m.in. zarządzania środkami pieniężnymi i innymi składnikami obrotowymi aktywów [Grzywacz, 2012, s. 12].