Читать книгу Dors - Marinda van Zyl - Страница 11

Desember 1876, Jakobsrus

Die honde se geblaf lok Adriana uit die varkhok. Oom Lodewyk se kapkar het pas die werf ingery. Die perde trap verwilderd rond toe die honde uitgelate teen die kar opspring.

Sy nael nader en gryp die naaste perd aan die stang. “Loop lê,” beveel sy die honde, wat dadelik gehoorsaam.

Oom Lodewyk spring flink van die kar af en soengroet haar. Sy probeer uit sy omhelsing loskom toe hy haar vasdruk en spot: “Ga, jy ruik na vark.”

“My sog het veertien kleintjies. Twee meer as Wikus s’n.”

Hy stoot haar weg. “Meisiekind, luister nou mooi vir my. G’n man wil gedurig hoor dat ’n vroumens iets beter kan doen as hy nie. Jy gaan nog op die rak bly sit oor jou en jou pa se spoggery dat jy al die boerseuns in die kontrei die loef afsteek met perdry en skiet.”

Afgehaal kyk Adriana weg. Sy het nog nooit gespog dat sy iets beter as seuns doen nie. Dis haar pa wat kort-kort wil hê sy moet teen haar neefs teikenskiet. Sy gaan sowaar nie misskiet om hulle beter te laat voel nie. Vandat sy kan onthou, het sy saam met haar pa perd gery; eers voor hom gesit sodat hy haar kon vashou; later, toe sy self kon vasklou, agterop sy perd; en vir haar vyfde verjaarsdag haar eie perd gekry. Op ’n perd se rug voel sy vry soos ’n voël in die lug.

Gelukkig hoef sy nie vir oom Lodewyk te antwoord nie, want haar ma kom op die stoep uit. “O, dis jy, Lodewyk. Ek verwag my ouers,” sê sy nie besonder vriendelik nie.

“En goeiemôre vir jou ook, Celia. Beloon my met ’n ou glimlaggie, dan laai ek ’n presentjie vir jou af.”

Haar pa kom op ’n drafstap van die kraal af. “Is daar fout met Corrie of wat laat jou die entjie met die kapkar kom?”

Ai, Pappa, dink Adriana toe sy sien hoe haar ma bleek word en die huis in loop. Waar is die wag voor jou mond waaroor Ouma gedurig preek?

“Nee, ons was Rustenburg toe gister. Ook maar goed, want die yslike kis het met die poskoets van Bloemfontein gekom. Vir Celia, van haar ma af.” Hy wys na die kis wat agterop die draplank vasgemaak is. “Ons het gisteraand te laat teruggekom om dit te bring.”

Kierie en Arend word nadergeroep om die kis huis toe te dra en Adriana volg hulle, verlig dat sy nie weer vir oom Lodewyk hoef te groet nie.

Haar ma lyk verbaas oor die kis. Dis met seil toegewerk dat net die handvatsels uitsteek. “Hoekom sou my ma dit aanstuur as hulle binne ’n dag of twee met hulle koets kom?”

“Maak oop die brief wat bo-op vasgeplak is, dan sal jy mos weet,” por haar pa.

Haar ma se onderlip bewe toe sy klaar gelees het. “Hulle kom nie meer nie. My pa se boekhouer is ernstig siek en hy kan nie die winkel oor Kerstyd aan ’n onervare klerk oorlaat nie. Hy wil nie toelaat dat my ma alleen kom nie.”

“Halleluja, prys den Heer,” sê Mieta waar sy by die vuurherd besig is.

Haar ma gluur vir Mieta. “Hoe durf jy! Loop doen die wasgoed voor ek my te buite gaan.”

Toe sy begin huil, beduie haar pa vir hulle om ook pad te gee. Met Bellie aan die hand gaan hulle agter Mieta aan.

“Sies, Mieta,” betig Adriana haar. “Hoe moet my arme ma nou voel?”

“Julle ouma maak net moeilikheid,” stoom Mieta, terwyl sy die vryfplank op die wasbalie neerplak en ’n kledingstuk daarop gooi dat die water spat. “Toentertyd al, met Jakobus en Corrie se troue, het sy hierie werf kom omkrap. Kom mos ’n hele maand voor die troue hier langsaan op Soetdoring aan.”

Nou gaan Mieta weer die hele verhaal vertel wat almal al ken, weet Adriana, maar sê niks terwyl Mieta gal afgaan nie.

“Glo om haar suster te kom help met die troue. Help se voet. Steek haar neus oral in. Hiet en gebied een en almal. Pleks lat sy liewer haar dogter oppas. Maar nee, die aanstaande bruidegom moet haar rondwys en tuis laat voel. Net ’n week, toe trek Jakobus kleinkoppie vir die troue. Wou eers nie sê wat’s fout nie. Maar julle ma was skaars terug Bloemfontein toe, toe’s hy agterna. Ai jai, jai, ounooi Tina was kwaad toe hy julle ma terugbring hierheen as sy vrou. Sy’t botweg geweier om saam met die Jesebel in die huis te bly en oorkant die spruit by Flip-hulle gaan intrek. Ek wou nie saam Ackermansdrif toe nie, want Jakobus was mos maar van sy geboortedag af my hartskind. En nou is julle ma vandag so ondankbaar teenoor my wat haar leer kook en bak en kinders grootmaak het.”

Adriana steek vir Heilie tong uit. “Toe, daar hoor jy dit nou self. Ma het vir Pa by tant Corrie afgevry.”

“Sie julle hier staan en stry,” verhoed Mieta ’n rusie. “Loop help liewerster julle ma die kis uitpak.”

Harde stemme in die kombuis laat hulle op die stoep vassteek.

“Vergeet dit, Celia, ons kan nie nou Bloemfontein toe nie. Hoeveel keer moet ek dit nog sê? Ek weet jy’t jou ouers agt jaar laas gesien toe ons Bloemfontein toe was, maar dit gaan ons ’n maand met die ossewa vat net om daar te kom. Dan is Kersfees vergete al verby.”

“Dit gaan nie net oor Kersfees nie. My ouers verlang na hulle kleinkinders. My pa sal die koets stuur om ons te haal. Ons moet net sê wanneer.”

“Nooi hulle om in die winter te kom kuier. Dan kan hulle sien watter goeie skut hulle kleindogter is en hope biltong huis toe vat. Maar nou moet ek by die kraal kom en jy brand seker om jou kis uit te pak.”

Die kis word eers die volgende oggend kamer toe gesleep en uitgepak.

Heilie se oë blink oor die eerste pakkie wat vir haar is: ’n stringetjie pêrels. Haar verjaarsdaggeskenk, want sy het in Oktober sestien geword. Adriana help haar om dit vas te knip. Daar is ook twee rokke vir Heilie.

“Dis die dagrokke wat jong dames deesdae in Bloemfontein dra,” lees haar ma die nota wat op een van die rokke vasgespeld is.

Toe Adriana al begin twyfel of daar vir haar ook iets uit die kis gaan kom, haal haar ma ’n korset uit. Die nota sê: “Voor Adriana haar verjaarsdagpresent kry, moet sy hierin kom.”

“Maar, Ma, ek’s mos nie vet nie,” protesteer Adriana toe sy die ding bekyk.

“Dis om jou middeltjie dun te kry. Toe ek jonk was, het ek nie gewaag om sonder korset by die huis uit te gaan nie. Vir ’n plaaskind is dit maar ’n nuttelose geskenk, maar Ouma dink seker jy sal dit in Bloemfontein nodig hê wanneer jy daar gaan kuier.”

Dit voel vir Adriana of elke asempie lug uit haar longe gedruk is voor haar ma tevrede is dat die korset styf genoeg ingetrek is.

Toe haal sy die rok uit. “Ouma het dit spesiaal vir jou verjaarsdag laat maak.”

Die halslyn van die wit moulose rok van glanssy is laag gesny. Die hals en soom is versier met pienk syrosies. Vanuit die boesel, bedek met ’n groot pienk roos, val die sleep in diep klokvalle na onder. Adriana beur aan die halslyn om dit hoër te kry, want haar borste peul soos mosbolletjies uit.

“Oppas, jy gaan die rosies afskeur,” raas haar ma. “Dis ’n balrok. Ouma beplan seker ’n bal om jou in die grootmenswêreld te verwelkom. Maar nou moet jy dit eers uittrek, voor jou pa jou só sien. Pas gou jou dagrokke aan. En jy moet saans jou hande kamferroom smeer. Ouma kry ’n oorval as jy met daardie hande by haar aankom.”

Die aand aan tafel wil haar pa weet wat alles in die kis was. Adriana wag geduldig terwyl die ander uitwei oor hulle geskenke.

Toe dit stil raak om die tafel sê sy: “Ouma het vir my ’n pragtige dansrok gestuur.” Sy ignoreer haar ma se kopskud en waarskuwende kyk en borduur voort: “Ma sê ouma Juliana gaan vir my ’n groot dansparty hou oor ek nou ’n grootmens is.”

Adriana kry lekker toe haar pa se kneukels wit word soos hy sy mes en vurk omklem voor hy sê: “Ons praat vanaand in die kamer daaroor, Celia.”

Vir haar verjaarsdagviering die volgende week kies Adriana die geel prinsesstylrok wat haar ouma ook gestuur het en laat haar hare los oor haar skouers val.

Haar pa se oë blink toe hy haar omarm en in haar oor fluister: “Hardloop gou kalwerhok toe. Ek dink dis waar ek my pyp laat lê het.”

By die kalwerhok wag Wikus met ’n verskalfie aan ’n leiriem. Hy gaap haar aan. “Adriana, is dit rêrig jy?”

Sy lag. “Maak toe jou mond of wil jy brommers vang?”

Hy gee haar ’n piksoen op die mond en sê verleë, terwyl hy die kalfie se leiriem vir haar gee: “Dis jou present. Ek moes seker vir jou ’n regte meisiepresent gekoop het?”

“Daarvan het ek genoeg by my ouma gekry, maar jy weet hoe om my hart te steel. Het sy al melk gehad?”

Wikus knik en hulle sit die kalf saam met Boeta s’n in die kalwerhok. Onverwags leun hy vorentoe en soen haar weer.

In vervoering oor haar eerste rêrige soen is Adriana nie lus om saam met die jongklomp speletjies te speel nie en sy gaan sit by ouma Tina.

Oom Flip is besig om te spog oor die agtermekaar meester wat hy vir die plaasskool gekry het. “Gustav Mouton is eintlik ’n dokter, maar dit mag julle vir niemand sê nie, hoor. Dis die voorwaarde waaronder hy kom. Sy vrou en kind is dood in ’n perdekarongeluk op ’n bergpas. Om oor sy verlies te kom het hy ’n lang binnelandse reis onderneem. Ons kom toe sowaar by dieselfde losieshuis in Pretoria uit. Toe ek hom vertel hoe ons sukkel sonder skoolmeester ná die verdomde Hollander gedros het, bied hy aan om ’n ruk lank te kom uithelp.”

Met die begin van die 1877-skooljaar weier Adriana se ma om Boeta saam met sy nefies of die Lemmers skool toe te laat ry. Adriana aanvaar die opdrag om hom met die kapkar weg te bring sonder teëstribbeling.

Die werf is doodstil toe sy terugkom.

“Waar’s my ma-hulle?” vra sy vir Mieta in die kombuis.

“Drink koffie op die voorstoep,” antwoord Mieta sonder om op te kyk van die vuurherd waar sy in ’n pot roer. “En moet tog nie weer jou ma loop omkrap nie. Daar was Deetsember en Jannewarie al genoeg stry in hierie huis om vir die hele jaar te hou.”

“Maar dis mos nie my skuld nie,” verontskuldig Adriana haar.

“Sê wie?” snork Mieta.

Adriana gee vinnig pad. Vir Mieta kon sy nog nooit flous nie. Sy hoor haar ouers se sagte stemme op die stoep. Hulle het beslis vrede gemaak. Sy vermoed haar pa en ma konkel saam om haar aan dokter Gustav Mouton af te smeer. Dis hoekom sy elke dag vir Boeta skool toe moet ry. Sy loop saggies voordeur toe om af te luister.

“Ek wens ek kon verstaan hoekom jy so ’n afkeer in Corrie het, Celia. Dis tog met jou wat ek getrou het. Hoeveel keer moet ek nog vir jou sê van ek jou die eerste keer gesien het, was daar nie ’n ander vrou vir my nie,” hoor sy haar pa sê.

“Ek kan dit nie help nie. Elke keer wat ek vir jou en Wikus saam sien, dan wonder ek of jy spyt is jy het nie liewer met haar getrou nie. Dis vir my ’n bitter pil dat sy een na die ander seun baar, terwyl dit my tien jaar gevat het om vir jou ’n naamgenoot te gee.”

“Ai, Celia, jy weet tog ek sal my dogters vir geen geld ter wêreld verruil nie. Daar’s niks wat ’n seun kan doen wat Adriana nie beter doen nie. En Heilie met haar sagte hartjie is ons twee se sekerheid vir versorging op ons oudag.”

“Adriana en Wikus is gans te danig met mekaar. Wat as hulle wil trou? Dit kan tog nie. Almal weet hoe lyk kinders wat uit bloedskande gebore is.”

“Nee wat, my hart, Wikus en Adriana is maar soos broer en suster. Teenoor my het Wikus nog nie laat blyk dat hy só in Adriana belangstel nie.”

Adriana het genoeg gehoor. Sy loop saggies terug en kom toe fluitend die gang af, al weet sy hoe dit haar ma irriteer. “Ek hoop nie Ma-hulle was al bekommerd nie, dit het ’n bietjie langer geneem as wat ek gedink het. Meester Gustav het gevra ek moet wag.”

Adriana sien haar ma se hoop opflikker. Sy sit ’n moedelose gesig op. “Hy wou weet waarom Heilie nie ook terug is by die skool nie. Hy gaan glo die leerplan uitbrei om skool vir die ouer kinders interessant te maak. Ma moet die klomp boeke sien wat hy saamgebring het. En ’n aardbol. Oupa Jakob sal nou moet glo die aarde is rond. Maar Meester sal self vanaand met Pa kom praat. Hy sê Heilie kan hom ook met leeslesse vir die kleintjies help, terwyl hy aandag aan die ander leerlinge gee.”

Adriana kan die teleurstelling op haar ma se gesig sien, daarom vra sy gemaak onskuldig: “Dink Ma ek kan vanaand een van die rokke aantrek wat Ouma gegee het, of sal dit te oordadig lyk?”

Vir die eerste keer in ’n lang ruk lag haar ma spontaan. “Natuurlik nie, my kind. Waar hy vandaan kom, is dit sekerlik ook die gebruik om vir aandete te verklee as daar gaste is, soos ons in Bloemfontein gemaak het.”

“Sien jy nou, jy’t verniet spoke opgejaag,” hoor sy haar pa sê toe sy in die gang luister. “Adriana het ’n koel kop op haar lyf. Tussen julle twee gaan Gustav Mouton nie wegkomkans hê nie.”

Adriana glimlag wrang; hulle besef nie dis ter wille van Boeta wat sy by Gustav geflikflooi het nie. Dit sal net ’n kwessie van tyd wees voor Boeta die spot van die skool is omdat sy suster hom elke dag skool toe bring en kom haal. As Heilie self skoolgaan, sal niemand dit vreemd vind nie.

Dié aand arriveer Gustav netjies uitgevat in ’n pak klere.

Dit word ’n gesellige aand. Nie eens Gustav se onnadenkende opmerking oor hoeveel ouer susters hierdie jaar die kleingoed kom inskryf het, bederf dit nie.

Adriana maak ’n ligte oomblik daarvan deur vir ouma Tina na te aap: “Meester moet darem weet onse mense het nie baie gelerentheid nie, maar met onse oge is niks verkeerd nie. Ons kyk ’n ding goed uit voor ons hom koop.”

Gustav lag ongemaklik. “Dit lyk my hier is baie verborge talent in die kontrei. Jakobus, dalk moet albei jou dogters terug skool toe, dan kan Adriana sorg vir die skoolkonsert.”

“Nee wat, Meester,” keer sy, “wat ek die kinders kan leer – skiet en perdry – raak hulle baas voor hulle skool toe gaan. Heilie is die regte keuse. Meester moet sien hoe oulik leer sy vir Bellie tel wanneer hulle klip-klip speel.”

Ná die huisgodsdiens neem Gustav voor die huisorrel plaas. Hy gee eers ’n paar pompe met sy voet en laat sy lang vingers oor die klawers gly voor hy die eerste note van ’n lied speel. “Ken julle dit?”

Tot Bellie klap geesdriftig haar hande en sing saam: “Mooie meisies, fraaie bloeme; al die meisies wil ek soene. Sit die nonnas op ’n ry: kyk hoe mooi is sy vir my!”

Adriana kan die uitdrukking in Gustav se oë nie peil nie. Lê hy dalk by haar aan? Om haar ongemak te verberg val sy dadelik weg met: “Daar kom tant Alie.”

Ná nog ’n paar liedjies maak haar pa verskoning om op die stoep te gaan rook. Adriana word agternagestuur. Haar pa se gloeiende pyp verraai sy sitplek en sy sak in die stoel langs hom neer. Haar ma of Heilie moet maar langs Gustav op die bank gaan sit, anders dink hy dalk sy stel belang in hom.

“Jakobus, wat weet jy van die nuwe trekbeweging?” verbreek Gustav die ongemaklike stilte.

“Ek sal dit nou nie ’n beweging noem nie. Dis maar enkele families wat besluit het om weer die ossewaens te laai. Dit het twee jaar gelede begin toe die Van der Merwes en Gert Alberts eers by die Krokodilrivier saamgetrek het en toe verlede jaar deur Khamaland en ’n stuk Dorsland getrek het voor hulle glo die land van melk en heuning in Damaraland gevind het. Jan Greyling, die jagter wat saam met hulle was, is nou terug. Volgens Dries Petoors weet Greyling te vertel dat Damaraland ’n ongerepte stuk aarde is. Olifante, renosters en al wat wild is in oorvloed. Nou is daar al ’n hele paar mense wat regmaak om agter hulle aan te trek.”

“Maar wat is hulle rede? Mens moet darem bitter ontevrede wees om alles wat jy oor twintig, dertig jaar opgebou het net so te laat staan,” wonder Gustav.

“Vra tien mense en jy sal tien antwoorde …” antwoord haar pa voor haar ma wat intussen by hulle aangesluit het hom in die rede val.

“Hulle het mos darem ’n goeie sondebok in president Burgers gekry. Wil glo nie staan onder ’n man wat godslasterlike uitlatings maak en danspartye in die presidensie hou nie.”

“Hy wou ook die Vierkleur vervang met ’n ander vlag en dit moet mens nie aan ’n Boer doen nie.” Aan die drif waarmee haar pa sy pyp uitklop, weet Adriana dat hy hom vir haar ma vervies het.

Gustav moes dit ook agtergekom het, want hy paai: “Maar soos ek verstaan, is professore Postma en Lion-Cachet van die Gereformeerde Kerk en kommandant-generaal Paul Kruger erg daarteen gekant. Juis omdat hulle bang is dit gaan die kerk verswak.”

“As jy regtig wil verstaan hoekom daar mense is wat sommer net alles sal opgee en trek, moet jy met my pa praat,” gesels haar pa. “Toe ek ’n kind was, kon hy nie uitgepraat raak oor die avonture op die trekpad nie. Die gevoel van afwagting, vrees en opwinding wanneer jy ’n gebied intrek waar jy weet niemand voorheen was nie. Die wild om na hartelus te skiet. Vir daardie geslag mense het die wêreld hier net te mak geword. Toe ons in 1842 hier ingetrek het, was Mooirivierdorp, wat mos nou Potchefstroom is, en Klerksdorp die enigste dorpe in die hele Transvaal. Nou, vyf en dertig jaar later, is Rustenburg en Lichtenburg skaars ’n dagreis van mekaar.”

Adriana kry skielik koud, al slaan die Januarie-hitte nog uit die stoepvloer op. Met soveel passie het sy haar pa nog nooit oor iets hoor praat nie. Hy moet dit tog asseblief net nie in sy kop kry om ook te wil trek nie. Sy is dankbaar toe Gustav skepties reageer.

“Dit sal maar moeilik gaan om deesdae ’n plek te kry waar reisigers, sendelinge of handelaars nog nie was nie. En as ’n land geskik is vir vee- of saaiboerdery, sal daar vir seker al ander nasies woon.”

Maar haar pa laat hom nie van stryk bring nie. “Volgens Jan Greyling is die plek waar Gert Alberts sy staning gemaak het onbewoon. Net Boesmans maak soms van die sterk fontein gebruik. Hulle noem die plek Rietfontein. Dis maar so tien dagreise suidwes van die Ngamimeer.”

“My aarde, dis seker die plek waarvan Charles Andersson in sy reisjoernaal skryf. Ek het dit gelees toe ek in Londen studeer het. Hy’t so twintig jaar terug in Damaraland handel gedryf, gejag en tot by die Ngamimeer gereis. Dis beslis nie onbewoon nie. Die Namas en die Herero’s maak aanspraak op die grond en daar’s gedurig oorloë tussen hulle. As ek reg onthou, is daar ook nog ’n klomp ander nasies wat daar woon.”

“Is die wild werklik so volop soos Greyling voorgee en sal ’n mens daar kan boer?” dring haar pa op meer inligting aan.

“Ek dink nie dis ’n land vir veeboerdery nie. Behalwe vir enkele fonteine is daar nie oop waters nie. Met Andersson se eerste probeerslag om Ngami te bereik moes hy juis by Rietfontein omdraai. Nie eens die Boesmans waag dit glo om deur die gebied te trek as dit nie die reënseisoen is nie. Wild is daar in oorvloed. Dit het my gewalg om te lees hoe hy in ’n enkele nag agt renosters by die fontein geskiet het. Dan noem hy nog die skiet van olifante ’n edele sport.”

Adriana voel lus om hande te klap. Haar pa sal nie ’n bewonderaar wat jag as walglik beskou vir ’n skoonseun wil hê nie. Sy staan met ’n glimlag op. “Koffie vir Meester?”

“Nie vir my nie, dankie, Adriana. Ek moet in die bed kom. Jakobus, Celia, dankie dat julle vir Heilie toelaat om my te help. Ek weet nie hoe lank ek nog hier gaan bly nie. Daarom wil ek haar touwys maak om oor te vat terwyl daar op ’n ander onderwyser gewag word.”

Adriana is al in die bed toe die naguil begin roep. Moet ’n regte naguil wees, want sy het vir Wikus gesê Gustav kom vanaand kuier. Toe die naguil bly roep, glimlag sy selftevrede. Hy het seker in die tuin sit en wag tot al die ligte in die huis uitgedoof is. Lekker jaloers op Gustav Mouton. Dit sal hom leer. Hy het mos nie die kans gebruik om met haar pa te praat nie.

Vanaand klink dit vir haar of die naguil roep: “Jaag-weg-die-wewenaar. Jaag-weg-die-wewenaar.” Adriana tik die ritme van die roep met haar lyf uit. Gewoonlik lê sy met klere aan op die bed en wag vir Wikus se roep, maar vanaand het sy reeds haar nagjurk aan. As sy nou aantrek, gaan Heilie of Bellie dalk wakker word. In haar ouers se kamer hoor sy haar pa snork. Kop of lyf? Kop of lyf? Hoekom nie?

Sy glip kaalvoet deur die venster. “Lê,” beveel sy die honde by die tuinhekkie. Volg die paadjie tot by die dam. Sy het haar misgis, dink sy teleurgesteld, dit was ’n regte uil.

Die hand wat om haar mond sluit, laat die gil stol.

Deur die slaapnewels hoor Adriana die geklots van water. Die skrik kom lê haar lyf vol. Sy vlieg regop.

Heilie is besig om haarself in die waskom te was. “Wat gaan vanmôre met jou aan?” raas sy met Adriana. “Jy moet opstaan en vir Bellie help. Ek moet klaarmaak vir skool. En onthou, Ma het gesê ons moet vandag vye pluk vir konfyt. Nou sal jy dit alleen moet doen én na Bellie kyk. Maar dit sal jou leer om my terug skool toe te wil stuur.”

Heilie se teregwysing verdring die skrik ’n oomblik lank uit Adriana se gedagtes. “Nou hoe kan ek dit help as Meester gevra het? Ek was mos net die boodskapper.”

“Dis nie wat Boeta sê nie. Hy’t gehoor jy sê vir Meester ek wil nog graag skoolgaan, maar Pa dink ek het genoeg geleer. Dis toe wat hy gesê het hy sal met Pa-hulle kom praat.”

“Ek gaan Boeta se ore vir hom warm klap oor sy klikkery, maar dan gaan sy asempie weer wegslaan en Ma sal alles los om haar ou witbroodjie se borsie te vryf. Sowat van aansit darem.”

“Jy’s ’n mooi een om te praat. Wat van jou soet stemmetjie en pruilmondjie as jy iets by Pa wil hê wanneer Ma klaar nee gesê het? Dis by jou wat Boeta sy streke geleer het.”

Adriana besluit om die aftog te blaas voor haar ma kom kyk waaroor die stryery is en Heilie haar verkla. Vandag wil sy uit haar ma se pad bly, anders gaan sy dadelik sien daar skort iets. “Maar jy wou terug skool toe. Stry? Jy’s net te gedooi om op jou regte te staan. Toe doen ek dit maar vir jou. Ma wil vir Gustav aan my afsmeer, maar hy’s net reg vir jou.”

“Jy’s mal. Hy’s stokoud.” Heilie gooi die nat waslap na Adriana.

“Wat gaan hier aan?” sny hulle ma se stem van die deur af. “A nee a, Heilie. Dis tyd dat jy jou soos ’n groot meisie gedra.”

Hulle is tjoepstil tot hulle nie meer haar voetstappe in die gang kan hoor nie.

Toe kom druk Heilie haar vinger onder Adriana se neus en sis: “Eendag is eendag, dan gaan jou kierankies braai.”

“Wat’s krienkies?” vra Bellie, duim al klaar in die mond waar sy op die bed sit en wag om aangetrek te word.

“Husse met lang ore,” maak Adriana haar stil.

“Nee,” sê Heilie. “Dis wanneer jy self in die warm water beland wat jy vir iemand anders gekook het.”

“Wil nie bad nie,” begin Bellie pruil.

Adriana keer haastig. “Toemaar, jy hoef nie. Sit net ’n rukkie stil terwyl ek was en aantrek.” Sy wens sy kon nou ’n warm bad vat. Die leidam se water was yskoud toe sy haar afgespoel het. Maar hulle het almal gisteraand voor ete gebad en Mieta sal dadelik ’n muishond ruik as sy nou weer wil bad. As haar ma moet uitvind, is sy in nog groter moeilikheid. Haar hande bly bewe terwyl sy haar hare vleg. Sy hoop die middelpaadjie is reguit. Sy wil haarself nie in die spieël sien nie.

In die kombuis hoor Adriana haar ma sing: “Mooie meisies, fraaie bloeme.” Sy gryp Bellie se hand vir ondersteuning.

Haar ma het klaar weer afgekoel, want sy sê vriendelik: “Kry die wysie nie uit my kop nie. Seker oor ons gisteraand so lekker gekuier het.”

Adriana knik instemmend. “Dit was ’n baie lekker aand, Mamma,” sê sy omdat sy weet dis wat haar ma wil hoor. Dankbaar dat haar ma niks vreemds aan haar merk nie, begin sy vir die skoolkinders droëwors en beskuit in ’n meelsakkie sit. “Kan Meisie by Bellie kom speel terwyl ek vye pluk? Anders gaan sy heeltyd onder my voete wees.”

Voor haar ma nog kan antwoord, skree Debora by die kombuisdeur uit op haar dogtertjie.

In die boord wag Fanja reeds. Adriana pluk die vye wat sy kan bykom, terwyl Fanja in die bome rondklouter om die ander te pluk. Kleintyd was dit haar en Wikus se werk. As die vyemelk te veel gebrand het, het hulle sommer klere uitgepluk en in die leidam geswem. Ontstem deur die herinnering aan gisteraand, druk sy ’n oorryp vy stukkend en moet eers haar hand met ’n vyeblaar skoonvee. ’n Halfuur later sit sy dankbaar die laaste vy in die skottel. Haar nek is seer en haar arms brand van die vyemelk.

Toe sy regop kom, praat Wikus met haar. “Hoekom het jy my nie geroep om te kom help nie?”

Adriana tree verskrik agteruit en struikel sodat Wikus haar moet vasgryp. “Jy’t vyemelk op jou wang. Laat ek dit afvee.”

Daar staan haar pa en oom Lodewyk aan die begin van die laning vyebome.

“Los my.” Sy druk Wikus weg.

Haar pa draai dadelik om en loop huis toe. Oom Lodewyk grynslag en bly staan asof dit sy boord is. Sy tel die skottel vye op en koes onder die takke deur om met ’n ander laning huis toe te loop.

“Ek sal jou ma stuur om te help met die emmers!” roep sy oor haar skouer vir Fanja.

Debora is besig om die stoepie by die kombuisdeur met ’n grasbesem te vee.

“Debora, gaan haal gou die emmers in die boord. Dis te swaar vir Fanja. Dan begin ek solank skil.”

Debora sit die grasbesem teen die pilaar neer. Toe sy om die hoek verdwyn, hoor Adriana haar met iemand praat.

Gelukkig sien sy haar pa nêrens nie. Hopelik is hy reguit kraal toe en sal hy nie vir haar ma vertel wat hy in die boord gesien het nie. Sy balanseer die skottel op haar heup om die kombuisdeur oop te maak.

Die hou wat haar oor die blaaie tref, is so onverwags dat sy die skottel laat val. Sy swaai om en sien haar ma se verwronge gesig, grasbesem in die hand. Sy weer die tweede hou met haar arm af. Gil, probeer wegkom van die houe wat genadeloos neerreën, maar gly op ’n vy en val. Haar gesig tref die stoeppilaar. Duisende sterre ontplof in haar kop.

Mieta help haar op. “Kom, Adriana, jy kan nie hier bly lê met al die nuuskierige agies in die rondte nie.”

Adriana krimp ineen toe sy haar pa by die waenhuis en oom Lodewyk en Wikus by die hoek van die huis sien. Besef die volle omvang van haar vernedering en probeer wegkom, gly weer op ’n vy.

Maar Mieta hou haar regop en skree op Fanja. “Kom tel op die vye voor iemand sy nek breek!”

Adriana wens sy kan dood neerslaan toe Fanja vies die eerste vy neersmyt.

“Ag sies, Ouma. Die goed is dan ene pis.”

“Sie jy jou mond hou, Fanja. Loop haal ’n emmer water en spoel die stoep af. En gooi die vye vir die varke. Hier sal nie vandag konfyt gekook word nie.”

Adriana word wakker toe die kussing van haar kop afgehaal word. Nadat Mieta haar soos kleintyd gebad, versigtig afgedroog en skoon aangetrek het, het sy op die bed kom lê. Toe sy die trane van pyn en vernedering nie meer kon terughou nie, het sy haar kop onder die kussing ingedruk en haar aan die slaap gehuil. Vaagweg hoor sy haar ma se stem.

“Jy het genoeg lyf weggesteek vir een dag. Boeta-hulle is nou-nou hier, dan moet ons eet.”

Instinktief beskerm Adriana haar gesig. Sy is naar-dronk toe sy regop kom en sak terug op die bed.

“Liewe Here, jou oog.” Haar ma steier of sy ’n klap gekry het en hardloop by die kamer uit.

Met die tweede probeerslag bly Adriana staande en skuifel muurlangs tot by die wastafel. Sy herken haarself nie in die spieël nie. Haar linkeroog is bloupers opgepof. ’n Skreeu bars uit haar uit. Sy gryp na die wastafel, maar dit stuit nie haar val nie. Die lampetbeker en wasskottel kletter oor die vloer.

Adriana probeer haar oë oopmaak toe sy haar naam hoor. ’n Sagte streling oor haar wang. Is Wikus hier by haar? Toe word haar ooglede oopgedwing en krimp sy ineen van die pyn.

“Adriana, help my ’n bietjie. Ek moet kyk of jou oog dalk beskadig is.” Dis Gustav se stem. Sy probeer regop kom, maar hy druk haar liggies vas.

“Nee, bly lê.” Hy trek haar ooglede oop. “Geen skade aan die oogbal nie. Ek vermoed haar gesig moes ’n groot klip of stomp getref het met die valslag. Haar oogbank en wangbeen het gelukkig die oogbal beskerm.”

Adriana se gesonde oog vlieg oop. Waarvan praat hy? Langs Gustav, wat by haar op die bed sit, staan haar ma en huil.

“Dit lyk erger as wat dit is,” probeer hy troos. “’n Aartjie het op die oogbank gebars, maar die bloed kon nêrens heen nie, want die vel is nie stukkend nie. Binne ’n paar weke sal sy weer haar pragtige gesiggie terughê. Maar ek voel tog meisies behoort nie toegelaat te word om met perde oor kraalmure te spring nie. Ek is bekommerd oor die feit dat sy flou geword het. Dit kan harsingskudding wees. Sy moet ’n paar dae stil gehou word. Gee vir haar een van dié pille, elke vier ure. Dit sal die pyn verdoof en haar ook rustig laat slaap.”

Twee oggende later, nadat Heilie en Boeta skool toe is, kom jaag Mieta vir Adriana uit die bed. “Jy’s nie die eerste mens op hierdie werf wat al onbehoorlik geslaan is nie,” raas sy toe Adriana kla dat haar lyf en kop nog te seer is om op te staan. “Laas toe Fanja onder die karwats deurgeloop het oor hy die kalwerhok se hek oopgelos en die melkkoeie uitgesuip was, moes hy maar net bly werk.”

“Maar dis mos nie dieselfde nie. Ek het niks verkeerd gedoen nie, toe slaan my ma my halfdood.”

“Adriana, sie jy vir my jou speelmaat kom maak. As jou ma geweet het wat ek weet, was jy nie nou net halfdood nie. Onthou net, dis ek wat jou klere was.”

Voor Mieta nog by die deur uit is, is Adriana by die waskom besig om te was. Sy byt die trane terug toe sy te hard oor die bloupers haal op haar arm vryf. Die huis is doodstil en die kombuis opgeruim. Mieta is besig om die voorstoep te vee. “Waar’s almal dan?” wil Adriana weet.

“Pluk vye en jou pa is saaivolk toe. Loop sit net jou langtuitkappie op dat mens nie so in darie blouoog hoef vas te kyk nie.”

Adriana koes onwillekeurig toe Mieta met die grasbesem in haar rigting beduie. Sy vlug kombuis toe om vir haar koffie en beskuit te kry. Die klap van perdepote laat haar opskrik uit haar selfbejammering.

“Jakobus!” hoor sy haar ma roep. “Wag. Ek moet met jou praat.”

“Dit moet wag. Ek’s haastig.”

“As jy saans kamer toe kom, kon ons al lankal klaar gepraat het,” pleit haar ma nou sagter. Seker bewus daarvan dat elke siel op die werf staan en luister. “Ek weet nie wat my besiel het om die kind so te slaan nie. Ek het kop verloor toe jy kom sê hulle staan in die boord en vry.”

“Is dit al?”

“Natuurlik is dit nie al nie. As jy na my geluister en haar Bloemfontein toe gestuur het, sou dit nie gebeur het nie. Ek gee nie om wat jy sê nie, sy gaan nou na my ma toe.”

“As jy vir Adriana en Wikus uitmekaar wil hê, sal ek dit vir jou doen. Ek is op pad na Jan Greyling om uit die perd se bek te hoor van die trek Damaraland toe.”

“Oor my dooie liggaam. Trek waarheen jy wil. Ek vat my kinders Bloemfontein toe.”

“En wie dink jy gaan jou en die kinders hier wegvat sonder my toestemming? Skryf gerus aan jou ma dat sy haar koets stuur om jou te kom haal. Ek en die kinders trek noordwaarts, so ver weg van hierdie vervloekte plek af as wat kan kom.”

Adriana laat sak haar kop op haar arms. Haar pa het haar verraai. Hy wou al lankal trek, maar hy het goed geweet haar ma sal nooit instem nie. Dis hoekom hy nie kon wag om vir haar te vertel van haar en Wikus in die boord nie.