Читать книгу Amraal - Marinda van Zyl - Страница 6

2

Einde Mei, toe Rut heeltemal seker is, drafstap sy na die kliphuis.

Elsie lag en huil deurmekaar. “Hoekom bly jy weg? Ek het verlang na jou. Ek gaan ’n baba hê.”

Rut wil eers terugkap dat Elsie haar mos kon laat roep het, maar die vreugde oor hulle albei se geluk laat haar net sê: “Ek ook.”

Elsie se mond gaan oop en toe soos een van die visse wat Voorslag in die rivier vang, voor sy ’n woord uitkry: “Maar jy … Wie’s die pa?”

“Voorslag. Ons het getrou soos hulle dit doen.”

“Ons moet doeke maak. En baadjies. Ma het mos flennielap saam met my bruidsgoed gekoop.”

Ouma is ergerlik oor Rut nou elke dag wil kliphuis toe. “Khoi-Khoikinders loop kaalgat tot hulle weet om hulle nie te beskyt nie. Watse doeke maak is dit nou?”

Rut maak vir Voorslag stil toe hy met Ouma saamstem. “Jy kan hom leer om Khoi-Khoi te wees, daaroor sal ek nie met jou stry nie, maar kaal loop ’n kind van my nie.”

Rut se seun, Lammert, word vroeg in Januarie 1774 gebore en drie weke later Elsie se Aalwyn, vernoem na Hans se pa.

“Waar kom jy aan die snaakse naam?” wil Elsie by Rut weet.

“Lammert is jou ma en pa se name saamgegooi.”

“Moet dit dan nie Lambert wees nie?”

“Nee, sy naam is Lammert. Voorslag sê sy haartjies voel soos die lammertjies se wol, maar in my hart het ek sy ouma en oupa vernoem.”

Elsie se oë blink. “Dan is jy nie meer kwaad vir ons nie.”

“Kwaad was ek nooit, net seer, vreeslik seer. Mens gee nie vir ’n kind ’n suikerklontjie en vat dit af nes hy lekker daaraan suig nie.”

Elke oggend dra Rut vir Lammert in ’n karos op haar rug as sy en Trui-hulle kliphuis toe loop. Sy sukkel nog om vir Trui ma te noem, want nes sy die woord hardop sê, wil die trane loop oor ma Lammie. Trui maak dit ook nie vir haar makliker nie, want sy mor gedurig oor Lammert wat kliphuis toe gevat word. “Dina pas almal se kinders op. Jy wil van my kleinkind ook ’n kamma-Duusman maak en Voorslag is te saf om jou vas te vat.”

“Elsie wil hê ek moet hom bring.”

“Kleinnôi Elsie. Jy’s gans te eie met haar.”

Rut antwoord nie. Dit sal net vet op die vuur wees as sy vir Voorslag se ma sê sy en Elsie is soos susters vir mekaar. Sy moet onthou om nôi te sê as sy en Elsie nie alleen in die kombuis is nie.

Die kombuis het Rut en Elsie se toevlug geword. Hier bak, kook en doen hulle naaldwerk. Toe Elsie haar vertel het dat Hans nie omgee as sy in die kombuis kom werk nie, het sy haar eers opgeruk. “Moet ek nou jou klimmeid wees?”

“Nee, ons gaan saam wees soos in Tierfontein se kombuis,” het Elsie gesoebat. “Moenie my dwing om tussen julle te kies nie. Ek is ewe lief vir julle, maar hy is my man.”

In die kombuis lê Rut vir Lammert by Aalwyn in die wiegie neer. Sy kyk ’n rukkie na die slapende babas, streel oor Lammert se wollerige hare en laat gly haar vinger oor sy plat neusie. Sy bolwange laat sy bruin oë wat van die kielie op skrefies trek, nog kleiner lyk. Aalwyn is van geboorte af al langer as Lammert, sy lyf en gesig skraal. Sy streel ook oor sý koppie oortrek met fyn rooi hare.

“Lammert trek op jou, maar Aalwyn lyk nes sy pa,” praat Elsie agter haar.

“Hulle lyk so gelukkig en tevrede,” sê Rut, maar Trui se opmerking knaag aan haar. Wat as Lammert groot is en verwerp word soos sy?

Toe die wiegie te klein word vir twee babas, gooi Elsie ’n lappieskombers op die vloer. Lammert kreukel sy plat neusie en gaan aan die skree toe hy alleen op die kombers neergesit word, maar hou op toe Aalwyn langs hom neergelê word. Hy roei met sy fris armpies tot hy Aalwyn se hand beetkry, maak sy oë toe en slaap. Aalwyn kraai asof hy lag.

“Hulle is klaar onskeibaar,” sê Elsie met blink oë, “nes ons twee.”

Rut is bly toe Elsie sê hulle gaan Tierfontein om Kaap toe om vir Aalwyn te laat doop sodat ma Lammie haar kleinkind kan sien.

“En ek kan Lammert vir hulle gaan wys,” gesels Rut opgewonde saam.

Elsie hou haar gesig weggedraai. “Dit kan nie. Ons kom deur die Piekenierskloof terug. Hoe kom jy weer by die huis?”

Toe Elsie uit die kombuis is, glip Rut by die spens in, gooi ’n hand vol suikerklontjies in haar oorrok se sak en breek ’n stuk roltwak af. Die aand gee sy dit vir Voorslag. “Dis vir die pad Tierfontein en Kaap toe.”

“Dankie, dis ’n lang pad,” sê hy “en gevaarlik, want ons kom oor Olifantsrivierberg terug. Maar Ben en my twee oompies is ou hande. Hulle is al ’n paar keer daai berg oor saam met my pa.”

Rut frons. “Nôi Elsie sê dan iets van ’n piekenier.”

“Dit is so, ja. Eers oor die berg, dan deur die kloof.”

Met Hans weg, kom Jandisselsvlei se mense elke naweek Holkrans toe. Dan word vleis op die kole gegooi en askoek geslaan. Tot laataand lê en luister Rut na die ramkies, ghoera, gestamp van voete en vrolike gelag. Een aand kom daar ’n ouerige man met ’n viool ook saam. Die klank van die viool hou haar by die vuur, laat haar met die voet die maat van die ramkies en ghoera hou en hande klap vir die vernuftige voetwerk van die dansers. Ma Trui en die kleingoed dans ook saam.

Ouma kom sit langs Rut. “Glad nie so sleg om Khoi-Khoi te wees nie, nè?”

Rut neem die ou vrou se knobbelrige hand in hare. “Lammert se ouma Trui sal hom moet leer askoek slaan.”

“Mooi so, ek het vir Voorslag gesê jou hart is reg. Jy sal Lammert los om Khoi-Khoi te wees sodra hy van die pram af is.”

Dina nooi vir Rut saam veld toe om rooibos te gaan pluk. “Vir Ouma. Ek maak ’n treksel vir haar krom hande wat in die winter pyn.” Dit neem die hele oggend, want by elke plant word stilgestaan. Voor Dina nog kan vra, antwoord die kinders al of dit eetbaar is, en vir watter skeet dit gebruik kan word. “Dis hoekom jy vir Lammert by my moet los. Dan sal hy alles leer wat ’n Khoi-Khoi moet weet.”

“Eers as hy kan loop. Ek het vir Voorslag so belowe.”

Rut hou nie haar belofte nie. Lammert en Aalwyn is al amper drie jaar oud toe hulle uit hulle eie wegloop na Voorslag toe, en hy kans kry om hulle te leer spoorsny en met osse werk. Maar meestal ontglip hulle hom ook om op hulle eie te speel.

Rut laat hulle begaan, want die aanhoudende gehuil van Elsie se pasgebore dogtertjie raak ook vir haar te veel. Aletta is net stil wanneer sy in Elsie se arms of op Rut se rug gesus word. Waag hulle om haar neer te lê, is haar gesiggie gou-gou rooier as haar bos hare van die geskree. Sy is verlig toe Hans instem dat Elsie na haar ma toe kan gaan tot dit tyd is vir Aletta se doop. Net Voorslag en Ben gaan saam om hulle te neem.

Nuus dat die baas van Holkrans nie tuis is nie, versprei gou deur die vallei. Ook van ander plase as Jandisselsvlei is daar Saterdagaand en Sondag ’n toeloop. Daar word vrygewig geslag om die honger mae vol te kry. Trui lag breëmond toe sy weer die man met die viool sien; sy het juis ’n paar kalbasse heuningbier gemaak om sy dors te les.

Rut deel nie in die feesvieringe nie, want saans is sy te moeg agter Lammert aangehardloop. As sy haar kom kry, het hy weggeloop op soek na Aalwyn.

Rut en Trui pluk vye in die boord om konfyt te kook toe die wa die Maandagmiddag teen die heuwel anderkant die rivier gewaar word. Trui se seun, wat die oorryp vye op die grond vir die varke optel, laat val sy emmer en hardloop skreeuend matjieshuise toe. In ’n ommesientjie lewe die werf van mense wat by hulle dagtake moet uitkom.

“Het ’n perdeby hom gesteek?” vra Rut.

Trui skud haar kop. “Die skaapvelle is nog nie begrawe nie. Baas Hans gaan skape tel as hy die velle sien.”

“Hy’s klaar hier,” sê Rut, want Hans kom op ’n stywe galop aan.

“O gonnatjie, dan moet ek gaan praatjies maak voor hy te veel rondkyk.” Hans is nog op sy perd, toe wil Trui al weet. “Hoe gaan dit nou met kleinnôi Elsie en die babatjie? Het die ounôi toe raad vir die geskrouery?”

Rut kan nie hoor wat Hans antwoord nie, want Lammert roep: “Aalwyn, Aalwyn,” toe hy Hans se perd gewaar en sy moet hardloop om hom op te tel voor hy in Hans se pad kom.

Hans keer toe ’n klonkie sy perd wil weglei. “Ek moet nog Jandisselsvlei toe.”

Daardie aand is daar geen vrolikheid om die vuur nie. Voorslag se ooms is kwaad vir hom. “Amper was ons vandag in die stront oor jou liegery dat julle Kaap toe gaan,” wys een vir Voorslag vinger.

“Dis wat die baas vir ons gesê het,” verdedig Ben. “Hoekom slag julle nie julle eie goed nie?”

“Dis wat ek ook wil weet,” klap Hans se stem uit die donker. Sy gesig lyk verwronge toe hy in die flikkerende lig van die vuur verskyn en die sambok lig. Dit klap nog harder as sy stem toe dit oor die naaste man se rug krul. Toe slaan hy woes heen en weer om almal wat probeer vlug, by te kom.

In die warboel word Ouma van haar stoeltjie afgestamp. Rut help haar op en toe die ou vrou se bene knak, sleep-dra Rut haar tot by die matjieshuis. Lammert slaap vas op sy kooi en sy laat vir Ouma op haar en Voorslag s’n lê.

Dis nou stil buite. Rut skrik toe Hans bulder: “Voorslag, môre met eerste lig sorg jy en Ben dat al die Hotnotsvee in die kraal kom. Dis nou myne. Die veldwagmeester sal môre met die skaapslagters kom afreken.”

Rut luister angstig na die stilte wat volg, want Voorslag bly weg. Kort-kort verbeel sy haar dat sy iets buite hoor, maar die werf is steeds verlate wanneer sy by die deur uitloer. Net die warboel van stoeltjies, borde en kalbasse is sigbaar in die lig van die vuur. Is Hans nog daarbuite, reg om weer sy sambok te gebruik as iemand roer? Sy gaan lê by Lammert en raak aan die slaap van Ouma se ritmiese gesnork.

Dis nog donker toe sy wakker skrik. Dis Voorslag se reuk hier by haar. “Ons gaan nou die vee aankeer. As baas Hans vra, sê ek was heelnag hier.”

Die geroesemoes van stemme lok haar later na buite. “Almal moet vroeg fluks wees,” sê Trui. “Miskien versag dit die baas se hart en vat hy nie al onse vee nie. Hy’t mos nou klaar die skuldiges gelooi.”

Maar Hans is nêrens te sien toe hulle by die kliphuis kom nie. Later die oggend sien Rut drie ruiters die vee aanjaag kraal toe; Hans het nie vir Voorslag-hulle vertrou om al die vee bymekaar te maak nie.

Dis nie die veldwagmeester wat opdaag nie, maar die veekoper van ’n Kaapse slagter. Rut en Trui luister hoe die transaksie in die eetkamer beklink word. “Net geluk dat ek jou op Tierfontein raakgeloop het. Nou’t ek ’n goeie slag geslaan,” lag Hans tevrede.

“Daar gaat jarre se bymekaarmaak,” sug Trui toe hulle vee saam met Hans s’n weggedryf word.

Rut is verbaas dat niemand die aand om die vuur kla oor die bees en skaap wat verkoop is nie. “Ons het laas nag van ons osse en ’n paar skaap gaan wegsteek. Somers as die klein riviertjies droog raak, kom mens by klowe in waar Duusvolk nog nie was nie,” verduidelik Voorslag toe hulle alleen is.

“Het jy nie seergekry nie?” wil Rut weet toe sy geen slaanmerke op Voorslag sien nie.

“Baas Hans weet mos ek en Ben was nie hier nie. Hoekom sal hy vir ons wil slaan?”

Toe die wa weer vertrek, weet almal dat hulle dié keer wel Kaap toe gaan, want benewens Voorslag, Ben en die touleier moet Voorslag se twee broers ook saam.

“En hierdie keer is dit my geweer wat gaan praat as ek weer iemand met ’n skaapvel sien weghol,” waarsku Hans voor hy sy perd bestyg.

Ouma sit nie voor haar matjieshuis en rook toe Rut en Trui die middag by die huis kom nie. Trui roep na haar en sy kom op haar kierie uit die huis gesukkel. “Jy moet praat, Trui, hulle wil nie hoor nie.”

“Het die kleingoed weer Ouma se pyp weggesteek?”

Ouma skud haar kop. Trane vind ’n pad deur die plooie tot in haar nek, want sy het albei hande nodig om haar op die kierie te stut. “My kinders gaan trek, en ek is te oud om op ’n os te ry.”

Trui help haar eers na die stoeltjie toe en steek die pyp vir haar aan, voor sy antwoord: “Ek weet, Ouma, myne ook. Ouboeta het my vanoggend eers gesê. Hulle wil oor die berg Bokkeveld toe. Ben sal nie waag om weg te loop nie, so ek en Dina bly net hier.”

“En ek,” beaam Rut. “Voorslag het nie ’n woord daaroor gerep nie. Ons sal vir Ouma sorg.”

Daardie nag, toe die maan opkom, gaan haal Ouma se seuns die beeste in die versteekte kloof van die buurplaas. Vroegoggend help almal om die huise af te slaan en die latte en opgerolde matte met rieme aan die osse vas te maak. Mikstokke, om potte en kalbasse water aan te hang, word agter die bondels matte ingewoel. Rut probeer Ouma se aandag aftrek van die naderende afskeid: “Dis lyk of mansmense weet hoe om huise af te breek, al kan hulle dit nie opsit nie.”

Ouma snork: “Van goeters breek hoef mens hulle nie te leer nie, veral nie hulle ma’s en oumas se harte nie.”

Stilswyend kyk die vier vrouens die trek agterna tot hulle net spikkeltjies teen die berg is. Toe tref die werklikheid hulle. Wie gaan die plaaswerk doen tot Voorslag en Ben terug is?

“Ek sal melk,” bied Rut aan. “Hoekom kyk julle so vir my? Ek en Elsie moes van kleins af plaaswerk doen as haar pa-hulle gaan jag het.” Niemand betig haar oor sy Elsie gesê het nie en Rut voel vir die eerste keer tuis tussen hulle. “My rokke sal moet korter kom, soos julle s’n, anders sleep dit in die mis.”

“Ek kan nog groente skil en kospotte dophou,” bied Ouma aan.

“En oog hou oor Bennie en Lammert,” sê Trui, “dan doen ons die ander werk so saam-saam.”

“Ek sal net vir Lammert aan Bennie moet vasmaak met ’n riem, anders gaan hy weghol om vir Aalwyn te soek,” besluit Rut.

Die dae vlieg verby, maar saans kom spook die vrees by hulle: vrees vir hulle veiligheid omdat hier geen mansmens op die werf is nie, maar ook onsekerheid oor wat Hans gaan doen wanneer hy tuiskom.

“As ek die datum van die doop reg onthou en hulle kom reguit terug Holkrans toe, gaan nôi Elsie-hulle môre of oormôre tuis wees,” sê Rut een aand.

“Ja, noudat ons Heitsi-Eibib se wysheid nodig het, het hy al sy lewens opgebruik?” sug Ouma.

“Wie’s dit?” Rut kyk vir Ouma asof sy nie meer reg wys is nie.

Ouma lag: “Vergeet ek skoon jy ken nie ons stories nie. Heitsi-Eibib was ’n goeie man met bowenaardse krag, maar hy was nie die enigste met so ’n krag nie. Gama-Gorib het bose goed met sý krag gedoen. Hy het ’n diep gat gegrawe en daarby gesit, en as iemand verbyloop, soek Gama-Gorib skoor tot hy met ’n klip gegooi word. Dan gebruik hy sy krag om die klip terug te werp na die gooier wat summier morsdood in die gat val. So het baie mense doodgegaan, tot iemand by Heitsi-Eibib gaan kla het. Heitsi-Eibib het net gelag toe Gama-Gorib hom probeer kwaad maak, want dit was nie sy aard om mense met klippe te gooi nie. Sê Heitsi-Eibib vir Gama-Gorib: ‘Kyk ’n bietjie wat’s agter jou.’ Toe hy omkyk, slaat Heitsi-Eibib hom agter die oor. Toe’s dit Gama-Gorib wat dood in die gat lê. Daarna het die mense in vrede saamgeleef. Uit dankbaarheid gooi mense vandag nog ’n klippie of takkie op Heitsi-Eibib se graf as hulle daar verbyloop.”

“Ja,” las Trui by, “toe eet Heitsi-Eibib mos van die rosyntjieboom se bessies en gaan dood. Terwyl hy nou so op sterwe lê, vra hy sy seun om mense te waarsku om nie van die boom te eet nie. Later loop die storie toe dat hy snags onder die klippe uitkruip en in die boom gaan sit en fluister om self die mense te waarsku. Hy’t ’n jong vrou gehad wat hom graag wou terug hê, en sy stuur haar seuns om hom te vang wanneer hy weer in die boom loop klim. Daarna het hulle lank saamgeleef tot ’n tier vir Heitsi-Eibib doodgebyt het. Toe’s dit weer dieselfde storie, en sy vrou laat hom vang as hy uitkruip om in ’n boom te klim. Ek weet nie hoeveel keer hy dood is nie, maar elke keer het sy vrou hom laat terugsleep na haar toe. Dis hoekom hy so baie graftes het.”

Onseker wag hulle die volgende middag die wa onder die akkerboom in. Van ver af hoor hulle vir Aletta skree. Rut laat vir Lammert begaan toe hy vir Aalwyn tegemoet hardloop. Sy sien dadelik die swelsel op Voorslag se wang toe hy die osse tot stilstand bring, maar voor sy hom daarna kan vra, roep Elsie haar om vir Aletta aan te vat. “Ek gaan nooit weer êrens met dié kind nie. Tot die volk kon haar gekerm nie meer uithou nie en Voorslag se twee broers het laas nag verdwyn. Hans is agter hulle aan.”

“Dis nie Aletta se skuld nie. Almal is weg, net ons vier het gebly,” sê Rut, maar Elsie hoor haar skynbaar nie, want sy kla eenstryk deur.

Hans is in ’n slegte bui toe hy tuiskom. Rut hoor hom in die slaapkamer uitvaar. “Die verdomde veldwagmeester wil my nie help nie. Sê Hotnots kan kom en gaan soos hulle wil. Ek moet by die Heemrade kla oor daar nie wette is nie.”

Elsie klink moeg: “Gun my tog ’n bietjie slaap.”

Dis al skemer voor Rut uiteindelik vir Aletta aan die slaap het. Hans sit nog by die eettafel en skryf. Kla seker by die Heemrade, wie hulle ook al is. Elsie slaap vas toe sy vir Aletta in die wiegie gaan neerlê en vir Lammert optel waar hy styf teen Aalwyn lê en slaap.

Voorslag sit op die kraalmuur en wag.

“Wat makeer jou gesig?”

“Baas Hans se vuis. Hy wou nie glo ek weet nie waarheen my broer-goed is nie.” ’n Siddering gaan deur sy lyf. “Ek en hy het saamgespeel, soos Lammert en Aalwyn, maar hy vloek en slaan my in die gesig of ek ’n hierjy-droster is.”

“Hoekom het jy nie saam met jou broers geloop nie?”

“Hulle’t my nie gesê nie.” ’n Ruk loop hulle in stilte. “As ek geweet het, sou ek ook nie saamgeloop het nie.”

“Hoekom nie?”

“Want jy sal nie vir nôi Elsie los nie.”