Читать книгу Dors - Marinda van Zyl - Страница 9

September 1876, Jakobsrus, Ackermans se plaas naby Rustenburg

Adriana lê en luister na die donderweer wat al hoe dowwer word en adem die geur van nat grond in. Langs haar slaap haar sussie nog vas. Voetjie vir voetjie sluip sy by die slaapkamer uit sodat Bellie nie moet wakker word nie. In die kombuis is Heilie besig om pannekoekdeeg aan te maak.

“Pappa gaan sopnat wees wanneer hy by die huis kom,” sê Heilie.

Adriana is sommer van nuuts af vies vir haar pa oor hy ná middagete mielieland toe is sonder haar. Toe gebruik haar ma die kans om haar op te saal met Bellie. “Ek gaan net gou kyk of alles reg is by my sog. Bellie slaap nog.”

Adriana het skaars begin om droë hooi vir haar dragtige sog uit te gooi, toe haar ma se stem oor die werf sny: “Adriana, kom vat vir Bellie!”

Wat sou die klein klits tog nou weer aangevang het? Adriana gryp haar rokspante bymekaar en hardloop spring-spring oor plasse water huis toe. Haar ma sit soos gewoonlik op die stoep met borduurwerk op haar skoot en Boeta stroopsoet langs haar. Sy raap vir Bellie uit ’n modderpoel op en hou haar met uitgestrekte arms op ’n afstand.

Bellie spartel om vry te kom. “Ek bak koekies, ek bak koekies.” Dis duidelik dat sy nie net modderkoekies bak nie, maar dit ook eet, want haar gesiggie is die ene modder.

“Dis ’n mensie wat jy vashou, nie ’n doringtak nie. Verbeel jou sy’s ’n klein varkie.”

Adriana kyk verbaas op na haar pa wat op die tuinhekkie leun. Die oomblik toe sy haar arms verslap, skop Bellie haar in die maag. “Eina, varkies maak nie so nie!” protesteer sy.

Heilie roep van die stoep af: “Kom, Bellie, kom ons bak liewer pannekoek. Dis tog baie lekkerder as modderkoekies.”

Verlig sit Adriana vir Bellie neer en dié hardloop agter Heilie aan die huis in. Koponderstebo wag sy vir die skrobbering wat moet volg oor sy ongehoorsaam was. Maar dis haar pa wat in haar ma se visier is.

“Jakobus! Jy was al weer by die Lemmers. Ek dag jy’s mielielande toe. Of het jy in ’n stroois geskuil om so kurkdroog te wees?”

“Celia, wees tog redelik. Ek het toevallig vir Lodewyk raakgeloop. Ons het boerderydinge gehad om oor te praat. Moes ons dit nou in die reën staan en doen oor jy nie wil hê ek moet in jou niggie se huis kom nie?”

Adriana skud haar kop. Dis nou die verkeerdste antwoord wat haar pa kon gee. Pleks dat hy ’n witleuentjie vertel en sê hy was by oupa Jakob-hulle oorkant die spruit op Ackermansdrif.

Om te vlug is haar pa se natuurlike reaksie as haar ma só na hom kyk. “Ek is nou op pad lande toe. Adriana, saal solank die perde vir ons op. Lyk my Boeta is lus om saam te ry. Hy kan sommer voor by jou op die saal sit.”

Haar ma se arm skiet uit en trek Boeta teen haar vas. “Nee, sy bors is nie lekker nie en dis sopnat buite.”

“Ag, kom nou, Celia. Op die perd se rug kan hy tog nie nat word nie en dis September, nie winter nie.”

“Nee, hy sal siek word en hy is al wat ek het.”

“En ek en die meisiekinders?”

Adriana wag nie op haar ma se antwoord nie. Vandat Boeta sewe jaar terug gebore is, maak niemand anders meer saak vir haar ma nie.

Pronk is klaar opgesaal toe haar pa by die stal kom. “Ek ry solank vooruit,” sê hy.

Hy is skaars by die werf uit toe Adriana by hom verbyjaag. Sonder kappie en met rokspante fladderend in die wind lê sy plat teen die perd se nek en skree: “Laaste een by die land is vrot pampoen!”

By die bruisende spruit wag sy vir hom. Maak of sy nie die seer in die hang van sy skouers raaksien toe hy op ’n drafstap naderry nie en sê gemaak vrolik: “Dit moes meer gereën het in die rante as by die huis. Gaan ons gou kyk?”

Hy korrel met een oog na die son. “Goed, dan kan ek sommer by die saaivolk se werf aangaan. Die hoofman het laat weet hulle wil meer grond skoonmaak vir hulle koring, want Oupa wil mos nou net mielies op die ou lande laat plant. Maar ons sal moet aanstoot. Jy weet hoe dit jou ma ontstel as ons nie teen skemer by die huis is nie en my mond water vir Heilie se pannekoek.”

’n Halfuur later stuur hulle die perde teen die koppie op. Van bo af kan hulle die wasige blou Magaliesberg in die noorde sien. Weswaarts sny die spruit deur soetdoringveld wat goudgeel in die blom is tot by die lushof van opstalle waar vier plase se hoeke grens. “Oupa Jakob het darem maar die mooiste plek op aarde uitgekies om sy paradys te kom skep,” dink Adriana hardop.

“Eintlik het die noodlot dit so beskik. Toe ons in 1842 uit Natalia hierheen getrek het, was al die grond langs die Mooirivier al beset. Hy’t ons in Mooirivierdorp gelos en noordwaarts verken vir geskikte grond waar hy ook sou kon saai. Dis juis op ’n dag soos vandag, met die spruit in vloed, dat hy hier aangekom het. Hy’t dadelik vir hom en oom Flip en Braam plase uitgemeet. Daardie tyd het hulle dit nog gedoen deur ’n uur te perd in elke windrigting te ry.”

“Hoekom het Pa dan nie ook ’n plaas gekry nie?”

“Ek was maar twee jaar oud. Mens moes veertien wees om te kwalifiseer vir ’n plaas.”

Aan tafel die aand sê haar pa terloops: “Môre moet ek vroeg roer. Ek en Wikus gaan bees koop.”

Adriana kyk vinnig van haar bord af op by die noem van Wikus se naam.

Haar ma trek bakkop soos ’n rinkhals. “Wat het Wikus met jou beeskopery uit te waai?”

“Dis vir hom wat ons koeie gaan koop. Lodewyk sê Wikus sal seker aanstons begin dink aan vrou vat. Dis tyd dat hy sy eie aanteeltrop kry. Dries Petoors wil saam met Jan Greyling Damaraland toe trek. Hy gaan glo sy hele boerdery tot niet maak.”

“Dis mos die Lemmers se besigheid. Vir wat bemoei jy jou daarmee?”

“Lodewyk sê hy is ongerus oor Corrie. Sy sukkel weer erg met die water. Hy wil haar nie nou alleen laat nie. Jy weet mos,” beduie hy met sy oë in die rigting van sy dogters.

Adriana loer vir Heilie. Sou hulle pa sowaar glo hulle weet nie tant Corrie gaan weer ’n baba kry nie?

“Water se voet. Dis van alles eet wat haar twee oë sien dat sy lyk soos sy lyk. Hy kan mos wag tot die baba daar is en dan self die koeie gaan koop.”

“Dan sal daar net prulle oor wees. Die vendusie is môre.” Toe haar ma nog iets wil sê, klap haar pa vererg op die tafel. “Kry nou end daarmee, Celia. As jy en jou niggie in kwaaivriendskap wil lewe, is dit julle saak, maar Lodewyk is my buurman en ek hou van sy geselskap. As hy my hulp vra, gaan ek nie nee sê nie.”

Boeta hyg na asem en dadelik is haar ma se volle aandag by hom. “Asem in, een-twee-drie, asem uit, een-twee-drie,” kalmeer sy hom en vryf sy ruggie met sirkelbewegings. “Is jy nou tevrede? Jou eie seun het jou nodig, maar jy flenter liewer met Wikus rond.”

Buite is die stemme van die werkers wat opstal toe kom vir aandgodsdiens hoorbaar. Mieta en haar dogter Debora verskyn soos skimme in die eetkamer om eers die tafel af te dek. Terwyl Mieta steunend haar plek op die vloer langs die huisorrel inneem, gaan roep Debora haar pa Kierie, haar man, Arend, en haar kinders, Fanja en Meisie.

Adriana het skaars die Bybel voor haar pa neergesit, toe lees hy al. Net ’n kort stukkie. Vra nie wat elkeen onthou nie en rammel die vir-spys-en-drank-seg-ons-U-naam-lof-en-dank-rympie af. Toe hy wil opstaan sonder om haar ma kans te gee om voor die huisorrel plek in te neem en die eerste note van ’n psalm te speel, val Mieta weg met “Prys den Heer”. Adriana-hulle sing gedwee saam, maar haar ma staar met saamgeperste lippe na die tafeldoek. Mieta is nog besig om die laaste noot te rek toe vat haar pa sy pyp en twaksak en loop stoep toe.

Haar ma se toorn verskuif na Mieta. “Sorg dat jy jou naandsê oorkant die spruit kortknip. Jy slaap vannag in die kombuis. Ek wil nie sukkel om jou hier te kry as Boeta se borsie weer toetrek nie. Hou die vuur aan die gang. Daar moet kookwater wees as ek hom wil stoom.”

Dit lyk of Mieta wil terugpraat, want saans kuier sy by haar suster Sanna wat op Ackermansdrif vir oupa Jakob en ouma Tina werk, maar Kierie spring op en trek sy vrou aan die arm op, terwyl hy sy kop skaars merkbaar skud.

Bellie sit grootoog op haar kissie bo-op ’n stoel, duim in die mond.

Heilie wag tot haar ma buite hoorafstand is voor sy waag om te sê: “Ousus, dit lyk vir my een van ons twee sal maar weer vanaand die eintlike baba in die bed moet sit.”

Adriana wil iets sê, maar bedink haar betyds toe sy haar pa in die deur sien staan. Oneerbiedigheid teenoor grootmense word nie in hierdie huis geduld nie.

Maar sonder ’n kyk in hulle rigting is hy die gang af na Boeta se kamer. “Dis oor jy ’n sewejarige seun soos ’n baba oppiep dat hy so petieterig bly,” dra sy stem deur die huis. “Môre vat ek hom saam. Dis tyd dat hy leer om ’n boerseun te wees.”

Nadat Bellie in die bed gesit is, lê Adriana gespanne en luister na die roep van die naguil. Eers die twee dralende fluite, dan vier trillende note kort op mekaar. Met tussenposes is dit duidelik hoorbaar bo die paddakoor by die dam en die geskreeu van krieke. Sy hou asem op. Volg sy pad deur die tuin.

“Tot die naguil soebat vir Pa-hulle om op te hou stry,” praat Heilie so onverwags dat Adriana uitroep van skrik.

“Hiert! Ek dog jy slaap. Waarvan praat jy?”

“Hoor hoe roep hy: Hou op, as-se-blief-tog,” maak Heilie die uil na.

“Sjuut, netnou word Bellie wakker. As sy ’n keel opsit, is Ma op ons,” waarsku Adriana.

Op aande soos vanaand verwens sy dit dat sy ’n kamer met Heilie en Bellie moet deel. Oor drie maande word sy sewentien. Miskien sal haar ma dan toelaat dat sy na die vrykamer skuif. Haar pa en ma se rusie duur voort en Mieta lê seker wawyd wakker in die kombuis, terwyl sy brand om op die roep van die naguil te antwoord. Sy glimlag in die donker. Heilie is verkeerd. Die naguil soebat nie haar ma-hulle om op te hou baklei nie. Hy roep haar tuin toe: “Kom gou, ek-wag-vir-jou.”

“Hoekom is Pappa so moedswillig om by oom Lodewyk te gaan kuier as hy weet hoe dit vir Mamma ontstel?” versteur Heilie haar gedagtes.

Adriana vergeet van haar vermaning vroeër dat Bellie nie wakker gemaak moet word nie en kap terug: “Ma is die onredelike een. Wat het sy nou eintlik teen Wikus-hulle? Dis mos sy wat vir Pappa by tant Corrie afgevry het en nie andersom nie.”

“Sies, Mamma sê dis ’n bogstorie. Pappa en tant Corrie se verlowing was skaars verbreek, toe trou sy met oom Lodewyk. Eers ná hulle troue het Mamma vir Pappa die jawoord …”

“Nou wat het sy dan teen Wikus?” val Adriana haar in die rede.

“Hy’s ons kleinneef. Dis moeilikheid soek as kleinneef en -niggie trou, sê Mamma.”

Adriana sluk haar antwoord toe Bellie in haar slaap kreun. Sy glo glad nie dat haar ma se wrewel iets met die familieverbintenis te doen het nie. Van sy kan onthou, was Wikus haar speelmaat en vroeër jare het haar ma-hulle en die Lemmers tog oor en weer gekuier. Eers ná Boeta se geboorte het haar ma vir Wikus verwilder wanneer hy hier wou kom speel.

Vandat hulle skoolmeester in April weggeloop het met een van die skooldogters, gaan hulle nie meer skool nie. Nou ruil sy en Wikus saans nuus uit in die tuin. Sy het lankal haar visier op Wikus, maar gister moes sy uitvind dat sy kompetisie het. Toe sy vir Wikus by die huis gaan soek, het tant Corrie haar vermakerig ingelig: “Jy sal minder kieskeurig moet wees met die jongetjies. Jy gaan op die rak sit soos jou ma en dan is iemand anders se oorskiet ook jou voorland. Wikus sal seker binnekort vir Lettie Horn naderhark. Hy is juis soontoe om haar pa hand te gee met die afwit van die skooltjie vir die koms van die nuwe meester.”

Sy het boord toe gevlug, vies vir tant Corrie, haar ma en Wikus. Is Lettie met haar blou oë en blonde vlegsels dalk die ware rede dat hy hom afsydig hou? Of is hy, soos sy nog altyd geglo het, rêrig net te bang vir haar ma? Sy is bly haar pa het hom nie laat voorsê oor die beeskopery nie. Miskien kry Wikus die moed om met hom te praat.

Buite roep die naguil weer. In haar verbeelding klim sy saggies deur die venster, die raam reeds vroegaand oopgeskuif. Dis so vreeslik warm, sou sy sê as Heilie dalk vra. Die honde kom stertswaaiend nader, nou al gewoond aan haar nagtelike uitstappies. Iewers tussen die vrugtebome sal hy op haar wag. Dan omhels hy haar onverwags. Soen haar tot sy na asem snak.

Met ’n glimlag raak sy aan die slaap.

Die volgende oggend sorg Adriana dat sy voor haar pa in die kombuis is. Sy gooi haar arms om sy lyf. “Kan ek nie maar saamgaan nie, Pappa?”

Hy skud sy kop. “Jou sog gaan vandag of môre kleintjies kry. Jy sal ’n oog daar moet hou.” Toe sy hom met ’n pruilmond aankyk, gee hy haar lang vlegsel ’n plukkie. “Gaan kyk gou of Boeta al wakker is en help hom aantrek. Ons moet ry sodra Wikus hier is.”

“Ai, Pa, toe ek so oud soos hy was, het ek al my eerste bok geskiet en …”

“Ek’s klaar, Pappa, ons kan maar ry,” onderbreek Boeta haar.

Mieta buk moeisaam onder die tafel in om haar beddegoed bymekaar te skraap. “Sê vir die nooi ek’s huis toe om te gaan slaap. Sy en Debora moet maar vandag alleen opsnork. Die klein swernoot se bors makeer niks. Volgende keer gee ek hom aalwyn in. Dan sal hy leer om nie so aan te sit nie. Daar’s koffie in die kan. En beskuit. Ek gaan nie middernag staan en pap maak nie.” Die kombuisdeur klap toe sy uitloop.

Adriana gaan wag vir Wikus op die voorstoep. In die ooste begin die dag doforanje breek. Oorkant die spruit by oupa Jakob-hulle sien sy die flou skynsel van kerslig. Die gekrys van tarentale verraai dat iemand deur die boord op pad is.

Sy spring van die stoep af om Wikus halfpad te ontmoet, maar dis oupa Jakob by die tuinhekkie. “Wat maak Oupa hier? Is Ouma siek?” vra sy angstig.

“Waar’s jou pa?” vra hy bars.

“In die kombuis. Hy en Boeta eet nog. Ek het juis kom kyk of Wikus al op pad is, want my pa is haastig om te ry.”

“So dan ís hy besig om agter my rug te konkel.”

Adriana moet haastig terugtree toe haar oupa die tuinhekkie oopstamp. Sy volg hom, nuuskierig oor die rede vir sy omgekraptheid.

Haar pa spring op toe Oupa die kombuis instorm. “Is iets fout met Ma?”

“Nou wat’s dit met jou en Adriana vanmôre dat julle dink daar skeel iets met haar? Ek’s hier om te hoor van jou veekopery waarvan ek tot gisteraand geen sout of water geweet het nie.” Oupa spoeg sy kousel pruimtwak met ’n boog uit.

“Ai tog, Pa! Mieta-hulle het die hele week gewerk om die vloere te smeer. Ek moes tot tollie slag sodat daar genoeg bloed is om met die mis te meng vir die regte kleur, en hier kom spoeg Pa kolle met die intrapslag. Celia wil graag die plek netjies hê vir haar ouers se kuier.”

“Moenie jakkalsdraaie gooi nie, Jakobus. Waarom weet ek niks van jou veekopery nie?”

Haar pa se mondhoek ruk soos hy hom vererg. “Omdat daar niks vir Pa te wete is nie. Lodewyk het gevra ek moet Wikus gaan help met sy aankope. Ek beplan nie om enigiets te koop nie, behalwe miskien ’n verskalfie vir Boeta. Iets wat ek lankal moes doen.”

’n Rukkie is Oupa sonder woorde, toe probeer hy weer sy gesag afdwing. “Ons moet die vee minder maak, pleks van meer, anders is Jakobsrus ook later so kaalgevreet soos Ackermansdrif.”

“Nou hoekom praat Pa dan nie vir broer Flip aan nie?”

“Jy vergeet Ackermansdrif moet vir vier huise kos op die tafel sit.”

“Nou hoe kom Pa daarby uit? Pa-hulle leef mos uit Jakobsrus se opbrengs. Die helfte van die aanteelt is Pa s’n, en ’n kwart van die oes. Daaruit kan Pa-hulle tog ruim leef.” Hy haal sy hoed en sweep van die kapstok af. “As daar nog iets is, moet dit wag tot vanaand. As ons nie nou in die pad kom nie, is die vendusie verby voor ons daar kom.”

“Ek is nog nie klaar gepraat nie. Oor Danie van Flip aankomende Maart trou, het ek besluit hy moet oortrek Jakobsrus toe. Daar’s nie plek vir nog ’n werf op Ackermansdrif nie.”

“Pa kan dit nie doen nie. Jakobsrus is my erfdeel. Pa het Ackermansdrif en Sterkspruit vir Flip en Braam gekoop. Dit was tog nog altyd die plan dat ek Jakobsrus kry. Of hoe? Ek is tog Pa se naamgenoot, so ook Boeta, daarom …”

“En so ook twee ander kleinkinders en ’n agterkleinkind,” val Oupa hom in die rede, “maar tot ek die dag my kop neerlê, is dit my grond. Soetdoring kon vandag joune gewees het. Maar nee, toe staan en kies jy mos vrou met jou lyf pleks van jou kop.”

“Pa! Nie voor die kinders nie.”

Adriana gee dadelik pad voor sy weer van afluistery beskuldig word. Buite is dit reeds lig, maar sy sien nie vir Wikus nie en besluit om vir ouma Tina te gaan môre sê. Die damwal in die spruit is nog glad van gister se oorloop en sy beland amper in die water toe sy omkyk-omkyk loop met die hoop dat sy vir Wikus sal gewaar.

“Môre, Ouma,” roep sy toe sy by die oop voordeur instap.

“In die kamer. Kam nog hare, my hartjie.”

In die kamer neem Adriana die borsel uit haar ouma se hande en laat gly dit deur die sysagte grys hare. “Ouma se hare blink soos silwer in die kerslig.”

“Og ja, in my jong dae was dit goud soos Heilie en Bellie s’n en het ek Heilie se lyfie gehad. Maar julle kinders weet mos niks van die swaarkry wat ons op die trekpad …”

“Hoe wil Ouma dit hê? Bolla of vlegsel om die kop?” vra Adriana voor haar ouma weer begin uitwei oor die twee seuns wat sy op die trekpad verloor het en hoe lekker sy in Natalia gebly het tot oupa Jakob weer die Engelse as verskoning gebruik het om te trek. Ouma Tina antwoord nie en Adriana besluit op ’n bolla.

“Wat bring jou so vroeg hier, hartjie?” vra Ouma terwyl sy die haarnaalde vir Adriana aangee.

“Ek dag Ouma is siek toe Oupa douvoordag daar by ons instorm.”

“Nee, die satangs ry hom mos weer ná Sanna gisteraand kom skinner het dat Jakobus vandag gaan beeste koop. Kon laas nag nie twee oge op mekaar sit soos hy rondrol en vroetel nie.”

Mieta kon seker nie wag om gisteraand by haar suster te kom stories aandra nie, besef Adriana. “Oupa se slapelose nag was alles verniet. Pappa gaan net vir Wikus help om goeie aanteelvee te koop.”

“Vier ons dalk iets meer as ’n verjaarsdag hierdie jaar?” wil Ouma dadelik weet en Adriana is sommer van voor af vies vir Wikus.

Sy bly haar ouma ’n antwoord skuldig, maar vra: “Gaan Ouma kom?”

“Flip het gesê hulle sal my op die wa katrol soos met nagmaal.”

Adriana omhels haar ouma, al krap die snorbaarde. “My pa gaan vreeslik bly wees om dit te hoor.”

Sy swik amper onder die gewig toe haar ouma op haar leun om voetjie vir voetjie haar logge liggaam na die voorhuis te verskuif waar sy die res van die dag gaan slyt. Adriana vryf die koue voete wat sy op die voetstofie sit en stut haar kop teen die sagte knie. Toe Ouma oor haar hare streel, voer dit haar terug na haar kleintyd en die koestering van haar ouma se sagte skoot. Haar nuuskierigheid kry die oorhand: “Nou hoe’t Ouma so vet geword as Ouma eers soos Heilie gelyk het?”

“Seker maar Sanna se lekker kos,” sug sy. “Kon nie ophou eet wanneer jou oupa my alleen los om te gaan jag of op kommando gaan nie. Geweet hy gaan eendag terugkom en sê daar is iewers ’n beter plek. Nou sal hy my nie weer op ’n wa kan laai en die grammadoelas infoeter nie. Kamstig die plaas Jakobsrus genoem om te wys dis ons laaste staning, maar ek sien mos die kyk in sy oë as hy na die rantjies staar.”